དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། ཆུ་ཤུར་རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས། ༡༽

ཆུ་ཤུར་རྫོང་།

ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ།  རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ།

ཆུ་ཤུར་རྫོང་གི་རྫོང་མིང་ཆ་ཚང་བར་ཆུ་ཤུར་ཡར་གསུམ་ལྷུན་པོ་རྩེ་རྫོང་།[1] ཞེས་ཟེར་ཞིང་། ཡུལ་དེའི་མིང་གི་དག་སྡེབས་ཐད་ཕྱིས་ཆུ་ཤུར་ཞེས་བཀོལ་བ་མང་། དཔེར་ན། ཕྱི་ལོ་ ༡༨༣༠ ལོར་བརྩམས་པའི་《ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་》དུ་ཆུ་ཤུར་རྫོང་དང་འདུ་སྤྱིས་ཞུ་བ།[2] ཞེས་བྱུང་མོད།

སྔོན་གྱི་ཡིག་རྙིང་མཁས་པ་ལྡེའུ་མཛད་པའི་《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》དུ་སྤུར་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པའི་སྐབས་དབུ་རུའི་ཡུལ་གྱི་དཔོན་ཚན་ཕྱེ་བའི་སྐབས་གཟད་ཆུ་ཤུལ་ལ་གཅིག[3] ཅེས་བྱུང་། ཡང་ཆུ་ཤུར་ཡར་གསུམ་ལྷུན་པོ་རྩེ་ཞེས་པའི་འབོད་དོན་ཡང་། ནུབ་ནས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་དང་། ཤར་ནས་ལྷ་ས་སྐྱིད་ཆུ། བྱང་ནས་ཆུ་ཤུར་ཕུ་ཆུ་བཅས་འབབ་པ་ཡུལ་དེའི་ཤར་ལྷོའི་མཚམས་སུ་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་ནས་རི་བསྐོར་ཏེ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་རྒྱུག་པར་རྟེན་ཆུ་བོ་གསུམ་འདྲེས་པའི་ཤུར་ཧྲག་ཏུ་གནས་པས་ཆུ་ཤུར་དང་། ས་ཆ་དེ་ནས་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཕར་ཞེས་འབོད་དགོས་སྟབས་ཡུལ་མི་ཚོས་ངེད་ཚོ་ཆུ་ཤུར་དུ་ཡར་ཞེས་པ་ལས་མར་ཞེས་འབོད་ཡུལ་མེད་སྟབས་ཡར་གསུམ་ཡིན་ཟེར། ལྷུན་པོ་ནི་རི་མིང་ཡིན་སྟབས་རི་རྩེར་རྫོང་ཁང་བསྐྲུན་པས་ལྷུན་པོ་རྩེ།[4] ཞེས་འབོད་ཅེས་གསལ།

སྔོན་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་ཁུལ་དེར་གྲགས་ཆེ་བའི་ས་ནི་འོན་ཅང་དོ།[5] (འོན་ཅང་དོ་ནི་དེང་སྐབས་ཆུ་ཤུར་ཁོངས་ཚལ་སྣ་ཚང་ཁོངས་སུ་ཡོད་ཅེས་གསལ།[6]) ཞེས་པ་ཡིན་པ་དང་། ས་དེ་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་རལ་པ་ཅན་གྱི་འཁྲུངས་ཡུལ་ཡང་ཡིན།[7] འོན་ཀྱང་། འོན་ཅང་དོ་ཞེས་པའི་འབྲི་རྒྱུན་ལ་ཡིག་ཚགས་ཁག་ནང་མི་འདྲ་བ་གསུམ་ཙམ་མཇལ་རྒྱུ་འདུག དེ་ཡང་《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》ལས། འོན་ལྗང་རྡོ།[8] ཞེས་དང་།《གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་》ལས། འུ་ཤང་རྡོ།[9]  དེ་མིན་གོང་འཁོད་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ནང་འཁོད་འོན་ཅང་དོ། ཞེས་པ་ལྟ་བུ་སྣ་ཚོགས་མཆིས།

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། ས་བབ་ཆགས་ཡུལ།

ཆུ་ཤུར་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སའི་ནུབ་ངོས་ལེ་དབར་ ༡༤༠[10] ས། ཡར་ལུང་གཙང་པོ་དང་ལྷ་ས་སྐྱིད་ཆུ་གཉིས་འདྲེས་མཚམས་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༢༩༚ ༣’ 〜    ༢༩༚ ༧’ དང་། ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༠༚ ༣’ 〜   ༩༡༚ ༡’ བར་གནས་ཤིང་། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་དབུས་བརྒྱུད་ལུང་རོང་ཁུལ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷའི་རི་ལག་གཅིག་བྱང་ཕྱོགས་སུ་འཁྱོག་པོར་མུ་འབྲེལ་དུ་གནས་པ་དང་། དེའི་ལྷོ་ལྡེབས་སུ་རིང་ཚད་སྤྱི་ལེ་ ༥–༢༠ རི་ཆུ་བདུན་གྲུབ་ནས་ཀྱག་ཀྱོག་གིས་ལྷ་ས་གཙང་པོ་དང་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོར་འདུ། ལུང་རོང་དེ་ནི་མཐོ་ས་ནས་དམའ་ས་དང་དོག་པ་ནས་ཡངས་པའི་ཆེ་ཆུང་མི་གཅིག་པའི་བདས་བསགས་རླུང་གཡབ་གཟུགས་ཀྱི་རི་ཞིང་ཆགས་ཡོད། གཤོང་སའི་དམའ་ཤོས་ལ་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ནས་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༣༥༠༠ དང་། རི་རྩེ་མཐོ་ཤོས་སུ་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ནས་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༥༨༩༤ ཡོད།[11]ས་དབྱིབས་ཧྲིལ་པོའི་ཤར་ནུབ་ཕྱོགས་གཉིས་མཐོ་ཙམ་དང་སྐྱིད་ཆུ་དང་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་འདུ་སར་དམའ་བ། མཐོ་སྒང་དྲོ་ཁུལ་གྱི་ཕྱེད་ཐན་པའི་དུས་རླུང་གནམ་གཤིས་ཀྱི་ས་ཁོངས་སུ་གཏོགས།

ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༦༚C‚ དང་ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་ ༢༚C‚། ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༡༤༚C‚ བཅས་རེད། ཉིན་མོའི་དྲོད་ཁྱད་ཆེ་ཙམ་ཡོད་པ་དང་ཉི་ཕོག་དུས་ཚོད་རིང་ལ་འཕྲོ་ཤུགས་ཆེ་བ། ལོ་རེའི་ཆར་པ་བབ་ཚད་ ༣༥༠ mm ནས་ ༤༤༡ mm བར་དང་། ལོ་རེའི་ཉི་ཕོག་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་ ༣༠༠༠ ཉེ་བ་དང་སད་མེད་དུས་ཡུན་ཐུང་བ་སྟེ་ཉིན་ ༡༥༠ ཡིན། རྒྱུན་མཐོང་གི་རང་བྱུང་གནོད་འཚེ་སེར་བ་དང་། ཆུ་ལོག འདམ་རྡོའི་ཆུ་ལོག ཐན་པ། བྱེ་རླུང་། ནད་འབུའི་གནོད་སྐྱོན་སོགས་ཡོད།[12]  དེང་དུས་ཀྱི་དབྱེ་སྟངས་ལྟར་བྱས་ན་ཤར་དུ་སྟོད་ལུང་བདེ་ཆེན་རྫོད་དང་། ནུབ་ཏུ་སྙེ་མོ་རྫོང་། ལྷོར་ལྷོ་ཁ་གོང་དཀར་རྫོང་དང་། སྣ་དཀར་རྩེ་རྫོང་།[13] བཅས་དང་འབྲེལ་ཡོད།

ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་དང་ཆུ་ཤུར་རྫོང་།

ཆུ་ཤུར་རྫོང་ཁུལ་འདི་བཞིན་དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། བོད་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ལས་དབུ་རུའི་ཁོངས་དང་། དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བོད་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་སྐབས། ཁུངས་གང་དུ་གཏོགས་པའི་ཡིག་ཆ་མ་བརྙེད་ཅིང་། དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། གྱེ་རེ་ལྷ་པའི་ཕོ་བྲང་དུ་ས་སྐྱའི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཕེབས་སྐོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་རྣམས་ཐར་ནང་གསལ་ཡང་། སྐབས་དེར་དེ་ཁུལ་གྱི་དབང་བསྒྱུར་པ་སུ་ཡིན་སྐོར་མི་གསལ་ཡང་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དབྱེ་སྐབས་ཚལ་པ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་བཟོ་ཡོད་འདུག་པ་ནི། སྐབས་དེར་ཚལ་པ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ཡར་རྒྱབ་གོང་དཀར་བར་དབང་ལུང་སླེབས་འདུག་པས་སོ། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་ཕག་མོ་གྲུ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དབུས་གཙང་རྫོང་ཆེན་བཅུ་གསུམ་གསར་བཞེངས་གནང་བའི་ཡ་གྱལ་ཆུ་ཤུར་ཡར་གསུམ་ལྷུན་པོ་རྩེའི་རྫོང་མཁར་རྫོང་སྐྲུན་པ་དང་། རྫོང་མཁར་དེ་ནི་ཆུ་ཤུར་གྲོང་རྡལ་གྱི་ནུབ་ངོས་རི་སྣ་དེར་ཕག་གྲུའི་དབང་སྒྱུར་པ་ཐོག་མ་ཏའི་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་ལོ་རབས་ལྔ་ཅུ་པའི་ནང་ཆུ་ཤུར་ཡར་གསུམ་ལྷུན་རྩེ་ཞེས་པའི་རྫོང་མཁར་དེ་ཡིན། རྫོང་དེར་ཕག་གྲུ་ནས་རྫོང་དཔོན་བསྐོ་གཏོང་བྱས་དེ་ནི་བོད་དུ་རྫོང་དཔོན་བསྐོ་གཏོང་བྱ་ཡུལ་སྔ་ཤོས་ཀྱི་གྲས་ཤིག་རེད་འདུག ཕག་གྲུའི་སྡེ་སྲིད་ཁྲི་རབས་ལྔ་པ་དབང་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་རྫོང་ཆེན་རྣམས་བློན་པོ་ཆེ་གྲས་མི་མུས་རྒྱུད་བཅས་ལ་གནང་རྗེས་ཆུ་ཤུར་རྫོང་དེ་བར་སྐབས་སྣེ་པས་བདག་བཟུངས་བྱེད་པ་ནས་སྡེ་པ་རིན་སྤུངས་པས་དབུང་གཤེད་ཀྱི་བླངས།

དེ་ཡང་ཕག་གྲུའི་སྲིད་རབས་བདུན་པ་དབང་ཀུན་དགའ་ལེགས་པའི་སྐུ་དུས་ཕྱི་ལོ་ ༡༤༨༠ ལོར་རིན་སྤུངས་དོན་ཡོད་རྡོ་རྗེ་དང་། གཡུང་པ་ཚེ་དབང་། ཡར་གོང་གཉིས་བཅས་པས་ཡར་ལུང་དུ་དཔུང་འཇུག་སྐབས་སྐྱིད་ཤོད་དུ་དམག་དཔུང་བཏང་སྟེ་ཆུ་ཤུར་ལྷུན་པོ་རྩེ་བཟུང་། ཕག་གྲུའི་སྲིད་རབས་དགུ་པ་ངག་དབང་བཀྲ་ཤིས་གྲགས་པའི་སྐུ་དུས་ཕྱི་ལོ་ ༡༥༡༥ ལོར་ལོར་བསམ་སྡེ་པས་བསླངས་པའི་སྡེ་གཟར་ལ་རིན་སྤུངས་པས་རྒྱབ་ལངས་བྱས་ཏེ་དབུས་གཙང་འཁྲུངས་ལོང་ཆེན་པོ་བྱུང་། སྐབས་དེར་སྤྱན་སྔ་ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པ་དཔོན་སློབ་ཟས་མདར་ཕེབས་ཏེ་ཆུ་ཤུར་ལྷུན་པོ་རྩེ་ཆིངས་རྟེན་དུ་ཕུལ་ནས་དབུས་གཙང་ལོ་གསུམ་ཆིངས་བསྡམས་ནའང་། རིན་སྤུངས་པས་སྡེ་གཟར་བསླངས་སྟབས་དགའ་ལྡན་ནང་སོ་དོན་གྲུབ་རྒྱལ་པོས་ཕག་གྲུའི་དཔུང་གི་རྐང་བྱས་ཏེ་ཆུ་ཤུར་འབེབ་པ་སོགས་བྱུང་། ཞེས་འཁོད་པ་དག་ལས། དུས་སྐབས་འགའ་ཞིག་ཏུ་ཆུ་ཤུར་རྫོང་ཁོངས་རྣམས་སྡེ་པ་རིན་སྤུངས་པའི་འོག་ཏུ་ཤོར་བའི་སྐབས་ཡང་བྱུང་བར་སྣང་ངོ་།[14] གཙང་པ་སྡེ་པས་དབུས་གཙང་དུ་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་སྐབས་ཆུ་ཤུར་སྡེ་པ་སྐྱིད་ཤོད་པའི་ཁོངས་སུ་ཡོད། དེ་རྗེས་ཆུ་ཤུར་དགའ་ལྡན་ནམ་མཁའ་རྒྱལ་པོས་བཟུང་ནས་སྡེ་པ་ཆུ་ཤུར་བ་ཞེས་པ་ཞིག་བྱུང་འདུག[15]

དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ལོ་རབས་བཞི་ཅུ་པའི་ནང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། ཆུ་ཤུར་རྫོང་ནི་རིམ་དྲུག་རྫོང་སྒོ་འབྲིང་གྲས་རྫོང་སྡོད་སྐྱ་བོ་གཅིག་གིས་བསྐྱོང་བའི་རྫོང་ཞིག་ཡིན།[16] ཆུ་ཤུར་རྫོང་མཁར་དེ་ཐོག་མར་རི་སྟེང་དུ་རྫོང་ཁང་དང་། རི་གཤམ་དུ་ལྕོག་ནུབ་དང་། ལྕང་གླིང་། བོས་གཡར། དངུལ་དོ། ཁང་གསར་བཅས་མི་སེར་ཐེམ་པ་ལྔ་ལས་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་སོང་ཡོད། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་ཆུ་ཤུར་རྫོང་སྡོད་རི་ཟུར་བ་ཞེས་པ་ཞིག་བཀོད་མངགས་གནང་འདུག་ལ།[17] ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་རྡོ་མགོན་པ་བསོད་ནམས།[18] ཞེས་པ་དང་། ཉི་ཤབ་པ་(Nyi-shep-pa)འཆི་མེད་རྡོ་རྗེ།[19] ཞེས་པ་སོགས་ཆུ་ཤུལ་རྫོང་སྡོད་དུ་བསྐོ་བཞག་གནང་འདུག ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༤ ལོར་བོད་གཞུང་གིས་རྫོང་གཞིས་ཁག་གཞུང་འཛིན་བུམ་པ་སིབ་བླུག་ཅེས་པ་རྫོང་དཔོན་ལ་ཕོགས་ཐོབ་བཟོས་ནས་རྫོང་གི་འབབ་སྒོ་ཚང་མ་གཞུང་རྩིས་ཞུ་རྒྱུ་བཟོས་ཤིང་། སྐབས་དེའི་རྫོང་དཔོན་ཐོག་མ་རྩེ་དྲུང་ཐུབ་བསྟན་འོད་ཟེར་ཡིན་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ལོར་རྫོང་དཔོན་ཤོད་དྲུང་བཀྲས་གླིང་ཨོ་རྒྱན་བསྟན་འཛིན་ཞུ་བ་ཁོང་གིས་གནང་འདུག སྔོན་དུས་ཆུ་ཤུར་རྫོང་གི་ཁྱབ་ཁོངས་ནི་ཤར་འཇང་སྨད་རྡོ་རྒྱ་སྒམ་ནས། ནུབ་ཞྭ་སྒབ་གཞིས་བར་དང་། ལྷོ་དབུས་གཙང་གི་གཙང་ཆུས་བཅད་པ་བྱང་ཆུ་ཤུར་ཕུ་རམ་པ་སྣའི་ལ་རྩེ་དང་གནམ་གྱི་ཕུའི་སྟོད་ལུང་མཚུར་ཕུའི་ལ་རྩེ་བར་ཡིན།

བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོར་དེ་སྔའི་ཆུ་ཤུར་རྫོང་ཀྱི་ཐོག དེ་སྔའི་སྙེ་མོ་སྨོན་མཁར་གཞིས་ཁོངས་ནས་ཡོས་ཆོད་དང་། ས་སྨད་སྟེང་། ཞུར་བཅས་གྲོང་ཚོ་གསུམ་དང་། ཞོལ་འོག་སྐྱིད་ཆུའི་ལྷོ་བྱང་ཁོངས་འཇང་སྟོད་སྨད་དང་། གནམ། མཉེས་ཐང་། འཇུན། ཤེལ་གྲོང་། རྣམ་རྒྱལ་སྒང་བཅས་རྫོང་གཞིས་ཟླ་བསྒྲིལ་ནས་ད་ལྟའི་ཆུ་ཤུར་རྫོང་བཙུགས་ཤིང་རྫོང་སྲིད་གཞུང་ཆུ་ཤུར་ཞོལ་གྲོང་བརྡལ་དུ་གནས་ཡོད། སྙེ་ཐང་ནི་རིམ་བདུན་གྱི་རྫོང་གཞིས་ཆུང་གྲས་རྫོང་སྡོད་སེར་མོ་གཅིག་གིས་སྐྱོང་བའི་གཞིས་ཀ་དང་།[20] ཤེལ་གྲོང་ནི་ད་ལྟའི་ཆུ་ཤུལ་རྫོང་ཆགས་ཡུལ་གྱི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་གནས་ཡོད་ཅིང་། གྲོང་ཚོ་དེ་ནི་དམིགས་བསལ་གྱི་མཛེས་ལྗོངས་ཤིག་ཡིན་པ་དེའི་རྒྱབ་རི་ཟླ་ཕྱེད་གཟུགས་ཀྱི་རི་ལྡེབས་ཡོངས་སུ་རང་བྱུང་ཤུག་པའི་སྡོང་པོས་ཁེངས་ཤིང་། ཕྱི་ལོའི་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པའི་ནང་གྲུབ་ཐོབ་ཐང་སྟོང་རྒྱལ་པོས་བོད་ཀྱི་ལྷ་མོའི་འཁྲབ་སྲོལ་གསར་གཏོད་མཛད་ཡུལ་དེ་གར་ཡིན་པས། ལྷ་མོ་འཁྲབ་སྐབས་རྔོན་པའི་རྣམ་ཐར་གྱི་ཚིག་ལ་ཡང་། ཤེལ་གྲོང་རྒྱབ་རི་ལ་དང་འཁོར་པའི་ཨ་ཁུ་ལྷ་ཤིང་གི་ཤུག་པ། དྲི་མཆོག་ཞིམ་པ་ལ་དང་། འཁོར་བའི་སྐྱིད་པོ་སྟེང་ཕྱོགས་ལྷ་ཡུལ་དུ་ཁྱབ་སོང་། ཞེས་དང་། ཡང། གཡས་རི་གཡོན་རི་ལ་དང་འཁོར་བའི་སྤང་སྟོད་ལྷ་བྱ་གོ་མོ། གསུང་སྙན་པོ་ལ་དང་ཕར་ཀྱུར་དང་། ཚུར་ཀྱུར། ཞེས་སོགས་ཡོད་པ་ཡང་ཤེལ་གྲོང་གི་དམིགས་བསལ་མཛེས་ལྗོངས་ལ་བསྟོད་བསྔགས་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་སྐད།

དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།

[1] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༣༤༠།

[2]  ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔར་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༡༧༠།

[3] མཁས་པ་ལྡེའུ་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ཤོག ༢༥༧།

[4] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་བརྒྱད་པ། ཆུ་ཤུར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༩། ཤོག ༣།

[5] བོད་ཀྱི་བཙན་་པོའི་རྒྱལ་རབས། འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་། སྲོང་བཙན་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༡༠༡། ཤོག ༥༠༥།

[6] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་བརྒྱད་པ། ཆུ་ཤུར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༩། ཤོག ༡༥།

[7] མཁས་པ་ལྡེའུ་མཁས་པའི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༣༥༩།

[8] མཁས་པ་ལྡེའུ་མཁས་པའི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ།  བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༣༥༩།

[9] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་བརྒྱད་པ། ཆུ་ཤུར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༩། ཤོག ༡༦།

[10] བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༤༠།

[11]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 30.

[12]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 30.

[13] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་བརྒྱད་པ། ཆུ་ཤུར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༩། ཤོག ༡།

[14] ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། སྟོད་ཆ། ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༦། ཤོག ༣༤༧།

[15] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་བརྒྱད་པ། ཆུ་ཤུར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༩། ཤོག ༥༣།

[16](1) བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༤༠།

(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 338.

[17] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་གསུམ་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༢༦༨།

[18] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press  1933. Pg 21.

[19] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press  1933. Pg 51.

[20]多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 342.

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས།