ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས་དང་ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་གནོན།
གཅིག རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས།
སྔར་གྱི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་སྲིད་གཞུང་ཆགས་ཡུལ་ནི་རྫོང་གི་ལྷོ་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་གནས་པའི་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་སྨིས་ ༣༩༠༠ བྲག་རྫོང་དེ་ཡིན་ལ། དེ་སྔའི་རྫོང་མཁར་གྱི་སྤྱིའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྨི་ངོས་སྙོམ་གྲུ་བཞི་མ་ཆིག་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་ཡོད་པར་རྫོང་གི་ལས་ཁུངས་ཆེ་ཕྲ་ཁག་རིམ་པར་ཆགས་ཡོད། དེ་ཡང་གོང་དུ་བྱུང་བ་ལྟར་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིའི་ཐད་རྫོང་དཔོན་སྐྱ་བོ་གཅིག་གིས་སྐྱོང་བའི་རྫོང་ཞིག་ལས་ཕྱིས་སེར་སྐྱ་ཟུང་གིས་སྐྱོང་བའི་འོག ལས་དྲུང་དང་།
གཉེར་པ། ཁང་གཉེར། ཡོང་བཞེས་ཁང་། མ་བྱན། གད་པ་སོགས་རྫོང་འཁོར་གྱི་ཞབས་སྡོད་སྣེ་མོ་བ་དང་། ད་དུང་གཞི་རིམ་ཡུལ་སྡེ་སོ་སོར་གཙོ་དྲག་དང་། ལྡིང་དཔོན། ཚོ་དཔོན། རྒན་པོ་སོགས་ལས་ཚན་རིམ་པར་མཆིས། རྫོང་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་གཞིས་ཀ་བཅོ་ལྔ་ཙམ་ལ་དོ་དམ་བྱེད་དགོས།[1] ཞེས་བཤད་པ་ནི་རྫོང་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་གཞིས་ཀ་ཆེ་གྲས་ལ་གོ་ཆོག་པ་ལས། སྤྱིར་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་ལྟར་ན་འཕྱོངས་རྒྱས་འདུ་ཁོངས་ཁྱོན་དུ་སྒེར་པ་ཁོ་ནའང་ལྔ་བཅུ་ཡན་དང་། ཆོས་གཞིས་ཆེ་ཁག་བཅུ་གྲངས་ཡོད་པ་དག་ལས། སྒེར་ཆོས་ཆེ་གྲས་ཁག་ལ་འདོན་བརྒྱ་སྐོར་འཁྲི་བའི་ས་རིས་མངའ་ལ། ཞིང་འབྲོག་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་གཞུང་རྒྱུག་ས་ཞིང་དང་རྩྭ་སའང་རྒྱ་ཆེར་ཡོད་འདུག་ཅིང་། ཁྲལ་བསྡུའི་འདོན་ཁོངས་སུ་ཆོད་པའི་དུད་ཆུང་མི་སེར་ལ་མཚོན་ནའང་དུད་གྲངས་སུམ་བརྒྱ་སུམ་བཅུ་སོ་བརྒྱད་ཙམ་ཡོད་པར་མཐོང་།[2] ཞིབ་གཞུང་དེར་གསལ་བ་དང་མཚུངས་པར་དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་པའི་ནང་དུའང་། རྫོང་དེར་སྒེར་པ་སྐུ་དྲག་གི་ཁྱིམ་རྒྱུད་བཅོ་ལྔ་དང་གཞིས་ཀ་ཆེ་ཆུང་བསྡོམས་པས་ཁྱོན་ལྔ་བཅུ་ང་གཉིས་ཡོད་པར་གསལ།[3]
འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་རྫོང་སྡོད་སྦྲེལ་པོའི་འགན་དབང་ཁྱབ་ཁོངས་ནི་བོད་གཞུང་བཀའ་ཤག་གི་བཀའ་རྒྱ་དང་རྩ་ཚིག་སྒྲོག་སྦྱང་བྱ་རྒྱུ་དང། ཁྲལ་བསྡུ་བྱ་རྒྱུ། ཁྲིམས་གཏུགས་གྱོད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱ་རྒྱུའི་གཙོ་འགན་དང་། ལས་དྲུང་གིས་རྫོང་གི་ཕྱི་ནང་གི་བཀའ་རྩ་དཔྱད་ཁྲ་དང་གཏོང་ཡོང་སྤྲོད་དེབ་ཡིག་ཚགས་དོ་དམ་བྱ་རྒྱུ་དང་གཞུང་ཡིག་ཟིན་བྲིས་འགོད་རྒྱུའི་ལས་འཁུར་འཛིན། ཁང་གཉེར་གྱི་ལས་དོན་ནི་གཞུང་གི་ནོར་སྲིད་དང་རྒྱུ་དངོས་དོ་དམ་བྱ་རྒྱུ་དང་། གཙོ་དྲག་གི་ལས་འགན་ནི་གཞུང་རྒྱུག་མི་སེར་ནས་ཐད་ཀར་ཁྲལ་བསྡུ་བྱ་རྒྱུ་དེ་རེད་ལ་གཙོ་དྲག་དང་རྒན་པོའི་ལས་ཡུན་ལ་གཏན་འཁེལ་མེད།[4] ཅེས་བཤད་པ་ལྟར། རྫོང་སྡོད་བཅས་པའི་ཞབས་སྡོད་སྣེ་མོ་བའི་མཛད་འཁུར་ནི་ཡུལ་སྤྱིའི་ཁྲལ་བསྡུ་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བགྱི་སྒོ་རྣམས་ཡིན། དེ་མཚུངས་ཁུལ་དེའི་སྒེར་ཆོས་གཉིས་ལའང་ཁ་གྲངས་དང་གཞི་རྒྱ་ཆེ་ཆུང་ལ་མ་ལྟོས་པར་གཞིས་སྡོད་གཙོ་རྒན་སོགས་ལས་ཚན་རིམ་པར་མཆིས་ཤིང་། དེ་རྣམས་ཀྱང་དབུས་གཙང་གི་རྫོང་གཞིས་སྤྱི་འགྲོས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་ལྟར། ཞབས་སྡོད་སྣེ་མོ་བའི་ཁ་གྲངས་མང་བསྐོ་གཙོ་དོན་མི་བྱེད་པར་ཧྲག་བསྡུས་ཀྱིས་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་སྲོལ་འདུག
དེ་ཡང་། འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་འོག་སྒེར་ཆང་ཁྱིམ་པའི་མངའ་ཞབས་ཀྱི་གཞིས་ཀར་ཆ་མཚོན་ན།[5] གཞིས་ཀ་དེར་སྒེར་ཁོངས་རང་ཉིད་ནས་བསྐོས་པའི་གཞིས་ཀར་གཉེར་པ་གཉིས་དང་། གཙོ་དྲག་གཅིག ལས་རྒྱབ་པ་གཉིས། རྒན་པོ་གཅིག ཁང་གཉེར་བཞི་བཅས་ཡོད་པར། གཉེར་པའི་ལས་འགན་ནི་གཞིས་ཀའི་ཉིན་རེའི་དཔལ་འབྱོར་དོ་དམ་སོགས་ཕྱི་ནང་འདུ་འགོད་ཀྱི་ལས་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་པའི་དབང་ཚད་དང་། གཞིས་ཀའི་བདག་པོ་བསྡད་མེད་པའི་སྐབས་བདག་པོའི་ཚབ་བྱས་ཏེ་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་པའི་དབང་ཚད་ལྡན། གཞིས་ཀའི་གཉེར་ཁག་ལས་ཁང་གཉེར་ནི་གཞིས་ཀའི་ས་ཁང་ལ་བདག་གཉེར་དང་དོ་དམ་གཙོ་བོར་བྱེད་མཁན་དེ་ཡིན། དེ་བཞིན་གཙོ་དྲག་ནི་གཞིས་ཀའི་ནང་གི་འཛིན་སྐྱོང་སྒྲིག་ཁྲིམས་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་དོན་སྒྲུབ་མཁན་ཞིག་ཡིན་ལ། དེ་ཙམ་མ་ཟད་དེར་གཞིས་ཀའི་ཕྱིའི་གནད་དོན་ཆེ་ཕྲ་ཁག་ཀྱང་ཐག་གཅོད་བྱ་རྒྱུར་དབང་ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་ལྡན་ལ། སྐབས་རེ་གཞི་རིམ་ས་གནས་ཁག་ཏུ་གཞིས་སྐོར་ལ་ཆེད་བསྐྱོད་ཀྱིས་སྤྱི་སྒེར་གཞིས་ཁག་གི་བདེ་སྡུག་གནས་ཚུལ་གྱི་རིགས། རྫོང་སྲིད་གཞུང་ལ་སྙན་གསེང་ཞུ་རྒྱུ་སོགས་ཀྱི་ལས་དོན་ཁག་ཀྱང་སྒྲུབ། གཞིས་བསྐྱོད་དུ་མངགས་གཏོང་བྱས་པའི་གཙོ་དྲག་གི་ཉིན་རེའི་འགྲོ་གྲོན་ཚང་མ་གཞིས་ཀ་རང་ནས་འགན་ལེན་བྱེད་དགོས། རྒན་པོའི་ལས་འགན་ནི་རྫོང་སྲིད་གཞུང་དང་གཞིས་ཀའི་བར་ཀྱི་འབྲེལ་འཐུད་ཀྱི་ཟམ་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་ལ། ལས་འཁུར་གྱི་ཡུན་ཚད་ནི་ལོ་གཅིག་ཙམ་ཡིན།[6] ཞེས་འཁོད་འདུག
རྫོང་སྡོད་དབུས་པའི་གཞུང་བསྐོས་སྣེ་མོ་ལས་འཛིན་རྣམས་ལ་གཞུང་གི་འབྲུ་ཁལ་ཕོགས་ཐོབ་ཡོད་པ་ཙམ་མ་ཟད། རང་འཁྲིའི་ཁྲལ་བབ་ཀྱི་རྐང་འདོན་ལ་གཞིགས་པའི་ཁྲལ་ཆག་ཀྱང་གཏོང་སྲོལ་ཡོད་དེ། འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་འོག་སྒེར་མཁར་ལྡན་པ། སྒེར་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན། སྒེར་ཕུ་ལུང་བ། སྒེར་དགོན་ཐང་པ། སྒེར་བཀྲིས་ཚོགས་རྒྱལ་བ། སྒེར་ཞོལ་ཁང་པ། མཁར་ཆེན་པ་བཅས་ཀྱི་ཁོངས་ནས། རྫོང་གི་ཞབས་སྡོད་མི་འགྲོ་ཡོད་པས་ཁྲལ་འཁྲི་སྒྲུབ་འདོན་ལས་ཞབས་སྡོད་ངོ་ཆག་ཅེས་འདོན་རེ་ཆག་ཡངས་མཛད་ལམ་འདུག[7] དེ་མཚུངས་གཙོ་རྒན་སོགས་ཡུལ་སྡེའི་འགོ་དཔོན་དག་ལའང་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟོ་སྐལ་ཕོགས་ཞིང་ཟུར་འཇོག་དང་། རང་འཁྲིའི་ཁྲལ་བབ་ལས་ངོ་ཆག་གཏོང་བའི་སྲོལ་ཡང་མཆིས། འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་སྡོད་སྦྲེལ་པོ་ནི་ལོ་འཁོར་གསུམ་ཙམ་ནས་གསར་རྙིང་བརྩིས་སྤྲོད་བརྗེ་ལེན་དང་། གཤམ་འོག་ཞབས་གྲས་ཁག་ནི་སྒེར་པ་དྲག་བཙན་ཁོངས་ཀྱི་མི་འགྲོ་མི་བརྒྱུད་ནས་བྱེད་མོད། འདུ་སྤྱི་གཙོ་རྒན་སོགས་ནི་མི་སེར་བྱིངས་ཀྱི་ཁྲོད་ནས་འདེམས་སྒྲུག་གིས་གོང་དུ་བྱུང་བ་ལྟར་ལོ་ཡུན་རྒྱས་བཅད་དུས་བཀག་གིས་བསྐོ་སྲོལ་མཆིས་སོ།།
གཉིས་པ། ཁྲལ་འུལ་ཁྲིམས་གནོན།
འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་དུ་གཏོགས་པའི་ཞིང་འབྲོག་ས་རིས་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་སྤྱིའི་ཁྲལ་རྐང་བསྡོམས་འབོར་ནི། ལྕགས་སྟག་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༣༠ ལོའི་ཟླ་ ༩ ཚེས་ ༢༥ ཉིན་ཡོངས་སུ་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་རྫོང་དེའི་ཞིབ་གཞུང་ལྟར་ན། ཆོས་གཞིས་འདོན་བཞི་བཅུ་ཕྱེད་ཞེ་གཅིག་དང་སྒེར་པ་འདོན་བརྒྱ་དང་གསུམ་ཅུ་སོ་བརྒྱད་དྲུག་ཆ་ཕྱེད་གསུམ་དང་།[8] གཞུང་རྒྱུག་རྐང་དགུ་བརྒྱ་བཅུ་ཕྱེད་བརྒྱད་དང་དྲུག་ཆ་གཅིག དེ་བཞིན་གཞུང་རྒྱུག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་འབྲོག་དུད་རྐང་བརྒྱ་དང་ཞེ་བཅུ་ཞེ་དགུ་དང་གསུམ་ཆ་གཅིག་བཅས་ཀྱི་རྐང་འདོན་ཁྲལ་འབོར་མཆིས།[9] དེ་ལྟའི་རྐང་འདོན་གྱི་གྲངས་འབོར་རྣམས་རྫོང་གི་མངའ་ཞབས་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་དུ་གཏོགས་པའི་ཁྲལ་པ་མི་སེར་དག་ལ་ས་རིས་ཆ་གསེས་ཀྱིས་ཁྲལ་རྟེན་དུ་བཏང་ཡོད་པའང་ལག་འདེབས་ས་ཞིང་དང་། བོག་རྟེན་ས་ཞིང་། བཤས་ཞིང་ས་རྟེན། དྲག་བཙན་ཕ་གཞིས་ས་རྟེན། རྒྱ་སྦྱོང་དམག་རྟེན། རྟ་པའི་དམག་རྟེན་སོགས་ས་རྟེན་གྱི་དབྱེ་བ་སྣ་ཚོགས་སུ་ཕྱེ་ནས་གཏོང་སྲོལ་འདུག་ཀྱང་། མདོར་བསྒྲིལ་ན་འཕྱོངས་རྒྱས་ཁུལ་གྱི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་མི་སེར་གང་ཞིག་ཡིན་ནའང་། དེ་དག་གིས་སྒྲུབ་དགོས་པའི་ཁྲལ་གྱི་ངོ་བོ་ནི་ཕྱི་ཁྲལ་དང་ནང་ཁྲལ་གྱི་སྒྲུབ་ཁུངས་གཉིས་སུ་གཏོགས་པ་ལྟར། འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་འོག་གི་གཞུང་རྒྱུག་མི་སེར་རྒན་ཁག་བཞི་ཡིས་[10]ནང་ཁྲལ་དུ། རྫོང་གི་ལོ་ཁྲལ་འབྲུག་རིགས་བཀར་བཅུག་སོགས་ལག་འདོན་གྱི་རིགས་དང་། རྫོང་གཡོག་བང་ཆེན་རིང་ཐུང་སོགས་རྐང་འགྲོའི་རིགས། དེ་བཞིན་ཕྱི་ཁྲལ་གཞུང་སའི་རྒྱ་ཤིང་སྨོན་བརྔོད་ཀྱི་གཙོས་ས་རྫོང་དོད་སྐྱེལ་ཁག་རྐང་གྲངས་བཞིན་འཁྲི་བ་ཡིན། རྫོང་དེའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་ལག་འདོན་ཁྲལ་སྒྲུབ་རྣམ་གྲངས་ལ་གཞིགས་ནའང་གཙོ་བོ་འཕྱོངས་རྒྱས་ཁུལ་ནི། འབྲུ་རིགས་ཐོན་ཁུངས་ཧ་ཅང་ཕུན་ཚོགས་པས་ལོ་ལྟར་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་རང་ནས་འབྲུ་ཁལ་རྒྱབ་སྟོང་ཕྲག་ཡན་གཞུང་འབུལ་དགོས་པར་གསུངས་པས།[11] རྫོང་དེའི་ཞིང་ཁུལ་གྱི་འཁྲི་སྒྲུབ་གཙོ་བོ་ཡང་ནས་དང་། གྲོ། པད་ཁ། སྣུམ། རྩམ་པ་སོགས་འབྲུ་རིགས་ཀྱི་རིགས་ཡིན་པ་ཤེས་ནུས་ལ། དེ་བཞིན་འབྲོག་དུད་ཁག་ནས་ཀྱང་ཤ་མར་ཕྱུར་བ་སྤུ་རིགས་སོགས་འབྲོག་པའི་ཐོན་ཁུངས་རྣམ་གྲངས་ཁག་རྐང་འབོར་བཞིན་སྒྲུབ་དགོས།
སྤྱིར་ཁུལ་དེ་ནི་ཞིང་ལས་གཙོ་བོར་གཉེར་བའི་རྫོང་སྒོ་ཞིག་ཡིན་ཡང་འབྲོག་ལས་དང་ས་མ་འབྲོག་གི་ལས་ཀ་གཉེར་མཁན་ཡང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་མཆིས་ཏེ། ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་ནང་གསལ་ལྟར་བྱས་ན་རྫོང་དེའི་གྲོ་ལུང་ཁུལ་གྱི་འབྲོག་དུད་སྒྲུབ་རྐང་གཉིས། སྤང་མཁར་འབྲོག་པ་རྐང་བདུན་དང་དྲུག་ཆ་གཅིག