དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས། ༡)

འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་།

ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ།

འཕྱོངས་རྒྱས་ཞེས་པའི་ཡུལ་མིང་ནི་ཡུལ་དེའི་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཆུ་འགོ་ནོར་བུ་རི་ནས་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་གྱིས་ནོར་བུ་འཕྱོངས་ཕྲུ་གང་པོ་ཞིག་གཏེར་ནས་བཞེས་པས་དེ་ལྟར་ཐོགས་པར་གྲགས། ཞེས་དང་། ཡང་རྫོང་དེའི་ཤར་ལྷོའི་མཚམས་སུ་འཕྱོངས་ཕུ་ཞེས་འབོད་པའི་ལུང་ཤུར་དེར་ནོར་བུའི་དབྱིབས་ཅན་གྱི་རི་རྒྱལ་ཞིག་ཡོད་པར་འཕྱོངས་ནོར་བུ་རིར་གྲགས། ཞེས་གསུངས།

གང་ལྟར་འཕྱོངས་ཞེས་པའི་ཡི་གེའི་དག་སྡེབ་འབྲི་ཚུལ་ཅི་ཡིན་ལ་མ་ལྟོས་པར་དོན་དུ་ནོར་བུ་མཆོང་གི་དོན་གོ་བར་སྙམ། དེ་མཚུངས་རྫོང་གི་ལྷོ་ནུབ་ཀྱི་ལུང་ཤུར་དེར་རྒྱལ་སྨན་ཞེས་འབོད་ཅིང་། རྒྱལ་སྨན་ཞེས་མིང་དུ་ཐོགས་ཚུལ་ལ་འཆད་སྟངས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད་མོད། ཇི་ལྟར་ཡང་འཕྱོངས་ཕུའི་འཕྱོངས་དང་རྒྱལ་སྨན་གྱི་རྒྱལ་ལྷན་དུ་སྡེབས་ནས་ད་ལྟའི་འཕྱོངས་རྒྱས་ཞེས་པའི་ཡུལ་མིང་གི་ཐ་སྙད་འདི་གྲུབ་པར་སེམས།[1] ཞེས་ཀྱང་བཤད།

ཡང་འཆད་སྲོལ་གཞན་ཞིག་ལ་སེང་གེ་གནམ་མཆོང་གི་དོན་དུའང་གོ་བར་གསུངས། དེ་ཡང་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ས་དེར་བཙན་པོ་རིམ་བྱོན་གྱིས་བཏབ་མྱོང་བའི་གནའ་བོའི་མཁར་རྫོང་འཕྱིང་བ་རྩེ་དྲུག་ལས།[2] ད་ལྟ་ཤུལ་ལུས་སུ་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་པའི་འཕྱོངས་རྒྱས་འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་ཞེས་པའི་ཕོ་བྲང་གི་ཆགས་ཡུལ་གྱི་མཚན་དོན་ཡུལ་མིང་སྤྱིར་ཐོགས་པའང་སྣང་སྟེ། འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་རྫོང་མཁར་ནི་སེང་གེ་གནམ་མཆོང་ལྟ་བུའི་རི་སྟེང་དུ་ཆགས་ཡོད་པས། མཆོང་རྒྱས་ཞེས་བཏགས་པ་ཡང་བཤད།[3]ཅེས་བྱུང་། དེ་ཡང་རྒྱུ་མཚན་མེད་པ་མིན་སྟེ་ད་ལྟ་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་དག་སྡེབ་ལ་འཕྱོངས་རྒྱས་ཞེས་འབྲི་བ་མང་མོད། དེ་སྔའི་དག་སྡེབ་འགར་མཆོང་དང་།[4] འཕྱོང་།[5] ཞེས་འབྲི་སྲོལ་ཅི་རིགས་སུ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ཅིང་། དེ་བཞིན་འཕྱིང་བ་ཞེས་པའི་དག་སྡེབ་ལའང་འཆིང་དང་།[6] ཕྱིང་།[7] ཞེས་པའང་རིག་རྒྱུ་ཡོད་པས་ན། འཕྱོངས་དང་མཆོང། འཕྱིང་དང་འཆིང་། ཞེས་སྒྲ་ཉེ་བ་སོགས་ལ་བལྟས་དེ་གཉིས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ངེས་པར་དུ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་དགོས་པར་མཐོང་། ད་ཕན་འཕྱོང་རྒྱས་ཞེས་ཡིག་ཐོག་ཏུ་འཁོད་སྔ་ཤོས་ནི་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་བཀའ་ཆེམས་ནང་། འཕྱོང་རྒྱས།[8] ཞེས་བྱུང་བ་དེ་མིན་ནམ་སྙམ། ཀློང་རྡོལ་བླ་མའི་གསུང་འབུམ་ཁྲོད་དུ་འཕྱོངས་རྒྱས།[9] ཞེས་པའི་དག་སྡེབ་འདི་ལྟར་ཡང་བྱུང་འདུག་ན་ཕལ་ཆེར་དུས་སྐབས་དེ་ཙམ་ནས་ཡོངས་གྲགས་འཕྱོངས་རྒྱས་ཀྱི་འཕྱོངས་ཞེས་པའི་དག་སྡེབ་འདིའི་འབྲི་སྲོལ་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་བྱུང་བ་མིན་ནམ་སྙམ་མོ།།

 

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ།

རྫོང་དེ་བཞིན་ཡར་ལྷ་ཤམ་ཆུའི་ནུབ་ངོས་དང་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་ལྷོ་ངོས་སུ་གནས་ཤིང་། སྔ་མོའི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ལེ་དབར་ ༣༥༠[10] ས། ལྷོ་ངོས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་རྒྱུག་ཁུལ་གྱི་རོང་ས་དང་ཡར་ལྷ་ཤམ་ཆུ་རྒྱུག་ཁུལ་དུ་ཆགས་ཤིང་། གངས་ཏི་སི་དང་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་བར་གོ་ལའི་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༢༨.༥༢༚ 〜 ༢༩.༡༢༚ དང་། ཤར་གྱི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༡.༤༡༚ 〜༩༡.༥༢༚ བར་གནས། རྫོང་དེའི་ས་བབ་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་ཆགས་ཚུལ་ནི་ནུབ་དང་། ལྷོ། བྱང་བཅས་ཕྱོགས་གསུམ་ནས་རི་བོས་སྐོར་ཞིང་། ཤར་ངོས་སུ་གུ་དོག་པའི་ལུང་གཤོང་ཆགས་ཡོད། སྤྱིའི་ས་བབ་ནུབ་མཐོ་ལ་ཤར་དམའ་ཞིང་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་སྨིས་ ༣༧༤༠ ལྷག་ཙམ་མཆིས། དེང་རྫོང་དེའི་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཆུ་གསུམ་རྫོང་། ལྷོ་གྲི་གུ། ནུབ་ཡར་འབྲོག་སྣ་རྩེ་དང་གྲ་ནང་ཁུལ། བྱང་བསམ་ཡས་སོགས་དང་འདབས་འབྲེལ་དུ་གནས།

རྫོང་སྤྱིའི་གནམ་གཤིས་མཐོ་སྒང་དྲོ་ཁུལ་ཕྱེད་ཐན་པའི་དུས་རླུང་གནམ་གཤིས་ཀྱི་ཁུལ་དུ་གཏོགས། ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༤༚C‚ཡིན་ཞིང་། ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་ ༢༚C‚ དང་ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༡༢༚C‚ རེད།[11] ལོའི་ཆར་ཆུ་འབབ་ཚད་ལི་སྨི་ ༣༤༥ དང་ལོའི་སད་མེད་དུས་ཡུན་ཉིན་ ༡༢༥ ནས་ ༡༥༣ བར། ལོའི་དྲོད་ཚད་བར་ཁྱད་ཆུང་བ་དང་ཉིན་གྱི་དྲོད་ཚད་བར་ཁྱད་ཆེ་ཞིང་ཉི་ཕོག་དུས་ཡུན་རིང་བ། སྐམ་བརླན་དུས་ཚིགས་ཁྱད་པར་གསལ་ཞིང་ཆར་ཆུའི་བསྡུ་ཤུགས་དང་གནམ་གཤིས་སྐམ་ཤས་ཆེ་བ། དགུན་དཔྱིད་གཉིས་རླུང་མང་བ་བཅས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། རང་བྱུང་གནོད་འཚེ་གཙོ་བོ་ཐན་པ་དང་། ཆུ་ལོག སེར་བ། ནད་འབུ་སོགས་ཡོད།[12]

ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་འཕོ་འགྱུར་དང་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་།

བོད་ཀྱི་ཡིག་ངག་གཉིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་བར་རྒྱུད་ཀྱི་ཡར་ཀླུང་ལུང་གཞུང་འདི་ནི། གནའ་སྔ་མོ་ནས་བཟུང་བསྐལ་པ་ཡ་ཐོག་གི་བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་རུས་རྒྱུད་ཚོ་ཁག་གི་ཤེས་རིག་འབྱུང་ཁུངས་ཤིག་ཡིན་པ་རླུང་ལྟར་གྲགས་ལ། ལྷག་པར་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༥ ལོར་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་བཀྲ་ཤིས་དཔལ་ར་ཁུལ་(བཀྲས་གླིང་ཤང་)སྤང་ཁ་གྲོང་ཚོ་ནས་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྔོན་རྒྱག་མཚོན་ཆ་དང་རྫ་བུམ་སོགས་གནའ་རྫས་ཇི་སྙེད་ཅིག་གསར་རྙེད་བྱུང་ཡོད་པ་ལས།[13] འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ཁུལ་གྱི་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་ལྡན་པ་ར་སྤྲོད་བྱས་ཡོད། དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་ཕྱི་ལོ་༢༠༡༥-༡༦བར་ལ་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ཁོངས་སུ་གནའ་བོའི་རྗེས་ཤུལ་ ༢༠ ལྷག་གསར་དུ་རྙེད་པའི་ཁྲོད། གནའ་བོའི་འཛུགས་སྐྲུན་རྗེས་ཤུལ་ས་གནས་ ༤ དང་བང་སོ་ ༩ ཡི་གནས། རྡོ་བརྐོས་རི་མོའི་གནས་ ༧ བཅས་ཚུད་ཡོད་པ་དག་ལ། ཚན་རིག་གི་ལམ་ནས་ལོ་རབས་དང་ནུས་པ་སོགས་བརྟག་དཔྱད་ཞིབ་འཇུག་གཏིང་ཟབ་མོ་བྱ་བར་ད་དུང་ལོ་ཤས་འགོར་བར་བཤད།[14]

སྤྱིར་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མ་བཅུ་གཉིས་སོགས་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་རིམ་པར་བྱུང་བའི་དུས་སྐབས་དག་ཏུ། ཡུལ་དེར་འཕྱིང་བ་དང་། འཕྱིང་ཡུལ། འཕྱིང་ལུང་། ཕྱིང་ཡུལ་བཅས་ཡུལ་མིང་དག་སྡེབ་མི་འདྲ་བ་ཅི་རིགས་སུ་འབོད་པར་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ་ཁུལ་དེ་ནི་ཡར་ལུང་ཚོ་བའམ་ཡར་ལུང་རྒྱལ་རབས་སུ་གྲགས་པའི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་ཞིང་། མི་སྔར་རྡོ་བརྐོས་སུ་འཁོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་ལྟར་ན་ཁུལ་དེར་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ལ་སྔ་བ་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོ་གཉའ་ཁྲི་ནས་གྲི་གུམ་བཙན་པོ་བར་དུ་བྱོན་པའི་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་བདུན་གྱི་བཞུགས་གནས་ཡུལ་དེར་བཏབ་པའི་སྐུ་མཁར་འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེར་[15]ཡིན་འདུག་པར་གསལ་ལ།[16] དེ་མཚུངས་བཙན་པོ་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་དང་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་སྐབས་སུའང་བཙན་མཁར་དེ་ཉིད་སྲིད་འཛིན་གྱི་ལྟེ་བར་མཛད་ཡོད་པའང་། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་དུ་མཁར་འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་ན་ནི་རྒྱལ་སྟག་བུ་སྙ་གཟིགས་བཞུགས་ཞེས་དང་། ཡར་རྒྱབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ན་མི་ཡི་མི་བུ་བཞུགས་སོགས་གསུངས་པ་ལས་རྟོགས་ནུས།

དེ་ཡང་། ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་བར་དུ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་གྲངས་སོ་གཉིས་སོང་བ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་ཡུལ་དེ་ཉིད་སྲིད་འཛིན་གྱི་ལྟེ་བར་བྱས་ཤིང་། ཕྱི་ནང་ཉི་འོག་གི་རྒྱལ་ཕྲན་དག་ལ་རིམ་པས་དབང་སྐུར་རྒྱ་བསྐྱེད་ཀྱིས་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མངའ་ཐང་དབུ་འཕང་གུང་ལ་གཏོད་པ་ཡིན། དེ་མཚུངས་ཡུལ་དེར་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོ་རིམ་བྱོན་གྱི་སྐུའི་བང་སོ་ཕལ་མོ་ཆེ་བཏབ་ཡོད་པར་རྣམས་ལའང་། ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐུ་དུས་ནས་བཟུང་མངའ་བདག་རིམ་བྱོན་གྱིས་ལོ་རེའི་མདང་གི་མཆོད་པ་ཞེས་འདས་མཆོད་ཀྱི་མཆོད་འབུལ་བྱ་བའི་ཡུལ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན། བང་སོ་དེ་རྣམས་ལས་ཤུལ་ལུས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ད་ལྟའང་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་ཤར་ལྷོའི་ངོས་ཀྱི་སྤྱི་ལེ་གཅིག་ཙམ་གྱི་བེ་རོ་རི་ཞོལ་དང་། ཏིང་ཀ་ལུང་བ། རིས་བུ་རི། འཕྱོངས་རྒྱས་ཞོལ་བཅས་ཀྱི་ཁུལ་དུ་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད།[17] གཞན་ཡང་། སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྐུ་དུས་སུ་བོད་ཁམས་ཡོངས་ལ་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དབུ་གཙང་འཛིན་མའི་ཁྱོན་ལ་རུ་བཞིའི་སྲིད་འཛིན་ཆ་བགོས་མཛད་པའི་ཁྲོད། དབུས་ལ་དབུ་རུ་དང་གཡོ་རུ་གཉིས་ལས་ཁྲ་འཁྲུག་ལྟེ་བར་བྱས་པའི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ཁུལ་ནི་གཡོ་རུའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་མ་ཟད།[18] གཡོ་རུ་འཕྱིང་བ་འཕྱིང་ཡུལ་ཁུལ་གྱི་འཕྱིང་ལུང་སྟོང་སྡེའི་[19]ཁོངས་ཡིན་པ།《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་།》ལས། གཡོ་རུའི་སྟོང་སྡེ་ལ། ཡར་ལུང་ལ་སྡོང་(སྟོང་)སྡེ་གཅིག འཆིང་(འཕྱིང་)ལུང་ལ་སྟོང་སྡེ་གཅིག་སྟེ་གཉིས།[20] ཞེས་ཚེས་སྤོང་རུས་རྒྱུད་ཀྱིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་གཡོ་རུའི་དབང་རིས་ཀྱི་གྲས་སུ་གཏོགས་པ་ཡིན་ནོ།།

བོད་སིལ་བུའི་དུས་སྟོད་དུ་དབུས་གཙང་ས་ཡི་ཁྱོན་དུ་རྗེ་ཚན་བཅུ་སོགས་བྱུང་བ་ལས། འཕྱོངས་རྒྱས་ཁུལ་འདིར་ཁུ་གུད་ཅོ་གར་ལ་བཙན་ཁར་བྱས་པའི་རྗེ་ཚན་ཞུ་དང་སྙགས་ཀྱིས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བའི་ས་ཁུལ་ཡིན་འདུག་པ།[21] དེ་ཡང་། འཕྱོགས་ལྷ་དཀར་པོ་ལྷ་ཡིས་ཞུ་བ་བྱས། ཕོ་རྒྱུད་ཅོ་མཁར་བཙན་པོའི་མཁར་ལ་བརྟེན། ཚེ་བུད་གཉིས་ཀྱིས་མ་ཕྱར་བྱས་ནས་སུ། རྗེ་དཔོན་ཚན་གཅིག་འཕྱོས་སུ་ཆགས།[22] ཞེས་དང་། ཁུ་སྟོན་གྱི་《ལོ་རྒྱུས་ཆེ་མོ།》ལས་དྲངས་པ་《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན།》ལས། འཆོས་ལྷ་དཀོན་པ་ལྷ་ཡིས་ཞུ་བ་བྱས། ཕུ་གུད་ཅོ་མཁར་བཙན་པོའི་མཁར་ལ་བརྟེན། ཁུ་གཉགས་གཉིས་ཀྱིས་མ་ཕྱར་བྱས་ནས་སུ།། འཆོས་སུ་རྗེ་དཔོན་ཚན་གཅིག་ཆགས་སོ་སྐད།[23] ཅེས་བྱུང་ངོ་། བོད་སིལ་བུའི་བར་གྱི་ཆ་ལ་བཙན་པོ་འོད་སྲུང་གི་སྲས་དཔལ་འཁོར་བཙན་གྱི་གདུང་རྒྱུད་ཁྲི་བཀྲ་ཤིས་བརྩེགས་པ་ལས་མཆེད་པའི་སྨད་ཀྱི་ལྡེ་གསུམ་ལས་འོད་ལྡེའི་སྲས། བཙན་པོ་ཁྲི་ཆུང་གིས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བའི་མངའ་རིས་སུ་གཏོགས་པའང་ཁྲི་ཆུང་གིས་ཡར་ལུངས་སུ་བྱོན། འབངས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་བརྩིགས་ནས་ཕུལ་བའི་འབངས་བརྩིགས་དང་། སྐུ་མཁར་ཕྱིང་ང་སྟག་རྩེ་བཟུང་ཞེས་པ་ནས། ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་གདུང་རྒྱུད་ཟམ་མི་འཆད་པར་བྱོན་པ་རིགས་གཟུགས་དང་ཡོན་ཏན་ཁྱད་པར་འཕགས་པར་གྲགས་སོ་ཞེས་སོགས། གཡུ་ཕྲེང་དུ་ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་ཆོས་འབྱུང་དང་། མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་སོགས་དཔྱད་གཞིས་བྱས་ཏེ་རགས་བསྡུས་སུ་གསལ།[24] ཕྱོགས་མཚུངས་བོད་སིལ་བུའི་སྨད་ཆ་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་། ཕག་གྲུ་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་ནང་གསེས་གཡའ་བཟང་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་དབང་ལུང་ཡར་ལུང་གི་ཡར་ལྷ་ཤམ་ཆུའི་གཤོང་སར་དར་ཞིང་ཆོས་སྲིད་སྟོབས་ཤུག་ལྷོ་ཁའི་ས་ཁུལ་གང་སར་ཁྱབ་ཡོད། སྐབས་དེར་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ཡང་གཡའ་བཟང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་དབང་བསྒྱུར་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་ཡོད་ངེས་ཡིན།[25]ཞེས་འཁོད།

དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལས་སྤྱིར་གཡའ་བཟང་ཁྲི་སྐོར་གྱི་མངའ་ཞབས་སུ་གཏོགས་ཀྱང་། སྒོས་སུ་ཁུལ་དེའི་ས་ཆ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཕག་གྲུ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ས་རིས་སུ་ཆོད་པའང་སེམས་ཏེ། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གཡའ་ཕག་གཉིས་དབར་ས་རིས་བདག་དབང་ཐད་དམག་འཁྲུགས་གཏུགས་བཤེར་ལན་མང་བྱུང་མྱོང་བས་སོ། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་ཕག་མོ་གྲུ་པའི་སྲིད་དབང་བསྒྱུར་སྐབས་དབུས་གཙང་ཁྱོན་ལ་རྫོང་ཆེན་བཅུ་གསུམ་བརྩིགས་པ་ལས། ཁུལ་དེར་རྫོང་ཆེན་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་འཕྱོངས་རྒྱས་སྟག་རྩེ་རྫོང་ཞེས་བཏགས།[26] ཞེས་བྱུང་ཡང་། རྫོང་དེ་ནི་ཕག་གྲུ་གོང་མའི་ནང་བློན་སྡེ་པ་འཕྱོང་རྒྱས་པ་ནང་སོ་དཀོན་མཆོག་རིན་ཆེན་གྱིས་བཞེངས་པར་སྣང་ཏེ། སྡེ་སྲིད་ལྔ་པ་གོང་མ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་པའི་(༡༣༧༤-༡༤༣༢) སྲིད་དབང་སྐབས་སྡེ་པ་འཕྱོང་རྒྱས་པའི་མི་རྒྱུད་ནང་སོ་དཀོན་མཆོག་རིན་ཆེན་གྱིས་ཕག་གྲུའི་ནང་བློན་མཛད་མུར། ཕྱིང་བར་སྟག་རྩེའི་བཙན་རྫོང་ཡིད་དུ་འོང་བ་བརྩིགས།[27] ཞེས་བྱུང་བས་སོ།

དེ་ཡང་། ཕག་མོ་གྲུ་པའི་དུས་སྐབས་དེར་སྡེ་པ་འཕྱོང་རྒྱས་པ་ཞེས་ཟ་ཧོར་གྱི་རྒྱུད་ལས་འཁྲུངས་པའི་འཕྱོང་རྒྱས་པ་ཧོར་གཞོན་ནུ་བཟང་པོ་གོང་མ་ཏའི་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་(༡༣༠༢-༡༣༧༡)གྱི་གསོལ་ཇ་བ་ནས་བཟུང་བཀའ་བློན་གྱི་བར་ལས་ཚན་རིམ་པར་མཛད་ཅིང་། སྒོས་སུ་ཕག་གྲུ་གོང་མའི་སྲིད་དབང་དབུ་བརྙེས་པའི་དུས་སྐབས་སྔ་ཕྱིར་གཡའ་འབྲི་སོགས་ཀྱི་འཐབ་རྩོད་བརྒྱུད་རིམ་དང་ཁྱད་པར་ས་སྐྱ་གཞུང་དང་དམག་འཁྲུག་རིམ་པར་བྱུང་བའི་ཁྲོད། སི་ཏུ་རང་གི་ཞལ་སྔ་ལས་གཞོན་ནུས་སྙིང་བགྱིས། གཞན་རྣམས་ཡན་ལག་གི་ཚུལ་བགྱིས། ཞེས་དང་། ཡ་གི་གཙང་ས་སྐྱ་ནས། སྨད་འཇང་ཞབ་ལྷོ་མོན་དང་བཅས་པ་མངའ་འོག་ཏུ་འདུ་བ་གཞོན་ནུ་བཟང་པོའི་དྲིན་ཡིན།[28] ཞེས་སོགས་བྱུང་བ་ལས། སྡེ་པ་དེ་ཉིད་ཕག་གྲུའི་ཕྱི་ནང་ཆོས་སྲིད་བསྟན་དོན་ལ་རྒྱར་ཕྱག་རྗེས་བླ་ན་མེད་པ་འཇོག་གནང་མཛད་པས་འཕྱོང་རྒྱས་པ་ཧོར་གཞོན་ནུའི་དུས་སྐབས་ནས་བཟུང་། སྡེ་པ་འཕྱོང་རྒྱས་པ་ཞེས་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་སྙན་པར་གྲགས་ཤིང་། སྡེ་པ་དེའི་མི་རྒྱུད་རིམ་པས་ཕག་གྲུ་གོང་མའི་ལུང་དང་ལས་ཚན་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བདག་གིར་བཞེས་ནས་ཆོས་སྲིད་ལ་རྒྱ་གཟེངས་སུ་ཐོན་པ་གྲུབ་འདུག་པའང་། ཕག་གྲུའི་སྲིད་དབང་སྐབས་ཕྱི་ནང་གི་སྡེ་གཟར་དུ་མ་ཞིག་བྱུང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་སྡེ་པ་འཕྱོང་རྒྱས་པས་སྐབས་རེ་ཕྱོགས་སུ་མ་ལྷུངས་པར་སྡེ་གཟར་བཟླུམས་པ་དང་། ལན་རེ་དཔུང་ཆེན་གཏེགས་ནས་སྡེ་གཟར་འཇོམས་པར་མཛད་པ་སོགས་ཕག་གྲུ་སྡེ་སྲིད་ལ་ལྷག་བསམ་རྣམ་དག་གིས་དབུ་འོག་དཔུ་འདེགས་ཞུ་མཁན་གྱི་སྡེ་པ་ཞིག་ཡིན་འདུག་ལ། དུས་སྐབས་དེར་འཕྱོང་རྒྱས་རྫོང་དེ་ཡང་སྡེ་པ་འཕྱོང་རྒྱས་པའི་མངའ་རིས་སུ་གཏོགས་པའི་མ་གཞིས་ལྟ་བུར་སྣང་།

དེ་ཡང་གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་ནང་སོ་དཀོན་མཆོག་རིན་ཆེན་སྐབས་ས་དེར་མཁར་རྫོང་དུ་གསར་དུ་བརྩིགས་པ་དང་། དེ་མཚུངས་གཞིས་རྩེ་བསམ་གྲུབ་རྩེའི་རྫོང་དཔོན་འཕྱོང་རྒྱས་པ་དཔའ་འབྱོར་བཟང་པོའི་སྐབས་བསམ་གྲུབ་རྩེ་རྫོང་ནས་ཀུན་མཁྱེན་བུ་སྟོན་གྱི་ཕྱག་བྲིས་དང་། ཕྱག་རྟགས་འབྱར་བའི་བཀའ་འགྱུར་བཞུགས་པ་ཕྱིང་བ་སྟག་རྩེར་དྲངས་པ། སྡེ་པ་འཕྱོང་རྒྱས་པ་རྡོ་རྗེ་ཚེ་བརྟན་སྐབས་འཕྱོང་རྒྱས་སུ་རི་བོ་བདེ་ཆེན་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་རྟེན་དང་རྟེན་པ་བཅས་བཞེངས་པ་སོགས་ལས།[29] སྡེ་པ་དེར་མངའ་བའི་དབུས་གཙང་གི་རྫོང་གཞིས་ཆེ་ཕྲ་ཁག་ལས་འཕྱོང་རྒྱས་ནི་མ་གཞིས་ལྟ་བུ་ཡིན་པ་དཔོག་ནུས། དེ་བཞིན་འཕྱོང་རྒྱས་སྡེ་པ་ངག་གི་དབང་པོ་བསོད་ནམས་གྲགས་པའི་སྐབས་འཕྱོང་རྒྱས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་ལྟེ་བ་སྟག་རྩེ་རྫོང་ལ་མེ་སྐྱོན་ཡང་ཆེན་པོ་བྱུང་བར་གསལ།[30] ཕྱིས་སྡེ་པ་རིན་སྤུངས་པའི་དུས་སྐབས་སུའང་འཕྱོང་རྒྱས་པའི་མི་རྒྱུད་དེའི་དབང་ཤུགས་ཁུལ་དེར་སྔར་མུས་ཡོད་མུར། སྡེ་པ་གཙང་པས་དབུས་ལྷོ་རྒྱུད་རང་ཞབས་སུ་བཅུག་[31]པ་ནས་བཟུང་། རྒྱལ་པོ་དེའི་གདུང་རྒྱུད་རིམ་པས་ཀྱང་དབུས་གཙང་གི་རྫོང་སྒོ་ཁག་ལ། ཕག་གྲུ་དང་རིན་སྤུངས་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྫོང་གཞིས་ལམ་ལུགས་རྒྱུན་བསྲིངས་ཀྱིས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་ཡོད་པ་ལྟར། འཕྱོང་རྒྱས་རྫོང་ཡང་དེའི་མངའ་རིས་སུ་གཏོགས་པའི་རྫོང་སྒོ་ཞིག་ཡིན།

དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ལོ་རབས་བཞི་ཅུ་པའི་ནང་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་སྲིད་འཛིན་གྱི་བརྟེན་གཞི་ཡང་དེ་སྔའི་འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་གནས་ཡུལ་དེ་རང་དུ་མཛད་པར་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ཞེས་མཚན་བསྒྱུར་གྱིས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བར་བཤད།[32] གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་སྔ་ཕྱིའི་དུས་སྐབས་སུ་རྫོང་དེ་སྐྱོང་བར་གཞུང་སའི་རིམ་ལྔའི་གོ་གནས་མཆིས་པའི་རྫོང་སྡོད་སྐྱ་བོ་གཉིས་མངགས་གཏོང་མཛད་སྲོལ་འདུག་པས། རྫོང་དེ་ནི་གཞུང་སའི་རིམ་པ་ལྔ་པའི་རྫོང་འགོ་ཆེ་གྲས་སུ་གཏོགས།[33] ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་སྡོད་དུ་ལྕང་ལོ་ཅན་པ་དང་།[34] ༸གོང་ས་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་མཁར་གྲོང་པ་(Khar-dong-pa)དང་།[35] བཀྲ་ཤིས་དཔལ་ར་ཆོས་དར་དབང་ཕྱུག[36] ཅེས་པ་སོགས་རྫོང་དཔོན་དུ་བསྐོ་བཞག་མཛད་མྱོང་འདུག ལྷག་པར་དུ་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༩ ནས་ ༡༩༥༡ བར་ཤོད་དྲུང་འོན་འདུས་རྒྱས་པོ་དང་བསྟན་པ་ཚེ་དབང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༢ ནས་ ༡༩༥༣ བར་ཤོད་དྲུང་བསོད་ནམས་ཆོས་རྒྱལ་དང་བཀྲ་ཤིས་རྡོ་རྗེ། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༤ ནས་ ༡༩༥༥ བར་རྩེ་དྲུང་ངག་དབང་ཆོས་དར་དང་ཤོད་དྲུང་ཕུན་ཚོགས་ཆོས་འཕེལ་བཅས་བསྐོ་མངགས་གནང་འདུག ལྷག་པར་དུ་རྡོ་དགོན་པ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱས་འཕྱོང་རྒྱས་ཀྱི་རྫོང་དཔོན་དུ་བསྐོས་པ་ལས་ཡུན་རྫོགས་ཀྱང་། རྫོང་གི་མངའ་ཞབས་མི་སེར་ཐུན་མོང་གིས་གཞུང་ལ་སྙན་ཞུ་ཕུལ་གསལ་ལྟར་བསྐྱར་བསྐོས་ཀྱང་མཛད་པའི་ལོ་རྒྱུས་མཆིས།

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༦ ནས་ ༡༩༥༧ བར་རྩེ་དྲུང་ལྷུན་གྲུབ་ཚེ་ཕྲེང་དང་ཤོད་དྲུང་བསོད་ནམས་དཔལ་འབྱོར། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༨ ནས་ ༡༩༥༩ བར་རྩེ་དྲུང་བློ་བཟང་དགེ་ལེགས་དང་ཤོད་དྲུང་ཚེ་དབང་མགོན་པོ་སོགས་རིམ་པར་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་རྫོང་སྡོད་ཡིན། གཞན་ཡང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༠༩ ལོར་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁབ་གསར་བཙུགས་མཛད་པ་ལས་རྫོང་དེ་ཡང་བོད་ལ་དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་བར་ལྷོ་སྤྱིའི་ཁྱབ་ཁོངས་ཀྱི་རྫོང་སྒོ་ཞིག་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༤ ནས་རྫོང་སྡོད་སེར་སྐྱ་གཉིས་ཀྱིས་སྐྱོང་བའི་རྫོང་ཞིག་ཏུ་གཏན་འབེབས་གནང་འདུག[37] བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོར་དེ་སྔའི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ད་ལྟའི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་དུ་སྒྱུར་འཛུགས་བྱས་པའི་རྫོང་སྲིད་གཞུང་འཕྱོངས་རྒྱས་ཞོལ་དུ་གནས་ཤིང་།[38] རྫོང་ཁྱོན་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ལེ་ངོས་སྙོམས་གྲུ་བཞི་མ་༡༠༣༠ཙམ་ཡོད་པ་བཅས་སོ།།

 

དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།

[1] སྤངས་རྒྱན་མེ་ཏོག  ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༧། ༡ ཤོག ༢༦།

[2] བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་ལེགས་དྲུག་གིས་དུས་སྐབས་ནས་རིམ་བཞིན་བཏབ་པར་འདོད་པའི་སྐུ་མཁར་རྒོད་རྩེ་དང་། ཡང་རྩེ། ཁྲི་རྩེ། རྩེ་མོ་ཁྱུང་རྒྱལ། ཁྲི་རྩེ་འབུམ་གདུགས་བཅས་ལྔ་དང་། བཙན་པོ་པུ་དེ་གུང་རྒྱལ་གྱིས་ཐོག་མར་བརྩིགས་པར་གྲགས་པའི་འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་ཕོ་བྲང་བཅས་དྲུག་ཡིན།

[3] རླངས་ཀྱི་པུ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༦། ཤོག ༡༡༠།

[4] བོད་ཀྱི་ས་མིང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་བསྡུས་བསྒྲིགས། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་གསར་བརྗེ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཐིར་རིས་ཅུས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༩། ཤོག ༡༠༧།

[5] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་གླེགས་བམ་ལྔ་པ། ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༤༧༢།

[6] མཁས་པ་ལྡེའུ། རྒྱ་བོད་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༢༥༨།

[7] བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་དེབ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༥།༢ ཤོག ༨།

[8]琼结县文物志, 西藏自治区文物管理委员会,山西省印刷厂印制,1986.Pg 3.

[9] ཀློང་རྡོལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་གི་གསུང་འབུམ། པོད་གཉིས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༡། ཤོག ༤༤༨།

[10] བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།

[11]武振华,西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.

[12]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 82.

[13]琼结县文物志, 西藏自治区文物管理委员会,山西省印刷厂印制,1986.Pg 3.

[14] མི་དམངས་དྲ་བ། ཕྱི་ལོ། ༢༠༡༧། ༠༣། ༢༤། ཚོུད།༡༣:༣༨ སྤེལ། http://tibet.people.com.cn/15652276.html

[15] ཤེས་རབ་གོ་ཆ། བོད་ལྗོངས་སློབ་ཆེན་རིག་དེབ། ཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་དང་ཡུམ་བུ་བླ་མཁར་ལས་འཕྲོས་ཏེ་སྐུ་མཁར་གྱི་ཐོག་མ་གང་ཡིན་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ཞེས་པར་སྐུ་མཁར་དེ་བཙན་པོའི་སྐུ་མཁར་ཐོག་མ་དེ་ཡིན་པར་བསྒྲུབས་འདུག

[16] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས། ཀོང་པོ་དེ་མོའི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེའི་སྐོར་གླེང་བ། བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ཞིབ་འཇུག མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༣། ཤོག ༩༤། ཉ་ཁྲི་བཙན་པོ་ཕྱི་ཡུལ་གྱི་རྗེར།། ལྷ་རི་གྱང་དོར་གཤེགས་པ་ཚུན་ཆད། ། དྲི་གུམ་བཙན་པོ་ཕན་ཆད། གདུང་རབས་བདུན་གྱི་བར་དུ།། ཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་ན་བཞུགས་བཞུགས། །ཞེས་སོགས་གསལ།

[17]琼结县文物志, 西藏自治区文物管理委员会,山西省印刷厂印制,1986.Pg 4.

[18]琼结县文物志, 西藏自治区文物管理委员会,山西省印刷厂印制,1986.Pg 5.

[19]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 82.

[20] མཁས་པ་ལྡེའུ། རྒྱ་བོད་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༢༥༨།

[21] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་། ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། སྟོད་ཆ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༠། ཤོག་ ༤༦༦།

[22] མཁས་པ་ལྡེའུ། རྒྱ་བོད་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༢༥༨།

[23] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། ཝཱ་ཎ་བཛྲ་བིདྱཱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༣། ཤོག ༤༣༢།

[24] གོང་གསལ་གཡུ་ཕྲེང་། ཤོག ༥༡༨-༥༢༣།

[25]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 79.

[26] 西藏自治区地图册.西藏自治区测绘局.中国地图出版社出版.1995.pg 82.

[27] ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། དེབ་ཐེར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་འགྲེལ་པ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༣། ཤོག ༤༡༦།

[28] ཚངས་སྲས་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ། དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༨། ཤོག ༡༦༦།

[29] ཚངས་སྲས་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ། དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༨། ཤོག ༡༦༧།

[30] གོང་མཚུངས། ཤོག ༡༧༡།

[31] གཙང་སྟོད་རྒྱལ་པོའི་རྣམ་ཐར། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་༢༠༡༡ ཤོག ༢༢།

[32]武振华,西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.388.

[33](1) བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།

(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg .336.

[34] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་གཉིས་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༤༡༧།

[35] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press  1933. Pg 31.

[36] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press  1933. Pg 67.

[37]琼结县文物志, 西藏自治区文物管理委员会,山西省印刷厂印制,1986.Pg 7.

[38]武振华,西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.

 

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།