དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། གོང་དཀར་རྫོང་གཞིས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་དང་། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ། ༢༽

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གཞིས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།

གཅིག རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས།

རྫོང་དེ་ནི་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་ཞབས་སྡོད་རིམ་ལྔའི་ཐོབ་ཁུངས། གཞུང་སའི་རྫོང་འགོ་ཆེས་གྲས་ཤིག་ཡིན་པས། རྫོང་སྡོད་དུའང་རྫོང་ཤར་ནུབ་རྩེ་ཤོད་སྦྲེལ་པོ་རྩེ་ཤོད་གཉིས་བསྐོ་མངགས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད།

དེ་སྔའི་རྫོང་གི་སྲིད་འཛིན་ལྟེ་བ་གནས་ཡུལ་ནི་གོང་དཀར་བཤད་སྒྲུབ་གླིང་དུ་འབོད་པའི་དགོན་གྱི་མདུན་རིའི་ངོས་སུ་རྫོང་ལྷན་ཁང་ཤར་ནུབ་གཉིས་སུ་ཆགས་ཡོད། རྫོང་དེ་ཡང་ལྷོ་ཁུལ་གྱི་རྫོང་སྒོ་ཆེ་གྲས་སུ་གཏོགས་པའང་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་གཏན་འབེབས་མཛད་སྐབས་ནས།[1] ལྷོ་ཁུལ་རྫོང་གཞིས་གཞན་དང་བསྡུར་ན་སྤྱིར་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་དབང་རིས་རྒྱ་ཆེ་ལ། སྒོས་སུ་རྫོང་རང་ཙམ་མ་ཟད་དབུས་ཀྱི་གདན་ས་རྒྱུད་གྲྭ་སྟོད་སྨད། སྒེར་ཁག་ཆེ་གྲས་སོགས་སྒེར་ཆོས་གཉིས་ཀྱི་ས་རིས་ཁྱབ་ཁོངས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བར་སྣང་སྟེ། སྒེར་ཆོས་ཀྱི་གཞིས་ཀ་དང་གཞིས་ཕྲན་མི་སེར་ཁྲལ་ཚོ་འཁྲི་ཁུངས་ཀྱི་གྲངས་འབོར་ཁོ་ནར་ཡང་ལྔ་བཅུ་མ་ཟིན་ཙམ་ཞིག་འདུག་ལ། གཞུང་རྒྱུག་ཁྲལ་ཚོ་རྒན་ཁག་ཀྱང་སུམ་བཅུ་ཙམ་མཆིས། དེ་བཞིན་སྔ་མོ་རྫོང་དེའི་ཁྱབ་ཁྱོངས་སུ་གྲ་ནང་ཁུལ་གྱི་ས་ཆ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཀྱང་ཚུད་ཅིང་། ཁྱད་པར་དབུས་ཕྱོགས་དང་དེ་ལས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་ས་དང་ཐག་ཉེར་སོང་། དབུས་གཙང་ཡས་མས་ཀྱི་ས་ཚིགས་དོས་ཁལ་འགྲིམ་འགྲུལ་སྐྱེལ་འདྲེན་སོགས་ཧ་ཅང་མོད་པས་གཞུང་སའི་རྫོང་སྒོ་འགངས་ཆེན་དུ་བརྩི་བ་ཡིན།

དེས་ན་རྫོང་སྦྲེལ་གཉིས་ཀྱི་འོག་ལས་དྲུང་གཅིག གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་གཙོ་དྲག་མི་གསུམ། རྒན་པོ། དཔལ་དི་རྟ་ཟམ་ཞལ་ངོ་གཉིས་[2]བཅས་མངགས་སླེབས་ཆེད་བཙུགས་ཀྱིས། རྫོང་ཁོངས་མངའ་ཞབས་སུ་ཆེ་གྲས་དཔལ་དི་དང་། ཁ་རེག  ཟས། གྲ་ཕྱི་ནང་།[3] སྐྱིད་གཤོངས། ལྕགས་ཟམ་པ། གྲ་མ་ལུང་། སྣང་རབ་རྒྱ་རི་རྫོང་སོགས།[4] གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་ཏུ་གཏོགས་པའི་ཡུལ་སྡེ་ཁག་གི་གཞི་རིམ་ཁྲལ་བསྡུ་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བྱ་བ་ནི་རྫོང་སྡོད་ལས་ཀྱི་སྣེ་བ་མངགས་སླེབས་རྣམས་ཀྱི་བགྱི་སྒོ་གཙོ་བོ་དང་། རྫོང་གཞུང་རྫོང་དུ་ལེགས་བཅོས་གནང་མཚམས་ནས་སེར་སྐྱ་རེ་མོས་བཀོད་བཞག་གིས་གཞུང་འཛིན་མཛད་པར། རྫོང་སྡོད་མི་འགྲོ་སོ་སོ་ནས་རྩེ་ཤོད་ཕྱག་མཛོད་གྱིས་མཚོན་ལས་ཁུངས་ཁག་གི་དེབ་གསལ་སྒྲིག་འབབ་སྔ་སོར་ཆུད་དེ་ཟུར་དུ་ཕྱག་འབབ་འཕན་ལ་ཕན་ཐོག་ཡོད་པ་དང་། མཆོད་རྒྱུན་སྔར་མལ་གང་ཡོད་རྣམས་ཁ་ཡོད་ལག་ཡོད་ལ་སོང་བའི་སྡེ་བ་སོར་ཆུད་མི་རྣམས་གོང་སྤེལ། ཆབ་འབངས་མི་སེར་ཐོག་བརྡབས་གསིག་མེད་པར་མགོ་འདོན་འཚོ་སྐྱོང་བྱེད་གང་ཐུབ་དགོས་པ་སོགས་ཀྱི་སྤྱི་སྒྲིགས་རྩ་འཛིན་དགོས་རྒྱུ་ཞེས་སོགས།[5] རྫོང་གཙོ་ཞབས་སྡོད་སྣེ་མོ་བའི་བགྱི་སྒོ་གཞན་དག་ནི་ལྷོ་སྤྱི་མངའ་འགོ་རྫོང་སྤྱི་བྱེའི་བྱེད་སྒོའི་རིམ་པ་དང་ཡོངས་སུ་མཚུངས་པས་འདིར་ཞིབ་པར་སྤྲོས་པའི་ངལ་བ་མ་བསྟན་པའོ།།

 

༡ གྲ་ཕྱི་གཞིས།

དེང་གི་གྲ་ཕྱི་ཁུལ་དེ་སྔ་གོང་དཀར་རྫོང་གི་མངའ་ཁུལ་ཡིན་འདུག དེ་ཡང་། གྲ་ཕྱི་གཞིས་སྡོད་དེ་བཞིན་མིང་ཐོག་ལ་གོང་དཀར་རྫོང་གི་ཆ་ཤས་གཅིག་རེད། འོན་ཀྱང་། བོད་གཞུང་གིས་ཐད་ཀའི་འཛིན་སྐྱོང་ཁོངས་གཏོགས།[6] ཞེས་གསུངས་པ་བདེན་པར་སྣང་སྟེ། རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གིས་ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་ ༢༡ ཤོག ༡༩༠ ནང་དཀོན་མཆོག་རྟ་དབང་གིས། སྔ་མོ་གྲ་ཕྱི་ནང་གཉིས་ལས་གྲ་ཕྱི་མ་གོང་དཀར་རྫོང་ཁོངས་དང་གྲ་ནང་མ་བསམ་ཡས་ཀྱི་ཁོངས། གྲ་ཕྱི་ནང་གི་དབྱེ་བ་ཕྱེ་སྟངས་ཀྱང་ལུང་པའི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ་ལས་ཆུ་ཕ་རོལ་གཙང་ཆུའི་འཁྲིས་དེ་གྲང་ནང་དང་། གཙང་པོའི་རྒྱབ་ཕྱོགས་གྲ་ཕྱི་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ཆགས་ཡུལ་དེ་གྲ་ཕྱིར་ངོས་འཛིན། ཞེས་བྱུང་། གྲ་ཕྱི་གཞིས་ནི་ལྷ་ས་ནས་ལེ་དབར་ ༣༢༠[7] སར་གཞིས་སྡོད་སྐྱ་བོ་གཅིག་གིས་བསྐྱོང་བའི་རིམ་བདུན་གྱི་གཞིས་ཀ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།[8] གྲ་ཕྱིའི་ཤར་ནུབ་རིང་ཚད་ལེ་དབར་ ༤༠ དང་ལྷོ་བྱང་ཞེང་ལ་ལེ་དབར་ ༢༠ ཡོད་ཅིང་ཟུར་གསུམ་དབྱིབས་སུ་འགྲུབ་ཡོད། དབུས་སུ་ཆུ་བོ་ཆུང་ངུ་གཉིས་ཡོད་པ་བྱང་དུ་རྒྱུག་ནས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོར་འདུ། གྲོང་ཚོ་ཕལ་ཆེ་བ་གྲ་ཕྱི་ལྟེ་བར་བཟུང་བའི་མཐའ་གསུམ་ལ་ཁ་ཐོར་ནས་ཟུར་གསུམ་པའི་དབྱིབས་སུ་གནས་ཡོད། གྲ་ཕྱི་ནས་ཤར་དུ་ལེ་དབར་ ༧༠ ཙམ་ཕྱིན་ན་རྩེད་ཐང་དང་ལེ་དབར་ ༨༠ ཙམ་ཕྱིན་ན་འཕྱོངས་རྒྱས་དང་འབྲེལ་ཞིང་། ནུབ་ཏུ་ལེ་དབར་ ༡༠ ཙམ་ཕྱིན་ན་གྲ་ནང་དང་འབྲེལ་ཡོད། གཞིས་ཀའི་མངའ་ཁོངས་ས་ཁྱོན་ལ་དུད་ཁྱིམ་ ༣༠༠ ཡས་མས། དགེ་འདུན་པ་ ༧༠༠ བཙུན་མ་ ༣༠ ཡོད། སྨིན་གྲོལ་གླིང་དགོན་ཉེ་འཁྲིས་སུ་བལ་པོ་བ་ཁྱིམ་ཚང་ ༡༠ ལྷག་ཡོད། སྐྱེལ་འདྲེན་རྟ་བོང་གཙོ་བོ་ཡིན་ཞིང་ཕལ་ཆེར་ ༥༠༠ ཡས་མས་ཡོད། ས་ཞིང་རྐང་ ༨༠ ཡོད་ཅིང་ས་སྤུས་ཞན།[9]

གྲ་ཕྱི་གཞིས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིའི་ཐད། རྫོང་དཔོན་གྱི་འོག་ཏུ་གཙོ་དྲག་མི་བཞི་དང་། མོན་མཁར་གཞིས་ཞྭ་མོ་རྒན་པོ། གཞུས་རུ་རྒན་པོ། སྨིན་གྲོལ་གཞིས་ཀའི་འགོ་པ། གླང་བོ་གཞིས་ཀའི་འགོ་པ། རྫོང་གཏད་གཏོགས་རྒན་པོ་བཞི། ནན་ཆུ་གླང་གཞིས་ཀ རྡོ་རྗེ་གདན་གཙོ་དྲག ཧེ་ཀྲུ་གླིང་དགོན་བན་གྱི་གཙོ་དྲག གླ་བ་གླིང་གཞི་ཀའི་རྒན་པོ་དང་གཙོ་དྲག ཚང་དྲུང་དཔལ་འབྱོར་གཙོ་དྲག་དང་རྒན་པོ་བཅས་ཡོད་ཅིང་། རྫོང་ཡོངས་ལ་གཞུང་ས་ཁལ་ ༤༠༠ ཡོད་ཅིང་། བོགས་དམངས་ནས་ལོ་ལྟར་རྩམ་པ། མར། ཤ། མེ་ཤིང་འབུལ། དེ་མིན་ཐད་གཏོགས་ཁྲལ་འབངས་ཁག་ཅིག་ཡོད་ཅིང་། ལོ་ཧྲིལ་པོའི་ཡོང་འབབ་ཆ་ཚང་གཞུང་ལ་འབུལ། རྫོང་ཡོངས་ནས་ལོ་རེར་བོད་གཞུང་ལ་ཁལ་ ༤༠༠ དང་གོང་དཀར་རྫོང་ལ་ཁལ་ ༡༥༠ འབུལ། དེ་མིན་བོད་དམག་ ༤༠ བཟས་གོས་མཁོ་འདོན་གྱི་འགན་འཁུར། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༣ ལོར་བོད་གཞུང་ལ་སྐྱེལ་འདྲེན་རིན་བོད་དངུལ་ ༣༠༠༠ ཕུལ་ཡོད།[10]

 

གཉིས། ཁྲལ་འུལ་ཁྲིམས་གནོན།

         གོང་དཀར་རྫོང་ནི་ཞིང་འབྲོག་དང་ལག་ཤེས་ཐུན་ཁུངས་བཟང་ལ། ཞིང་ལས་གཙོ་བོར་གཉེར་བའི་དབུ་གཙང་ཁུལ་གྱི་དཀར་མོ་གནས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ཤིན་ཏུ་ལེགས་པའི་རྫོང་སྒོ་ཞིག་ཡིན་པས།[11] རྫོང་དེར་འབྲུ་མཛོད་ཅེས་པའི་མཚན་གནས་ཀྱང་བསྙད་ཡོད། དེ་ཡང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བྱུང་བའི་ཞིང་ལས་ཐོན་སྐྱེད་ལག་རྩལ་གྱི་དབུ་ཁྱུད་ཀྱང་ཁུལ་དེ་དག་ནས་བྲིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དེས་ན་ལྕགས་སྟག་ཟླ་ ༩ ཚེས་ ༢༨ ལ་ཡོངས་སུ་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་སྤྱིའི་ཁྲལ་བསྡུའི་གྲངས་འབོར་ལའང་། ཞིབ་གཞུང་ཡིག་ཨང་ ༣ པར་ཆོས་གཞིས་འདོན་དགུ་བཅུ་གོ་གསུམ་དང་དྲུག་ཆ་ཕྱེད་གསུམ། སྒེར་འདོན་བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ་ཕྱེད་རེ་བརྒྱད་དང་བཅུ་གསུམ་ཆ་གཅིག གཞུང་རྒྱུགས་རྐང་ཉིས་བརྒྱ་ཉེར་ཤུ་ཕྱེད་རྩ་བརྒྱད་དང་དྲུག་ཆ་གཅིག འབྲོག་དུད་རྐང་བཞི་བཅུ་ཞེ་བརྒྱད།[12] ཁྲལ་འབོར་དེ་རྣམས་ཀྱི་འཁྲི་བྱའི་གཙོ་བོ་ནི་ཁྲལ་རྐང་བཞིན་ལག་འདོན་དུ་འབྲུ་རིགས་དང་། སྣུམ། ཤ་མར་ཕྱུགས་ཁྲལ་དཀར་ཕུད་བཅས་དང་།[13] ས་གནས་ཀྱི་ཐོན་ཐུངས་སྣམ་བུའི་རིགས་སོགས་དམག་རྐང་དང་རྒྱ་ཤིང་སྨོན་བརྔོད་བཅས་ཕྱི་ཁྲལ་དང་། རྫོང་གཞིས་རང་ཁོངས་ཀྱི་ནང་ཁྲལ་སྒྲུབ་འབུལ་གཞུང་ཁྲལ་ཁྱོན་ནས་སྒྲུབ་རྒྱུག་མ་དགོས་པའི་རིགས་ཕུད། རྫོང་དང་ཆོས་གཞིས་ཁག་ལ་ས་རིས་རྒྱ་ཆེ་ཆུང་གི་སོན་འགྲོ་བསྐོར་ནས་ཁྲལ་དངུལ་ཇི་འཁྲི་དང་སྒྲུབ་ཞུ་དགོས།[14] གཞན་ཡང་། རྫོང་དེའི་མངའ་ཞབས་ཡོངས་དང་སྒོས་དོ་ཁུལ་དང་ལྕེ་བདེ་ཞོལ་ཁུལ། རྣམ་རྒྱལ་ཞོལ་པ་སོགས་སུ་སྣམ་བུ་འཐག་ལས་དར་ཁྱབ་ཆེ་ལ་ཐོན་ཁུངས་བཟང་བ། གཞུང་གི་ཐུགས་མཁོ་གཞུང་སྣམ་ཡང་ཁུལ་དེ་རྣམས་ནས་འཐག་ལས་ཁྲལ་འབུལ་ཞུ་དགོས་པས། རང་ཁོངས་ཙམ་མ་ཟད་ཡར་འབྲོག་སྣ་དཀར་རྩེ་ཁུལ་དུ་སྣམ་བུ་རྒྱུ་ལས་གྱོན་སྣམ་འཐག་བྱེད་ལུག་གི་སྦོ་བལ་དང་། ཐོང་བལ། ལུ་གུའི་བལ་སོགས་ཡུལ་སྡེ་གཅིག་རང་ནས་ལུག་ ༥༠༠ ཙམ་གྱི་བལ་ཉོ་ཚོང་མཁོ་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས་པར་བཤད།[15]

རྐང་འགྲོའི་འཁྲི་སྒྲུབ་ལའང་རྫོང་རང་དང་། ཡར་ལུང་། འཕྱོངས་རྒྱས་གཉིས་སུ་འབྲུ་ཁལ་རྒྱབ་ཉིས་བརྒྱ་སུམ་བརྒྱ་ནས་སྟོང་ཕྲག་བར་ཇི་བཏང་། ཆུའི་ལྷོ་རྒྱུད་ནས་བསྐོར་དེ་ས་ཚིགས་རིམ་པར་སྣེ་གདོང་ནས་གྲ་ཕྱི། གྲ་ཕྱི་ནས་གྲ་ནང་། གྲ་ནང་ནས་ལྕེ་བདེ་ཞོལ། ལྕེ་བདེ་ཞོལ་ནས་སྐྱིད་གཤོངས། སྐྱིད་གཤོངས་ནས་ཐོན་བན་རྩ་གྲུ་ཁ། དེ་ནས་རྡོ་ར་ཤེལ་གྲོང་དང་རྣམ་རྒྱལ་སྒང་བརྒྱུད་ཆུ་ཤུལ་རྫོང་སོགས་རིམ་པས་ལྷ་སར་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱེད་དགོས། རྫོང་སྐྱེལ་[16]དང་ས་ཚིགས་སྐྱེལ་འདྲེན་སྐབས་སོ་སོའི་ཁྲལ་པ་མི་སེར་ཁྲལ་རྐང་ཇི་ཡོད་ཀྱི་ཁྲལ་འབབ་རང་ཁོངས་རྫོང་སྒོ་བརྒྱུད་ནས་མ་གཏོགས་གཏོང་མི་ཆོག་པས། རྫོང་དེའི་མི་སེར་ལ་བདལ་གླ་[17]གཏོང་སྲོལ་ཡོད་པ། དཔེར་ན། གོང་དཀར་རྫོང་སྟོང་ར་གཞིས་འོག་ཡུལ་སྟོད་ཁུལ་གྱི་ཁྲལ་རྐང་ཇི་ཡོད་ཁྲལ་འབྲུ་རྣམས། སྟོང་ར་གཞིས་ཁོངས་ཀྱི་མི་སེར་ལ་གླ་ཆ་སྤྲད་དེ་སྐྱིད་གཤོང་བར་སྐྱེལ་དགོས་པར་བཤད། དེ་མཚུངས་རྫོང་དེའི་འཕྲང་པ་[18]ས་ཁུལ་གྱི་མི་སེར་ཚོས་ཆེད་ལས་རྟ་དྲེལ་དོས་སྐྱེལ་བདའ་གླ་དང་ཨ་དྲུང་སོགས་རྒྱུག་སྲོལ་མཆིས་པས། གོང་དཀར་རྫོང་རང་ནས་འཕྲང་པ་མི་སེར་ལ་བདའ་གཏོང་བསྐུལ་སྲོལ་ཡོད་འདུག ལྷོ་བྲག་ནས་བོད་ཟླ་ ༡༡ པའི་ནང་པང་ལེབ་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ཁྲལ་རྒྱུག་དགོས་པ་སོགས་མཆིས།[19]  དེ་བཞིན་གོང་དཀར་རྫོང་གཡོག་སོགས་རྒྱུན་ཆགས་རྒྱུག་དགོས་པའི་རྐང་འགྲོའི་རིགས་ནི། རྫོང་གི་ཞོལ་པ་མི་སེར་ནས་རྒྱུག་དགོས་པས་ཁྲལ་རིགས་གཞན་ཆག་ཡང་བཀའ་གཏན་ཡོད་པའང་། ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་ལས་ཞོལ་པ་རྣམས་ལ་སྔར་ནས་ས་རྟེན་ཆེར་མེད་ཅིང་ཞོལ་ཁྲལ་ཁག་གཤིས། རྫོང་སྐྱེལ་སོགས་འཁྲི་སྲོལ་ཆེར་མེད་འདུག་པའི་ཁར་དུས་ཕྱིས་ཤོག་ལས་གསར་འགེལ་བྱས་གཤིས་ས་ཚིགས། རྫོང་གཡོག་སོགས་སྔར་རྒྱུད་བསྒྲུབས་རྗེས། དེ་ཕྱིན་རྫོང་སྐྱེལ་རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་སོགས་ཤོག་ལས་དང་། ཁ་འཐབ་ཆག་པ་བཀའ་ཤོག་ལེ་ཚན་གྱིས་ར་སྤྲོད་བྱུང་། ཕྱིན་ཆད་ཀྱང་ས་ཚིགས་དང་རྫོང་གཡོག་སོགས་སྔར་འཁྲི་བ་གང་ཡོད་སྒྲུབ་རྗེས་ཁྲལ་རིགས་བྱིངས་བཀའ་གཏན་དོན་ལྟར་ཆག་པ་སྔར་གནས། སྒེར་ཆོས་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་ཞོལ་པ་སྒོ་རྐང་དང་དུད་ཆུང་སོགས་ནས་ཀྱང་ཞོལ་པའི་ཁྲལ་རིགས་སྔར་འཁྲི་ལས་འཕར་འགེལ་མ་རིགས་ཞེས་སོག་དང་། གཞུང་སའི་མི་སྣར་རྟ་འུལ་སྡོད་སྒྲིག་སོགས་ལའང་རྫོང་འདུ་སྤྱི་ནས་སྒྲུབ་དགོས་པ་ལས། མི་སེར་ཐོག་བསྡུ་ལེན་མི་དགོས་པས་རྫོང་སྡོད་སོགས་ནས་དོན་མེད་བསྡུ་དེད་ཀྱི་གཙེར་བསུན་རིགས་བྱས་མི་ཆོག་པར་གསལ།[20]

དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་ཁྲལ་རིགས་སྒྲུབ་འཇགས་འཁྲི་སྒྲུབ་ཀྱིས་ལམ་ལུགས་ཐད་ལའང་། ལག་འདོན་སྒེར་ཆོས་ལ་སྒྲུབ་ཀྱང་རྐང་འགྲོ་གཞུང་རྒྱུག་ཁོངས་སུ་སྒྲུབ་པའི་རིགས་ཀྱང་ཡོད་དེ། ལྕགས་ཞིབ་ལས་ལག་འདོན་བྱེ་རྫིང་ཆོག་པར་འགྲོ་ཞིང་། མི་གྲ་རྐང་འགྲོ་གཞུང་རྒྱུག་བྱེད། ས་ཚིགས་ཁང་པ་རྐང་གཅིག་ལ་འདོན་ཕྱེད་སྒྲུབ་ཅེས་བྱུང་།[21] དེ་དང་གཞུང་གི་དམག་རྐང་ཡོད་རིགས་ནས་དམག་ཁྲལ་དང་རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་གསུམ་སོགས་ཀྱི་ཁྲལ་འཁྲི་ཡང་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་འདུར་རྒྱུག་བྱེད་དགོས་ཀྱང་། ཁྲལ་པ་འཁོས་ཞན་ཁག་གི་རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་འབབ་རྫོང་དང་འདུ་སྤྱི་ནས་འདེབས་འཁོས་ཚོང་བསྒྱུར་གྱིས་རྐང་གྲངས་ལྟར་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས་ལམ་གཏོད་པ་རྒྱུན་མཐུད་དུ་ལག་བསྟར་བྱས་འདུག དཔེར་ན། རྫོང་དེའི་སྐྱིད་གཤོངས་ཁུལ་གྱི་བྲག་ཆེན་དང་སེར་མ་ཁང་གསར། ཧང་གྲོང་ཁུལ་ལ་ཁྲལ་རྐང་ཕྱེད་བཅུ་གཅིག་འཁྲི་ཡང་འཁོས་ཞན་པས། ས་རིས་འདེབས་འཁོས་དགེ་བེད་བར་མ་དོར་མ་སོང་བའི་སླད་དུ་དམག་རྐང་ཕྱེད་དང་སྒོ་བབས་ས་ཚིགས་རྐང་འབོར་ལྟར་སྒྲུབ་དགོས་པ་ལས། དེ་མིན་རྐང་བཅུའི་ལམ་ཐོག་གི་ས་ཚིགས་དང་རྫོང་སྐྱེལ་རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་འབབ་བཅས་རྫོང་སྡོད་དང་འདུ་སྤྱིས་སྒྲུབ་དགོས་པ་ལྟ་བུ་དང་། དེ་བཞིན་སྒེར་ཆོས་ཁག་ལ་ཁྲལ་འཁྲིའི་ངོ་ཆག་གཞུང་སའི་བཀའ་གཏན་ཡོད་རིགས་ཕུད། དེ་མིན་རྐང་འགྲོ་ལག་འདོན་གྱི་ཁྲལ་རིགས་འདུར་རྒྱུག་བྱེད་དགོས་པ་དང་། གཞུང་སའི་ཞབས་སྡོད་ཀྱི་རིགས་ལ་ཁྲལ་ཆག་ཡོད་པའང་ལྕགས་ཟམ་པ་མི་མུས་བརྒྱུད་བཅས་ནས་གཞུང་ལ་ཞབས་འདེགས་ཞུ་མུས་བཅས་ཡང་ཟོས་ཀྱིས་སྒྲུབ་ན་ཆོག་པ་སོགས། རྫོང་དེའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་བཅས་ཀྱི་གཞི་རྩའི་ཁྲལ་འུལ་གྱི་འཁྲི་སྒྲུབ་འཇགས་གནས་བཅས་ཀྱི་གནས་བབ་དེ་ཙམ་གྱིས་འཐུས་པའོ།།

རྫོང་གཞིས་སྤྱི་ལྟར་གོང་དཀར་རྫོང་གི་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བྱེད་པོ་གཙོ་བོའང་རྫོད་སྡོད་གཉིས་ཀྱིས་དབུས་པའི་གཙོ་དྲག་རྒན་པོ་སོགས་ལས་ཀྱི་སྣེ་མོ་བ་དང་། སྒེར་ཆོས་ཀྱི་གཞི་སྡོད་ཁྲིམས་པ་སོགས་ཡིན་ལ། ཁྲིམས་ཀྱི་བྱེད་སྒོའང་ས་གནས་ནས་འཁྲུན་ཐག་མ་ཆོད་པའི་རྐུན་ཇག་འཕྲོག་གསུམ་དང་ས་རིས་བདག་ཐོབ་ཀྱི་ཁྲིམས་གཏུགས། མི་རྩ་མི་འཁྲོལ་གྱི་རྩོད་རྙོག བཟའ་ཚང་ཕན་ཚུན་གྱི་ཁ་མཆུ་སོགས་ལྷོ་སྤྱི་དང་བཀའ་ཤག་བཅས་རིམ་གཏུགས་བྱེད་ཆོག་ལ། གོང་དཀར་རྫོང་གི་ཁྲིམས་གཅོད་བྱ་ཡུལ་ཡང་རྫོང་གི་རྒྱལ་སྒོར་གོང་དཀར་རྡོ་གོང་དཀར་པོ་ཞེས་པ་མི་ཉལ་གཟུགས་པ་ཤོང་ཙམ་གྱི་རྡོང་གཤོང་དཀར་པོ་ཞིག་པ་དེ་ཡིན་ལ། དེར་ཉེས་ཅན་པ་བསྙལ་ནས་གད་པ་ཁང་གཉེར་ཞེས་རྫོང་གི་ནང་ཟན་གཡོག་རིགས་ཀྱི་ཉེས་འབབ་གཞིར་བཟུང་རྐུབ་སྟེང་དུ་རྟ་ལྕག་དང་། འགྲམ་པར་ཀོ་ལྕག་གཏོང་བར། རྫོང་གི་རྒྱལ་སྒོ་ཕྱེ་སྟེ་མི་དམངས་ཀྱིས་མཐོང་སར་ཉེས་ཆད་གཏོང་བར་བཤད་ཅིང་། དེ་མིན་ནག་ཉེས་ཆེ་ཆུང་ལ་ལྟོས་ནས་བཙོན་པ་ནག་ཆེན་བ་རྣམས་བཙོན་སྲུང་དམ་པོ་དང་བཅས་བཙོན་འཇུག་བྱེད་ཀྱང་། ནག་ཉེས་ཆུང་གྲས་སྲུང་བྱ་ཟུར་དུ་མེད་པར་ལས་ཀ་བསྐུལ་སྲོལ་ཡོད་འདུག གོང་དཀར་རྫོང་གི་ཁྲིམས་གནོན་བཙན་བརྗིད་དམ་བསྒྲགས་ཆེ་ཚུལ་ལ། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༣༣ ལོར་ཁུལ་དེར་འཁྲུངས་པའི་དཀོན་མཆོག་རྟ་དབང་ལགས་ཀྱིས། རྐང་ལག་གཅོད་བྲེགས་མིག་དབང་ཕྱུང་པ་སོགས་ཉེས་ཆད་ལྕི་བའི་རྣམ་གྲངས་གོང་དཀར་རྫོང་དུ་མེད་ཀྱང་། སྤྱིར་གོང་དཀར་རྫོང་དེ་བཀའ་ཁྲིམས་ཧ་ཅང་བཙན་པོ། སྤྱི་ཚོགས་བདེ་འཇགས་ཀྱི་གཞི་རྩ་བཀའ་ཁྲིམས་ལ་ཐུག་ཚུལ་གྱི་ཡན་པོར་མ་སོང་བའི་ཁྲིམས་ཆད་ནན་པོ་སྐད་ངན་ཤོར་དགོས་པ་ཡོད།[22] ཅེས་གསུངས།

དེ་མིན་དུས་བཞིའི་ཆོས་ལུགས་དུས་སྟོན་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྲིམས་དང་། གཞུང་སའི་རི་ཀླུང་རྩ་ཚིག་སོགས་ལག་བསྟར་ཁྲིམས་གནོན་བྱེད་ཚུལ་ནི་རྫོང་གཞིས་ཀུན་དང་མཚུངས་སོ། མདོར་ན། རྫོང་སྡོད་མི་འགྲོ་སེར་སྐྱ་ངོ་མ་སོ་སོ་ལས་རྒྱུན་རེ་བཀའ་འབྲེལ་གསུང་དོན་གལ་ཆེར་ངོ་མ་བཅར་དགོས་པ་ལས་ངོས་ཚབ་ཀྱིས་བཀའ་འཁྲོལ་རིགས་དང་། ཆེད་ཞུར་བཅར་རྒྱུན་ངོས་ཚབ་ངོས་ཆོད་འཇོག་དགོས་ཆོག་པ་ལས། དེ་མིན་རྣམ་རྒྱུན་ས་གནས་སུ་གཏན་སྡོད་གྱིས་ལྷ་ཆོས་དགེ་བ་བཅུ་དང་། མི་ཆོས་གཙང་མ་བཅུ་དྲུག་གི་བྲེལ་བཀའ་ཁྲིམས་འདོན་གང་ཆེ་དགོས་རྒྱུ་དང་། མངའ་ཁུལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་དགོན་སྡེ་གཙུག་ལག་ཁང་། རིས་མེད་དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་དགོན་རྣམས་ནས་ས་ཆག་མེད་ཅིང་། དགེ་འདུན་ཐུགས་མཐུན་ཁྲིམས་གཙང་ཐོག་བཤད་སྒྲུབ་བསྟན་པའི་མིག་རྒྱན་དུ་འགྱུར་བའི་འཇུག་གནོན་རྒྱུན་བསྲིང་ཐོག།དགོན་སྡེ་ཁག་གི་བླ་མ་ལས་སྣེ་རྣམས་ནས་ཁྱད་པར་ཆོས་ཁྲིམས་བྱེད་ལུགས་བཅའ་ཁྲིམས་དང་། གཞུང་སྩལ་བཀའ་རྩ་རིམ་པའི་འབྲུ་དོན་འགལ་མེད་རང་དོན་རང་བརྩིས་ཀྱི་སྒྲིགས་ཁྲིམས་གནོན་བསྡོམས་ཚུལ་བཞིན་དགོས་རྒྱུ། མི་སྡེ་རྣམས་ནས་ཀྱང་འདི་ཕྱིའི་ལེགས་ཚོགས་ཀྱི་ཆ་ག་མི་ཆོས་གཙང་མ་བཅུ་དྲུག་གི་ཁྲིམས་སྲོལ་བདག་པོ་ནི་ཉམས་ལེན་འགལ་མེད་ཐོག ཁྲལ་ཁྲིམས་འཁྲི་འཁུར་དགོས་ངེས་གྱི་རིགས་ལ་ངན་བརྒལ་གོང་ཐུབ་མི་བྱེད་པར་སྒྲུབ་འཁུར་ཚུལ་བཞིན་དགོས་རྒྱུ། ཁྲིམས་ཉེས་བྱེད་མིའི་རིགས་ལ་སྣེ་སྡོད་ནས་གཅོད་རྒྱུ་གཏོང་སྐབས་འགལ་སྣེ་ཆེ་ཆུང་མ་གཞིགས་པས་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་ཆེ་འདེགས་དང་། སྣེ་ཅན་རིགས་ལ་ལས་སྣེ་ཆར་གཅོད་འོས་བཅས་ཀྱིས་ཉེས་འགེལ་འབབ་བསྟུན་བློ་དཔྱད་བྱེད་ཅིང་། ཡུལ་གྲོང་གང་ཅིར་བཅོམ་འཕྲོག་ཆོམ་རྐུན་གྱི་འཇིགས་པ་ཅུང་ཙམ་མི་གྲགས་པའི་འཇིགས་སྐྱོབས་འཛུགས་འོ་སོགས། ཁྲིམས་བདག་ཁྲིམས་རྩིས་འཇུག་གནོན་རྒྱུན་བསྲིངས་བགྱིས་ཏེ་མི་གསོད་ཐལ་ཆ་བྱུང་རིགས་ཀྱི་ལག་དམར་དང་། རྐུ་འཕྲོག་ཆོམ་རྐུན་བྱེད་པོ་དངོས་འབྲེལ་གང་ཡིན་བཏང་ཤོར་མེད་པའི་འཛིན་བཟུང་དང་། བྲོས་ཐལ་མེད་པར་རྣག་ཐོག་གཙག་འཁེལ་ནན་འདོམས། བྱེད་གཏེ་སོ་སོའི་རྒྱུ་དངོས་ཀྱི་ཐོབ་ཆ་དངོས་འབྲེལ་ཇི་ཡོད་བཅས་གཞུང་ལེན་བྱེད་འབྲེལ་ཁྲིམས་འདོམ་བློ་དཔྱད་ཐག་གཅོད་བྱས་མཐའ་ལས། ནག་མེད་ཁག་གཡོག་ཐག་ཞོར་འབྲེང་དྲུད་མཁར་དབང་རྒྱུ་དངོས་རྩ་འཕྲོག་རིགས་རྣམས་ནམ་ཡང་མི་ཆོག་པའི་ཁྲིམས་འདོམས་སྲོང་འབྲེལ་གླེང་མེད་དགོས་རྒྱུ། རྒྱུན་ཆ་རྒྱུན་ཐོག་དང་འཛིན་ཆུང་བྱེད་སྐབས་བཅས་པར་སྲོག་རྐྱེན་བྱུང་རིགས་ལ་བརྡ་འདེད་བཙད་གཅོད་མེད་པ་བསྐྱེད་བསྐྱེད་རྒྱུ་སོགས།[23] ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བགྱི་སྒོ་ཐ་དག་ཧྲག་བསྡུས་ཚགས་ཚུད་སྣང་ངོ་།།

དཔར་རིས་དང་པོ། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་གོང་དཀཪ་ཆོས་སྡེ་བཪ་ས་ཚབ་ཆུ་ཤུཪ་ལྷ་ཡུལ་གཞིས་སྩལ་བའི་བཀའ་གཏན། ས་བྱ། ཕྱི་ལོ་ ༡༦༦༩།

༄༅། །མངའ་འོག་གི་སྐྱ་སེཪ་དྲག་ཞན་ཆུ་ཤུཪ་རྫོང་སྡོད་གཉེཪ་ལས་འཛིན་བྱ་བ་ཞི་དྲག་གི་སྣེ་མོཪ་མངགས་སླེབས་རྒན་མི་དམངས་དང་བཅས་པཪ་སྤྲིངས་པ། གོང་དཀཪ་ཆོས་སྡེ་བཪ་སྔོན་གསཪ་འབྱོཪ་བྱས་པའི་ཆོས་གཞིས་སྙེ་མ་སྐོ་སྟོད་ས་ཁད་འགྱངས་ཤིང་། མཁའ་ཪེག་བསྒྲུབ་སྡེ་ཁུངས་ཀྱི་ས་འཁྱཪ་ཁང་འཐོཪ་འཛིན་སྐྱོངས་དཀའ་བའི་ཚབ་ལྷ་ཡུལ་ལ་གཏོགས་པའི་རྗེས་འབྲང་འབྱེད་ཁྲཪ་གསལ་བ་བཞིན་ཕུལ་ནས། ལ་ལོ། བཟང་ཡུལ། ཪགས་ཁུགས་བཅས་པའི་རྩྭ་ཤིང་ལ་སྒེཪ་བསྲུང་ཕྱིན་ཆོས་སྡེ་སྤྱི་སོའི་སྒེཪ་དོས་དང་རྟ་དྲེལ་འདྲེས་མེད་ཐོག ལྷ་ཡུལ་མི་སེཪ་གྱི་ཕྱུགས་ལུག་གཏོང་བ་དང་། ཤིང་ལེན་པ་སོགས་ལ་དབྱཪ་དགུན་སྟོན་དཔྱིད་ཚང་མཪ་བཀག་ཆ་མེད་ཅིང་རྩྭ་ཪིན་ཡངས་པ་བྱེད་དགོས་རྒྱུཪ། ཁྱོད་དྲག་ཞན་སུས་ཀྱང་བསྲུང་བསྡོམས་འཕྲོག་འཐེན། ཕྱུགས་ཁྲལ་དཀཪ་ཕུད་ཟ་འདོད་སྙད་གཙེཪ་སོགས་གནོད་འགལ་ལོག་པཪ་འགྲོ་བ་གཏན་མ་བྱེད་པཪ་བདེ་བཪ་སྡོད་ཆུག ས་མོ་བྱ་ལོ་ཧོཪ་ཟླ་དྲུག་པའི་གྲལ་ཚེས་དགེ་བཪ་འཛིན་མའི་སྤོ་ལས་མངོན་པཪ་མཐོ་བའི་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལ་ནས་བྲིས།

དཔར་རིས་གཉིས་པ། གོང་དཀར་ཆོས་སྡའི་ཅོས་གཞིས་བསིང་མ་ནང་ལྷོ་རྒན་བག་གྲོར་བོགས་བཏང་གན་རྒྱ། ཆུ་སྟག ༡༨༤༢།

ཆུ་སྟག་ཟླ་ ༧ ཚེས་ ༢༨ ལ། ༸ཁྲིམས་བདག་རིན་པོ་ཆེའི་ཞབས་དྲུང་དེུད།

བདག་མིང་བརྟགས་གསལ་ནས་བློས་བླངས་མི་འགྱུར་བའི་གན་ཚིག་གཙང་མར་ཕུལ་བའང་། གོང་དཀར་ཆོས་སྡེའི་མཆོད་གཞིས་བསིང་མ་ནང་བྱང་ས་རྐང་གཅིག་བུད་སྟོང་ནས་ལོ་བདུན་ཙམ་སོང་བར། འདི་ལོ་བྱང་བརྒྱུད་ཀྱི་མཆོད་གཞིས་རྣམས་ཐོག་ནས་འཛིན་གྲོགས་ཞུས་པ་བཞིན། ས་ཞིང་སྔ་ལམ་ཡན་འཇོག་མ་ཐུབ་པའི་ས་ཞིང་ཁང་གི་མཚོན་འཛིན་བདག་གང་བྱེད་ཞིབ་རྩིས་བྱས་རྗེས། རང་ཞབས་བསིང་ལྟ་རྒན་དང་ས་འབྲེལ་ཆེ་བར་རྟེན། ཐོན་རང་ནས་གོང་ཆོས་མཆོད་གཞིས་འཛིན་བདག་ཞོ་གནང་བར། ནང་བྱང་པའི་ས་ཆ་འཛིན་བདག་ཞུས་པའི་ཕྱི་ནང་གི་རྐང་འགྲོ་ལག་འདོན་གྱི་ཁྲལ་རིགས་ལ་ཞྭ་ཆག་མེད་པར་ཞུས་ཆོག་པ་ཞིག་ཞུས་དོན། རེ་ཞིག་འབབ་འབྲེལ་ལ་ཆེ་བ་རང་མི་འདུག་པར། ས་ཐོ་ལག་འཛིན་བཅས་འཕྲལ་དུ་རྩིས་སྤྲད་པར་ཐོན་རང་ནས་འཛིན་བདག་ནམ་བྱེད་བར་ལ། ཁེ་གྱོང་ཇི་ལྟར་བྱུང་རུང་ཁྲལ་རིགས་ལ་ཞག་ཆག་སྤུ་ཙམ་མེད་པ་དང་། ལྷ་གཞིས་སྐུ་ཚབ་སུ་འབྱོར་ནས་ཀྱང་དེར་བར་འཛིན་བདག་ལ་གཞན་བསྐྱོད་ཀྱི་གྱུར་བཀོད་མི་བྱེད་ཅིང་། ཐོན་ནས་གོང་ཆོས་མཆོད་གཞིས་འཛིན་བདག་འཇོག་གནང་སྐབས་སླེབ་ཆེ་ཆུང་ཇི་ལྟར་ཡོད་ཀྱང་། ལྷོ་ས་བ་ཐོན་ཞབས་རྐང་གཅིག་འཛིན་བའི་རྙིང་ཁུངས་ཁེ་གཙང་ཡིན་པ་བཅས། སླར་བསྐལ་བཟང་གི་ཇ་ཆང་དུས་ཚོད་ཀྱི་སྒྲིགས་ཀྱི་དཔེ་བཞིན་ཕྱིས་འཛིན་བདག་ལ་རྩོད་གཞི་ཡོད་བ་དངོས་གནས་ལ། ད་ལམ་རྩིས་ལེན་སྐབས་ཀྱང་ནང་བྱང་སྟོང་ནས་བླངས་པ་བཅས་ལྷོ་ས་བ་འཛིན་བཟུང་མི་ཞུ་བ་སོགས། འདི་དོན་ཞུ་བར་ཐག་གཙང་མར་ཆོད་ཅིང་། གོང་ཚིག་ལས་འགལ་གཡོའི་རིགས་ཕྲ་མོ་ཙམ་ཞུས་སྲིད་ན་༸ཁྲིམས་ཞབས་རིན་ཆེའི་འབའ་གསེར་སྲང་ལྔ་ཙམ་འབུལ་ཐོག་དོན་རྩ་སོར་གནས་ཞུ་བར། མིང་ཐོག་བརྟགས་(རྟགས་)ཕུལ་ཁར། རྒན་ལྷོ་ས་བག་གྲོའི་བརྟགས་(རྟགས་)། དེ་སར་འཛིན་བདག་བའི་འགྱུར་བ་ཞིབ་རྩིས་སྐུ་ཚབ་ཏུ་གནང་བ་ཁྲི་ཞིག་གི་བརྟགས་(རྟགས)། ཞེས་འཁོད་འདུག

 

ལུང་ཁུངས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

 

[1] ཞིབ་གཞུང་དེ་འབྲེལ་གྱི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་ས་རིས་བདག་ཐོབ་འོག་གི་ལེ་ཚན་དམིགས་བཀར་དུ་གཟིགས།

[2] དཔལ་དི་ནས་དབུས་ཁུལ་ཆུ་ཤུལ་བར་རྫོང་སྐྱེལ་ས་ཚིགས་སྐྱེལ་འདྲེན་སྤྱིར་མི་སེར་ས་རྟེན་ཡོད་རིགས་ཀྱི་རྐང་འབོར་ལ་ལྟོས་ནས་འདྲེན་དགོས་མོད། ཁུལ་དེར་གཞུང་སྒེར་གྱི་འགྲུལ་བཞུད་སྐྱེལ་འདྲེན་ཧང་ཅང་མང་ཞིང་། དེ་རྣམས་ལས་ཕལ་མོ་ཆེ་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་སོགས་ཞིབ་གཞུང་སྔ་ཕྱི་ཁག་གི་དགོངས་དོན་ལྟར་རྫོང་རང་དང་འདུ་སྤྱིས་ཁུར་ལེན་སྐྱེལ་འདྲེན་དགོས་པས། གཞུང་སའི་བཀའ་བཀོད་འོག་གོང་དཀར་རྫོང་གིས་ཆེད་མངགས་ས་དེར་དྲུང་ཡིག་ཞལ་ངོ་གཅིག་དང་། ཚོ་དཔོན་གཅིག དྲེལ་པ་སོགས་རྟ་ཟམ་ཟུར་འཛུགས་མཛད་པ་ཞིག་ཡིན་འདུག

[3] དཀོན་མཆོག་རྟ་དབང་། རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༢༡། ཤོག ༡༩༠། སྔ་མོ་གྲ་ཕྱི་ནང་གཉིས་ལས་གྲ་ཕྱི་མ་གོང་དཀར་རྫོང་ཁོངས་དང་། གྲ་ནང་མ་བསམ་ཡས་ཀྱི་ཁོངས། གྲ་ཕྱི་ནང་གི་དབྱེ་བ་ཕྱེ་སྟངས་ཀྱང་ལུང་པའི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ་ལས་ཆུ་ཕ་རོལ་གཙང་ཆུའི་འཁྲིས་དེ་གྲང་ནང་དང་། གཙང་པོའི་རྒྱབ་ཕྱོགས་གྲ་ཕྱི་སྨིན་གྲོལ་གླིང་ཆགས་ཡུལ་དེ་གྲ་ཕྱིར་ངོས་འཛིན།

[4] དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་གོང་གི་བོད་དུ་ཆབ་སྲིད་སྐྱོང་རིམ། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༢༤། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༧། ཤོག ༥༤།

[5] རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད། ཡིག་རྙིང་ཡིག་རིགས། ཡིག་ཨང་། ༠༠༨༦།

[6]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 197.

[7] དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༤༡།

[8](1)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 341.

(2)དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༩།

[9]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 197.

[10]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 197.

[11] བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག འདོན་ཐེངས། ༣། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༢། ཤོག ༡༥༠། ལྷོ་ཁ་གཙང་པོ་འབབ་རྒྱུད་ཀྱི་གོང་དཀར་དང་། གྲ་ནང་། སྣེའུ་གདོང་། འཕྱོངས་རྒྱས། ཟངས་རི་བཅས་རྫོང་ཁག་ལྔ་པ་ནི། སྔར་ནས་ད་བར་ཞིང་ལས་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་རྫོང་དང་རྫོང་དེ་རྣམས་ཀྱི་ཞིང་འབྲོག་ནགས་ལས་བཅས་གྱི་ཡོངས་སྒོའི་བརྒྱ་ཆ་བསྡུར་ན། ཞིང་ལས་སྤྱི་འབབ་བརྒྱ་ཆ་ལྔ་བཅུ་མ་ཟིན་ཙམ་དང་། འབྲོག་ལས་བརྒྱ་ཆ་སུམ་ཅུ་སྐོར། ནགས་ལས་བརྒྱ་ཆ་གཅིག་ཙམ། ཞོར་ལས་བརྒྱ་ཆ་ཉི་ཤུ་ཡས་མས་ཡིན་པར་གསལ།

[12] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༤༡།

[13] The Central Asiatic Seminar of the University of Bonn, Germany བཞུགས་པའི་ཀུན་བདེ་གླིང་བླ་བྲང་གི་ཡིག་ཚགས་རྙིང་པ། ཨང་། 012 2-1/#/33/1/4 ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་གོང་དཀར་ཆོས་སྡེར་ལྷ་ཡུལ་ཁུལ་གྱི་ཆོས་གཞིས་སྩལ་བའི་བཀའ་གཏན་དུ། རྫོང་སྡོད་དྲག་ཞན་སུས་ཀྱང་ཆོས་གཞིས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་མི་སེར་ནས་ཕྱུགས་ཁྲལ་དཀར་ཕུད་ལེན་མི་ཆོག་པ་གསུངས་པ་ལས། སྤྱིར་ཁུལ་དེའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་མི་སེར་ནས་རང་ཁུངས་སུ་ཕྱུགས་ཁྲལ་དཀར་ཕུད་འབུལ་དགོས་དགོས་པ་ཤེས་ནུས། ཕྱུགས་ཁྲལ་དཀར་ཕུད་ཅེས་པའང་སྒོ་ཕྱུགས་ནོར་ལུག་གི་ཉིན་མར་ཉིན་ཕྱུར་ཞེས་ཉིན་དེའི་དཀར་ཆུ་འོ་མ་སོགས་ཀྱི་ཕུད་རྫོང་ལ་འབུལ་སྲོལ་ཡོད་པ་དེ་ཡིན།

[14] ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས། དེབ་ཕྲེང་། ༢༡། ཤོག ༡༩༡། གཞན་ཡང་། གོང་དཀར་རྫོང་གི་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་ལྟར་ན་རྐང་རེར་ས་བོན་དམའ་ཚད་ཡུལ་སྲོལ་སོན་ཁལ་བཅོ་ལྔ་རེ་དང་། ས་ཞིང་ཞན་གྲས་ལ་སོན་ཁལ་བཅུ་གཉིས་བསྐོར་བར། དུས་སྐབས་དེར་ཁལ་རེ་ཞིང་རིན་ཡུལ་ཐང་བོད་དངུལ་སྲང་གང་རེ་རྩི་སྲོལ་མཛད་འདུག་གོ། ལྕགས་ཞིབ། ཤོག ༥༡།

[15] ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས། དེབ་ཕྲེང་། ༢༡། ཤོག ༢༠༨ དང་ ༢༤༦ བཅས་སུ་གསལ།

[16] རྫོང་སྐྱེལ་ནི་གོང་དཀར་ནས་ཆུ་ཤུལ་བར་སྐྱེལ་དགོས་པའི་རིགས་དང་། ས་ཚིགས་ནི་གོང་གསལ་ས་ཚིགས་ཁག་ཏུ་རྩིས་ལེན་རྩིས་སྤྲོད་ཀྱིས་འདྲེན་དགོས་པའོ།

[17] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༣༠ སྐབས་རྟ་དོས་ལམ་གླ་སྲང་ལྔ་ཞེས་འཁོད་ཀྱང་། ཕྱིས་སུ་ཡུལ་དུས་འཛའ་ཐང་འཕར་ཆག་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བྱུང་ཡོད་པ་གོར་མ་ཆག།།

[18] འཕྲང་པ་ས་ཁུལ་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་ས་ནས་རྒྱ་གར་ཁུལ་དུ་འགྲོ་བའི་ལམ་སོ་དང་། གཙང་ཁུལ་གཞུང་ཁྲལ་དོས་ཁལ་སྡོད་སྒྲིག་གི་ས་ཚིགས་འདུས་མདོ་གལ་ཆེན་དུ་འཁེལ། དེ་ཡང་། གཙང་ཁུལ་རྫོང་ཁག་ཕལ་ཆེ་བས་ཁྲལ་འབབ་གཞིས་རྩེའི་ངོས་ནས་འགྲོ་བ་ཕུད་དེ་མིན་ཕག་རི་ད་རྒྱལ་རྩེ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཁྲལ་རིགས་ཡོད་ཚད་རྒྱལ་རྩེ་དང་རོང་བརྒྱུད་ཡར་འགྲོ་མར་འོང་གཉིས་ཀར། ས་ཁུལ་དེ་བརྒྱུད་ནས་གམ་པ་ལ་རྒྱག་དགོས་འདུག དེས་མ་ཁུལ་དེའི་ཡུལ་མི་རྣམས་རང་བཞིན་གྱི་གཞུང་སའི་ཁྲིམས་ལུགས་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཟབ་མོ་དང་ལས་ལ་བརྩོན་ཞིང་འཇོན་ཐང་ཆེ་ལ་མི་གཤིས་གྱོང་བ། ལྷག་པར་སྐད་ལུགས་ཀྱང་དོ་ནང་རྒྱ་རྒྱུད་དང་མི་འདྲ་བར་ཞེ་ས་མཁས་ལ་གདངས་དབྱངས་སྙན་པ། འགྲུལ་པར་སྣེ་ལེན་ཟབ་པ་སོགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པར་གྲགས།

[19] ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས། དེབ་ཕྲེང་། ༢༡། ཤོག ༡༩༡ དང་ ༢༥༠ བཅས་སུ་དེ་སྔ་ས་རྫོང་རྟ་དོས་སྐྱེལ་འདྲེན་སྐབས་ལྷ་གསོལ་ཀླུ་གསོལ་གྱི་རྟེན་འབྲེལ་དང་། ཆང་འཐུང་རྐང་བྲོ་གླུ་གཞས་སོགས་འཁྲབ་ནས་སྤྲོད་སྐྱིད་ཀྱང་གཏོང་སྲོལ་ཡོད་པའི་སྐོར་སོགས་གསལ་བས་གཟིགས་འཚལ།

[20] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཤོག ༥༠།

[21] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཤོག ༤༥།

[22] ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས། དེབ་ཕྲེང་ ༢༡ ཤོག ༢༧༩།

[23] རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཡིག་རྙིང་ཡིག་རིགས། ཡིག་ཨང་། ༠༠༨༦།