སྟག་རུ་འབྲོག་པ་རྐང་སུམ་ཅུ་སོ་བདུན་དང་གསུམ་ཆ་གཅིག ཅུ་མཚོ་འབྲོག་བྲག་པ་རྐང་ཕྱེད་བཅུ་གཅིག བྲག་རྩ་འབྲོག་པ་རྐང་བཞི་བཅུ་ཕྱེད་རྩ་དྲུག དགོན་གསར་འབྲོག་པ་རྐང་བརྒྱད། ལ་མ་འབྲོག་པ་རྐང་བཅུ་བཅས་ཡོད་པར་འཁོད་པ་དག་ལས།[12] དུས་ཕྱིས་སུ་ཁྲལ་རྐང་འཕར་ཆག་ཅི་རིགས་བྱུང་སྲིད་ལ་ལོ་རེའི་རྫོང་སྒོའི་ཞིབ་གཞུང་ཡང་རིམ་པར་ཐོན་ཡོད་མོད། སྤྱིར་གཞུང་འབྲེལ་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་གཏན་འབེབས་མཛད་པ་ནས་བཟུང་། དུས་སྐབས་ཕྱིས་ཀྱི་གཞུང་སའི་བཀའ་རྩ་ཁག་ཏུ་དེ་ཉིད་གཙོར་བཟུང་གིས་ཕྱག་བསྟར་གཙོ་བོར་མཛད་པ་ལས། སྒོས་སུ་གཞུང་ས་རང་ནས་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཞིབ་གཞུང་མཛད་པ་མཇལ་རྒྱུ་མེད་པས། ཞིབ་གཞུང་དེ་ནི་དབུས་གཞུང་དང་ས་གནས་རྫོང་སྒོ་ཁག་གི་ཁྲལ་འཁྲིའི་རྩ་འཛིན་ལྟ་བུ་ཞིག་ལགས་ན། ཞིབ་གཞུང་དེ་ལྟར་ན་གོང་གསལ་འབྲོག་དུད་ཁག་ཅིག་ནི་ཡུལ་དེའི་སྒེར་པ་ལས་རྒྱུ་སྟོབས་ཆེ་བས་ཕྱི་ནང་གྱི་དཔྱ་ཁྲལ་ཡང་འབོར་ཆེན་སྒྲུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། གཞན་ཡང་། འབྲོག་དུད་དེ་དག་གིས་ས་རྫོང་རྒྱ་ཤིང་སྨོན་བརྔོད་སོགས་ཀྱི་འཁྲི་སྒྲུབ་རྣམས་ཀྱང་འབྲོག་ལས་ཐོན་རྫས་ཁོ་ནས་སྒྲུབ་མི་དགོས་པར་དངུལ་འཇལ་ཞུས་ནའང་འཐུས་པ། དཔེར་ན་དགོན་གསལ་འབྲོག་པ་རྐང་བརྒྱད་ཀྱིས་ཤིང་དངུལ་འབབ་སྲང་དྲུག་དང་ཞོ་བཞི་སྒྲུབ་དགོས་པ་ལྟ་བུའོ།།
ཕྱོགས་མཚུངས་གོང་གསལ་འབྲུ་རིགས་གཙོས་པའི་རང་འཁྲིའི་ཁྲལ་འབབ་དེ་རྣམས་ཀྱི་ས་རྫོང་དོས་སྐྱེལ་ཡང་ཞ་ཆག་མེད་པར་སྒྲུབ་དགོས་ཤིང་། ས་རྫོང་གི་སྐྱེལ་འདྲེན་ཡང་དངོས་སུ་རྒྱུག་མི་དགོས་པར་ལམ་དོད་དངུལ་འབབ་ཀྱིས་འཐུས་པའང་། འཕྱོངས་རྒྱས་རྒན་ཁག་བཞི་ནས་ས་ཚིགས་དོད་ལ་དངུལ་སྲང་བདུན་རེ་སྤྲད་ན་འཐུས་ཤིང་། དེ་མཚུངས་ལག་འདོན་གྱི་དོད་དུའང་དངུལ་སྨར་ཕུལ་ན་ཆོག་སྟེ། འཕྱོངས་རྒྱས་འཕྲེང་སྨད་ཁུལ་གྱི་ས་རིས་གཞུང་གི་འདུ་ཁོངས་ཁོངས་སུ་ཚུད་པ་འདོན་རྐང་གསུམ་མཆིས་པ་རྣམས་ལ། འདོན་རེར་སོན་འགྲོ་དམའ་ཚད་ཁལ་ཉི་ཤུ་རེ་བརྩིས་སོན་ཁལ་དྲུག་ཅུ་ཐམ་པ་ལ། ཞིང་རིན་ཁལ་རེར་སྲང་རེ་བརྩིས་པའི་སྲང་དྲུག་བཅུ་ཐོབ་པ་ལས། སྨོན་བརྔོད་ལ་སྲང་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་དང་ཞོ་ལྔ། རྒྱ་བ་སྲང་གང་ཞོ་ལྔ། ཤིང་དངུལ་སྲང་གསུམ་བཅས་ཁུངས་སོ་སོར་དུས་འབུལ་ཞུས་པའི་འཕྲོས། དངུལ་སྲང་སུམ་ཅུ་སོ་གསུམ་ནས་སྲང་བཅུ་དྲུག་འདུ་སྤྱིའི་ལམ་ཐོག་ས་རྫོང་ཐོག་གཏོང་དགོས་ལ། དེ་བྱིངས་སྲང་བཅུ་བདུན་ཞིང་གཡོག་ཁོངས་སུ་བཞག་པ། ས་རིས་གོང་གསལ་སྔར་རྒྱུན་སྤྱི་འཛིན་འདེབས་འཁོས་ཀྱི་ཐོག་ནས་འཁྲི་འབབ་རྣམས་ཞ་ཆག་མེད་པ་སྒྲུབ་བླང་དགོས་རྒྱུ།[13] ཞེས་གཏན་འབེབས་མཛད་འདུག་པ་ལས། ང་ཚོས་ཤེས་ཡོང་བ་ནི་ཁྲལ་ཁུངས་སོ་སོར་རྐང་འགྲོ་ལག་འདོན་གཉིས་ཀའི་ཁྲལ་དོད་དངུལ་འབབ་ཀྱིས་ལམ་ནས་སྒྲུབ་ཆོག་པ་ཙམ་མ་ཟད། དུས་སྐབས་དེའི་རྐང་འདོན་གཉིས་ལ་སོན་འགྲོའི་སྐོར་ཆ་དང་དངུལ་གྱི་འཛའ་ཐང་ཇི་ཙམ་ཐོབ་མིན་བློ་ངོར་དོན་སྤྱི་ལམ་ཙམ་འཆར་ཐུབ་པ་ཡིན། དེ་མིན་མཚོ་སྣ་ཁུལ་གྱི་གཞུང་འབྲས་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་རྐང་འགྲོའི་འཁྲི་སྒྲུབ་དང་། ཚྭ་ཤོ་འབྲས་སྒྲུབ་པ་གཙོས་པའི་གཞུང་སའི་སྐབས་དུས་མི་སྣ་ཆེད་གཏོང་གི་རིགས་ལ། རྟ་དྲེལ་མེ་ཤིང་ཐབ་ཆས་ཉེར་མཁོ་སོགས་གོ་སྒྲིག་བྱེད་དགོས་རིགས་ཀྱང་། ས་ཕག་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༩༩ ལོར་འཕྱོངས་རྒྱས་འདུ་ཁོངས་སྤྱི་ནས་གཞུང་སའི་མཚོ་སྣ་འབྲས་སྒྲུབ་པར་ཤ་མར་ཕྱུར་བ་དང་། ཇ་རྩམ་སྲན་མ་སོགས་ཁལ་གྲངས་ངེས་བཅད་ཕུལ་ཡོད་པ་ལས་རྟོགས་ནུས།[14]
འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་རྒྱུན་གཏན་རྫོང་གཡོག་དང་། བང་ཆེན་རིང་ཐུང་སོགས་ཞོལ་ཁྲལ་ཞེས་རྫོང་ཞོལ་གྱི་མི་སེར་ཚོར་འཁྲི་ཞིང་། ཞོལ་མི་སེར་ཁྲལ་རྟེན་ས་རིས་ཡོད་རིགས་ནས་རྫོང་གཡོག་ཙམ་མ་ཟད། ས་རྫོང་སྐྱེལ་འདྲེན་དོས་འགོ་བཅུ་དྲུག་མན་གྱི་ས་རིམ་སྐྱེལ་འདྲེན་སྒྲུབ་རྟེན་ཕུད།[15] དེ་མིན་ཁྲལ་གྱི་སྒྲུབ་རྟེན་ཆེ་གྲས་ནས་སྤྱི་འགྲེ་བཞིན་འདུར་རྒྱུག་བྱེད་དགོས་འདུག དེ་མིན་ས་རྟེན་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད་ཀྱང་། ཁྲལ་བསྡུ་རྫོང་གཞན་ལ་བྱེད་དགོས་པའང་སྒེར་ཞོལ་ཁང་པའི་ས་རིས་ཁོངས་ནས་ཁྲལ་འབབ་སྐོར་ཞིག་ཡར་སྟོད་ཀྱི་ཁོངས་སུ་སྒྲུབ་དགོས་པ་དང་། སྨིན་གླིང་ཆོས་གཞིས་སྤོས་སྐྱང་ཞེས་པའི་ས་ཚིགས་འཕྱོང་རྒྱས་དང་དེ་མིན་གྲ་ཕྱིའི་ཁོངས་སུ་སྒྲུབ་སྲོལ་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ།།
གཞན་ཡང་། འཕྱོངས་རྒྱས་མངའ་ཞབས་ཀྱི་སྒེར་ཁག་གི་ཁྲལ་འབབ་གཞི་ཁྱོན་ལས། འདིར་འཕྱོངས་སྒེར་ཕུན་རབ་པའི་སྐོར་ནས་དཔེ་མཚོན་ཙམ་ཞུས་ན། གཞིས་ཀ་དེ་ནི་དེ་སྔའི་འཕྱོངས་རྒྱས་ཞོལ་དུ་ཆགས་ཡོད་ཅིང་། གཞིས་ཀའི་མིང་ཆ་ཚང་བར་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་གཞིས་ཀ་ཞེས་འབོད། དེ་ནི་སྐུ་དྲག་ཚེ་རིང་དགའ་ལྡན་གྱི་གཟིམ་ཤག་གི་མཚན་ཟུར་ནས་ཐོགས་པ་ཞིག་དང་། གཟིམ་ཤག་དེའི་མ་གཞིས་ཀྱང་གཞིས་ཀ་དེ་རང་ཡིན་འདུག་ལ། གཞིས་ཀ་དེར་མི་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་པར་བཤད།[16] དེ་མཚུངས་གཟིམས་ཤག་དེར་ཕུན་རབ་གཞིས་ཀ་ཕུད་དེ་མིན་མེས་མོ་གཞིས་ཀ་དང་། བཀྲས་མཐོང་གཞིས་ཀ་སོགས་གཞིས་ཀ་གཞན་དག་བཞི་ཙམ་ཡང་ཡོད་འདུག་ཀྱང་། དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་གཞན་ལྟར་ན། ཕུན་རབ་གཟིམ་ཤག་ལ་གཞིས་ཀ་བདུན་ཡོད་པར་ཡང་གྲགས།[17] ཞེས་གསལ། བོད་ལ་དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་གོང་དུ་སྒེར་ཕུན་རབ་པ་རང་ཉིད་ལྷ་སར་བཅའ་སྡོད་བྱེད་ཀྱང་། གཞིས་སྡོད་དུ་རང་ཁོངས་མི་སེར་གོ་ཆོད་གཅིག་མངགས་གཏོང་དང་། དེའི་ལས་རོགས་གཉེར་པ་སོགས་ཁུལ་དེའི་མི་སེར་ནས་འདེམས། གཞིས་ཀ་དེར་ཁྲལ་པ་དུད་ཚང་ལྔ་དང་དུད་ཆུང་གསུམ། ནང་གཟན་མི་གྲངས་བརྒྱ། བ་གླང་བཅུ་གསུམ། བོང་བུ་གཉིས་བརྒྱ། འབྲོག་རྭ་གཅིག འབྲུ་ཁལ་དྲུག་བརྒྱ་ལྷག་གི་ས་ཞིང་ཡོད་པར། གཞིས་ཀ་སོ་སོའི་རང་བདག་ཁལ་ཉིས་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ཙམ་ཡོད་འདུག དེ་མིན་ཕུན་རབ་གཞིས་ཀས་རི་བོ་ཆོས་གླིང་དགོན་གྱིས་ས་ཞིང་ཁལ་བརྒྱ་བོག་མར་བླངས་པར་ཤར་བྱང་དང་། ཤར་ལྷོ། སྡེ་པ། དཔལ་བློ། དཔལ་བཟང་། སྟེང་པ། ཞོལ་པ་བཅས་ཁྲལ་དུད་དགུ་ཙམ་དང་། ནང་གཟན་ཉི་ཤུ། དུད་ཆུང་བཞི་བཅས་མཆིས། ཁྲལ་དུད་ཕལ་ཆེ་བར་ཁྲལ་ཞིང་ཁལ་བཞི་བཅུ་ཙམ་གྱི་ས་རྟེན་དང་། ཤར་བྱང་དང་དཔལ་བློ་གཉིས་མང་ཤོས་ས་ཞིང་ཁལ་དྲུག་ཅུ་ཙམ་ཡོད་པ་བཅས་སོ།[18]
དཔར་རིས་དང་པོ། ཕྱི་ལོ་ ༡༨༩༩ ལོར་འཕྱོངས་རྒྱས་འདུ་ཁོངས་ནས་མཚོ་འབྲས་ཐུགས་མཁོ་ཕུལ་བའི་ལག་འཛིན།
༄༅། །འཕྱོངས་རྒྱས་འདུ་ཁོངས་ནས་ས་གནས་སུ་ཐུགས་མཁོ་ཕུལ་འཕྲོས་གཙོ་དྲག་ཆང་ཁྱིམ་འཆི་མེད་དབང་འདུས་གདོང་འབྱོར་པའི་ཇ་རིལ་བདུན་ལྟར་བཅོ་བརྒྱད་ཡོད་དོ་གཅིག གསོལ་མར་ལྟང་གསུམ་ལ་འདེགས་ཁལ་བཅུ་བདུན་གྱི་ཆ་བཞི། གསོལ་ཞིབ་རུའི་ཁལ་དགུ་བཅུ་གོ་གསུམ། གསོལ་དཀྲུམ་རྒྱབ་གཅིག སྲན་མ་རུའི་བཞི་ཅུ་ཞེ་ལྔ་དང་བྲེ་བཅུ་གཉིས་བཅས་དང་། མཚོ་འབྲས་ནང་ལྷ་རྡོ་གཉིས་ནས་ཕུལ་བའི་ཐུགས་མཁོ་གསོལ་མར་ལྟང་གཉིས་ལ་འདེགས་ཁལ་ཉེར་གཉིས་དང་དགུ་ཆ་གཉིས། ཞིབ་ཕྱུར་དོ་གཉིས་ལ་རུའི་ཁལ་བརྒྱད་བཅས་མཚོ་འབྲས་ཕྱག་ནང་རྡོ་རྗེ་རིགས་འཛིན་དང་། མཚོ་རྫོང་དགའ་བྱང་བློ་བཟང་རྣམ་གྲོལ་གཉིས་ལ་རྩིས་སྤྲོད་སོང་བ་སླར་འབྲུ་རྩམ་རིམ་འབྱོར་རྣམས་འདི་གཤམ་འབོར་འཁུར་བསྡད་སོང་རྩིས་ཞུ་དགོས་རྒྱུའི་ལག་འཛིན་དུ། ཛ་མཁན་སྦྲེལ་པོས། ས་ཕག་ཟླ་ ༢ ཚེས་ ༢༡ ལ། རྟགས་ཐམ། ཞེས་འཁོད།
དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།
[1]琼结县文物志, 西藏自治区文物管理委员会,山西省印刷厂印制,1986.Pg 16.
[2] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༩༩-༡༡༨།
[3]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 95.
[4]琼结县文物志, 西藏自治区文物管理委员会,山西省印刷厂印制,1986.Pg 16.
[5] ཆང་ཁྱིམ་གཞིས་ཀ་ནི་ད་ལྟའི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་ཆགས་ཡུལ་གྱི་བྱང་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་འདུག་ཅིང་། ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་སྐབས་སྒེར་པ་དེའི་ཁྲལ་འཁྲིའི་འབོར་ནི། ཁུལ་དེའི་སྒེར་པ་གཞན་དང་བསྡུར་ནས་དེ་ཙམ་ཆེན་པོ་མེད་དེ། སྒེར་ཆང་ཁྱིམ་པར་རྐང་ཕྱེད་དྲུག་དང་གསུམ་ཆ་ལ་ཉིས་སྣའི་འདོན་ཕྱེད་གསུམ་དང་དྲུག་ཆ་ཕྱེད་གསུམ་སྒྲུབ། འབྲས་བློ་གླིང་པར་ཆང་ཁྱིམ་ཐོག་ནས་ཆོད་པ་སྟོངས་རྙིང་ཕུད་རྐང་ཕྱེད་བཅུ་དང་དྲུག་ཆ་ཕྱེད་གསུམ་ལ་ཉིས་སྣའི་འདོན་ཕྱེད་ལྔ་དྲུག་ཆ་ཕྱེད་གསུམ་ཉེར་བཞིའི་ཆ་སྒྲུབ་ཅེས། ཁྲལ་འབོར་རྐང་འདོན་ཉིས་སྣར་བརྩིས་པས་འདོན་བཅུ་མ་ཟིན་ཙམ་ལས་མེད་འདུག གོང་མཆན་ལྕགས་ཞིབ། ཤོག ༡༡༠།
[6]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 110.
[7] གོང་མཆན་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཤོག ༡༠༢། ༡༡༤།
[8] གཞུང་རྒྱུག་རྐང་གཅིག་གི་སར་སྒེར་ཆོས་འདོན་གཉིས་རེ་ཐོབ་ཅིང་། སྤྱིར་རྐང་གཅིག་ལ་སོན་འགྲོ་ཁལ་བཅུ་གཉིས་དང་བཅོ་ལྔ་སྐོར་སྲོལ་ཡོད་ཀྱང་། ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་སྐབས་འཕྱོངས་རྒྱས་ཁུལ་དུ་འདོན་རྐང་རེར་སོན་འགྲོ་དམའ་ཚད་ཁལ་ཉི་ཤུ་རེ་བརྩི་བར། དངུལ་འབབ་ལ་སྐོར་ན་ཞིང་རིན་ཁལ་རེར་སྲང་རེ་བརྩི་བའི་སྲོལ་ཡང་བྱུང་འདུག
[9] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༩༩།
[10] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་དུ་འཕྱོངས་རྒྱས་རྒན་ཁག་བཞི་ཞེས་གསལ་མོད། དེ་ནི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་འོག་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་རྒན་གྲངས་ལ་མི་གོ་བར། འཕྱོངས་རྒྱས་ཞོལ་དང་ཉེ་བའི་ཁྲལ་དུད་ཁག་གི་རྒན་ཁག་ལ་གོའམ་སྙམ།
[11] དཀོན་མཆོག་རྟ་དབང་། དྷ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས། ༢༡། ཤོག ༡༩༡།
[12] གོང་གསལ་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་།
[13] གོང་གསལ་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཤོག ༡༠༠།
[14] དྷ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་དུ་བཞུགས་པའི་འཕྱོངས་རྒྱས་རྫོང་གི་ལག་འཛིན་ལས། ཡིག་རིགས་ཨང་། ༦༣༧།
[15] གོང་གསལ་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་།
[16] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་དུ་སྒེར་ཕུན་རབ་པའི་སྐོར་མི་གསལ་བས། སྒེར་དེར་མི་ལོ་ཉིས་བརྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་ཅེས་སྨྲས་པ་ནི་བརྟག་དགོས་པའི་གནས་སོ།
[17]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 127.
[18]西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料,中国藏学出版社,1992.Pg 128.
དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།
