ས་བཅད་བརྒྱད་པ། དམངས་སྲོལ།
རྒྱ་མདའ་རྫོང་གི་དམངས་སྲོལ་ཐད་ཀོང་ཡུལ་སྨད་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ནི། ཡོངས་སུ་གྲགས་པའི་བོད་ཟླ་༡༠པའི་ནང་གི་ཀོང་པོའི་ལོ་གསར་གཏོང་སྲོལ་མེད་པར་དབུས་ཁུལ་དང་འདྲ་བར་བོད་ཟླ་དང་པོར་གཏོང་སྲོལ་ལམ་དང་། དེ་བཞིན་ཀོང་སྨད་དུ་དར་བཟོ་ཆེ་བའི་ཀོང་པོའི་མདའ་རྩེད་སོགས་ཀྱང་རྩེད་ལམ་མི་འདུགའོན་ཀྱང་། རྫོང་དེར་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་དམངས་སྲོལ་བྱེད་སྒོ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི།
བྲག་གསུམ་དུ་གྲགས་པའི་ཡ་གྱལ་བཀའ་སྲུང་རྡོ་རྗེ་བྲག་བཙན་ཞེས་ལྕགས་ཕུར་ས་ལ་བཙུགས་པ་ལྟ་བུའི་བྲག་རི་སྔོ་བསངས་ཤིང་མཐོ་ལ་རྔ་བརྗིད་ཆེ་བ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར། ལོ་རེའི་འཛམ་གླིང་སྤྱི་བཟང་ཉིན་འབྲུ་ལ་མཁན་ཆེན་གཙོ་བཞུགས་ཐོག་ཁུལ་དེའི་མི་དྲག་ཁག་གིས་ཆིབས་རག་ཆེན་མོ་སྒྲིག་ནས་བསང་གསོལ་ཟབ་རྒྱས་ཞིག་གཏོང་སྲོལ་ཡོད་འདུག
ལྔ་པ། ཞོ་ཁ་རྫོང།
ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།
ལེ་ཚན་དང་པོ། རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ།
ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་རྫོང་མིང་ཆ་ཚང་བར་ཞོ་ཁ་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་རྫོང་། [1][1]ཞེས་འབོད། དེ་ཡང་། ཞོ་ཁ་ཞེས་པའི་ཚིག་དོན་ནི་རི་བོ་དཀར་པོ་ཞོ་ཡི་ཁ་དོག་ལྟར་དཀར་བས་དེ་ལྟར་བོས་པའོ། དེ་ཡང་《བཀའ་བརྒྱུད་གསེར་ཕྲེང་ཟླ་བ་ཆུ་ཤེལ་གྱི་ཕྲེང་བའི། 》དང་། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། 》《དུ་གཱུ་ལ་ཡི་གོས་བཟང་གླེགས་བམ་དང་པོ། 》སོགས་ཀྱི་ནང་། ཞོ་ཁ། [2][2]ཞེས་བྱུང་མོད། ཕྱིས་ཞོ་ལ་རྗེས་འཇུག་ལ་བཞུགས་ནས་ཞོལ་ཁ་ཞེས་བྲིས་པ་ཡང་མངོན། ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་སྲིད་འཛིན་ལྟེ་བ་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་མཁར་རྫོང་ཆགས་ཚུལ་དང་མི་འདྲ་བར། འབྲུ་ལ་གཙང་པོ་དང་མཚོ་རྫོང་ཆུ་བོ་འབྲེལ་མཚམས་ཀྱི་ཞོ་ཁ་གདོང་བཙན་རི་བོའི་མདུན་གྱི་གཤོང་སར་ཆགས་ཡོད། ཞོ་ཁ་གདོང་བཙན་རི་བོའི་ཁ་མདོག་སྐྱ་ཤིག་ཤིག་ཞིག་ཡིན་པར་བརྟེན་ཞོ་ཁ་ཞེས་ཐོགས་པ་མིན་ནམ་སྙམ་པའང་འདུག་ན་བརྟག་པར་མཛོད།
ད་ཕན་ཞོ་ཁ་དང་ཞོལ་ཁ་ཞེས་པའི་ཡུལ་མིང་དེ་མིང་དུ་བསྙད་ནས་མ་མཐར་ཡང་མི་ལོ་༦༥༤ཡན་སོང་འདུག་པ་ནི། 《བཀའ་བརྒྱུད་གསེར་ཕྲེང་ཟླ་བ་ཆུ་ཤེལ། 》ལས། ཀརྨ་རང་རོལ་བའི་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་ཐར་གསུང་སྐབས། ཀརྨ་པ་རོལ་པའི་རྡོ་རྗེས་ཆོས་རྗེ་གོང་མའི་ལུང་བསྟན་པ་བཞིན་ཞོ་ཁ་ཐང་གི་ལྷ་ཁང་ལ་རབ་གནས་མཛད། [3][3]ཅེས་བྱུང་བ་ལས་ཤེས་ནུས་ཤིང་། ཡང་ཞོ་ཁ་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་རྫོང་ཞེས་པ་ནི་༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོས་ས་ཕག་ཕྱི་ལོ་༡༦༥༩དང་ས་སྟག་ཕྱི་ལོ་༡༦༩༨སོ་སོར་ཀོང་པོར་དམག་བརྒྱབ་ནས། སྔ་ཕྱིར་ཀརྨ་སྒར་ཆེན་དང་ཕན་བདེ་སྤྲུལ་སྐུ་སོགས་ཀྱི་འོག་ནས་ཁུལ་དེ་ཡི་ཆབ་འབངས་མི་སེར་དང་ས་གཞིས་མཁར་དབང་ཐམས་ཅད་ལ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་བཀའ་ལུང་གིས་ཁྱབ་པར་བྱེད་སྐབས། [4][4]ཞོ་ཁ་ཁུལ་དུ་ཞོ་ཁ་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་རྫོང་ཞེས་པའི་གཞུང་རྫོང་གསར་འཛུགས་གཏན་འབེབས་གནང་བ་ཞིག་ཡིན་འདུག།
ལེ་ཚན་གཉིས་པ། ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ།
དེ་སྔའི་ཞོལ་ཁ་རྫོང་ནི་དེང་གི་རྒྱ་མདའ་རྫོང་ཆགས་ཡུལ་གྱི་ཤར་ཕྱོགས། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་ས་ནས་རྩིས་པའི་ཤར་ངོས་ལེ་དབར་ ༦༣༠[5][5]ས་ད་ལྟའི་རྒྱ་མདའ་རྫོང་ཞོ་ཁ་ཤང་ཆགས་ཡུལ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་ཕྱི་ལོ་༡༩༦༠ལོར་དེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་ཤར་དངོས་དང་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ནུབ་ངོས་རྣམས་ཞོ་པ་རྫོང་དུ་བསྒྱུར་འཛུགས་བྱས་མོད། ཕྱི་ལོ་༡༩༦༤ལོར་སླར་ཡང་ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ་དང་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་སོགས་སུ་ཕྱེ་བས། དེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་དེ་བཞིན་རྒྱ་མདའ་རྫོང་ཞོ་ཁ་ཤང་ཆགས་ཡུལ་ཁུལ་གྱི་ས་ཕྱོགས་སུ་གནས་པས་ན། འདིར་རྒྱ་མདའ་རྫོང་གི་ས་བབ་གཞིར་བཟུང་དེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་ས་བབ་ངོ་སྤྲོད་ཞུས་ན། དེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་ནི་ཧ་ལམ་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷའི་ལྷོ་དང་ཡར་ལུང་གཙང་པོའི་བྱང་ངོས། ཉང་ཆུ་གཙང་པོའི་དཀྱིལ་བརྒྱུད་བྱང་གི་གོ་ལའི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་༢༩༚༤‘〜༣༠༚ ༦‘དང་། ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་༩༢༚༢‘〜༩༤༚༣‘བར་གནས། ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་༤ ༚C ཡིན་ཞིང་། ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་༤༚C‚དང་ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་༡༢༚C‚རེད། ཚད་དམའ་ཤོས་ཟླ་བ་དང་པོའི་ནང་གི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ནི་–༡༩༌༧༚C‚ ལོ་རེའི་ཆར་ཆུ་བབས་པའི་ཉིན་གྲངས་༡༠༠ནས་༡༣༠བར་དང་ཁ་ཆར་ཉིན་གྲངས་༡༤༠ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་ཆར་ཆུ་བབས་ཚད་ཧའོ་རྨིས་༦༤༠༌༡། [6][6]བཅས་ཡིན་པ་མ་ཟད། དེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་ནི་ཤར་ཇོ་མོ་རྫོང་དང་། ནུབ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་། བྱང་ལྷ་རི་བཅས་དང་འདབས་འབྲེལ་དུ་ཆགས་ཡོད།
ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།
ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་དང་ཞོལ་ཁ་རྫོང་།
གནའ་བོའི་དུས་ཀོང་པོ་ཞོལ་ཁའི་བྲག་གསུམ་ཁུལ་དུ་བདུད་ཀླུ་བཙན་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་པར་བཤད་ཅིང་། [7][7]རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་སྐབས་ཉང་ཙུན་སླང་རྒྱལ་ལམ། ཡང་ན། རྗེ་རྐོང་རྗེ་དཀར་པོ་གང་རུང་གི་དབང་བསྒྱུར་འོག་ཡོད་ལས་ཆེ་ཞིང་། དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས་བོད་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ལས་གཡོན་རུའི་ཁོངས་དང་། དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བོད་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་སྐབས་ས་གནས་སྡེ་པ་འགས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བ་དང་། དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལས་འབྲི་ཁུང་ཁྲི་སྐོར་གྱི་མངའ་འོག་ཡིན་བཟོ་འདུགས་སྐྱ་པའི་དུས་སྨད་དང་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་ཕག་མོ་གྲུ་པ་དང་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་གཙང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། ཀརྨ་ཀམ་ཚང་ཡབ་སྲས་ཀྱི་མཆོད་གཞིས་ས་ཁུལ་དུ་འགྱུར་ཡོད། དེ་ཡང་《རྒྱལ་རབས་ཆོས་འབྱུང་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་། 》ལས། རྐོང་པོ་རྣམས་ནི་དབུས་ཀྱི་ས་སྣེར་གཏོགས་མོད། ཕག་གྲུའི་དུས་སུ་ཐོག་ཀ་ནང་སོ་ཞེས་འབྲི་གུང་པའི་སྐུ་གཉེར་དུ་གཏོགས་པའི་སྒེར་བཙན་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ཚོད་དང་། གཙང་དུས་སུ་རྩེ་ལྷ་སྒང་པ་དང་། ཞོ་ཁ་ནང་སོ་སོགས་རྗེ་ཀརྨ་པའི་ཞབས་གྲས་རྣམས་ཀྱིས་བཟུང་བའི་ཀར་སྲིད་པ་ཞེས་པའི་སྟོབས་ཆེན་བྱུང་ཞིང་དོན་ལ་ཀརྨ་པའི་ཕྱག་སྡེ་དང་། [8][8]ཞེས་བྱུང་བ་ལ་ཤེས་པར་གྱུར་རོ། ཀརྨ་སྐུ་ཕྲེང་དགུ་པའི་རྣམ་ཐར་ལས་ཀྱང་ཕྱི་ལོ་༡༥༩༠ཡས་མས་སུ་ཞོ་ཁ་ནང་སོ། ལོང་པོ་རྒྱལ་པོ། རྒྱ་མདའ་ཆོས་མཛད། [9][9]ཅེས་པ་སོགས་བྱུང་།
དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ལོ་རབས་བཞི་བཅུ་པ་ནས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། ཕྱི་ལོ་༡༦༥༩དང་ཕྱི་ལོ་༡༦༩༨སོ་སོར་གུར་ཤྲི་བསྟན་འཛིན་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་ཀོང་པོར་དམག་བརྒྱབ་ནས། སྔ་ཕྱིར་ཀརྨ་སྒར་ཆེན་དང་ཕན་བདེ་སྤྲུལ་སྐུ་སོགས་ཀྱི་འོག་ནས་ཁུལ་དེ་ཡི་ཆབ་འབངས་མི་སེར་དང་ས་གཞིས་མཁར་དབང་ཐམས་ཅད་ལ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་བཀའ་ལུང་གིས་ཁྱབ་པར་བྱས་ཤིང་། [10][10]དུས་མཚུངས་སུ་ཞོ་ཁ་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་རྫོང་གསར་དུ་བཙུགས་པ་དང་། ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བདུན་པའི་སྐུ་དུས་སུ་བཀའ་ཤག་གི་ལམ་ལུགས་བྱུང་བ་དང་། ཇོ་མོ་རྫོང་ནི་རིམ་པ་ལྔ་པའི་ཕྱོགས་མཐའི་རྫོང་འགོའི་གྲས་རྫོང་སྡོད་ཤོད་དྲུང་སྐྱ་བོ་གཅིག་གིས་སྐྱོང་བའི་རྫོང་ཞིག་ཡིན་འདུག[11][11]༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་ཞོ་ཁ་རྫོང་སྡོད་མཁར་ལྡན་པ། [12][12]ཞེས་པ་ཞིག་བསྐོ་རྫོང་གནང་འདུག་ལ། ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པའི་སྐུ་དུས་སུ་ལྕོག་སྤེ་བ་བསོད་ནམས་དབང་འདུས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༢༡ནས་༡༩༣༨བར་ཞོ་ཁ་རྫོང་དཔོན་གནང་འདུག[13][13]ད་ལྟ་ཀོང་པོ་ཉིང་ཁྲི་ས་ཁུལ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་ཞོ་ཁ་ཆུས་སམ་ཤང་གི་ཁོངས་སུ་བཅུག་ཡོད།
བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་༡༩༦༠ལོར་ཞོ་ཁ་རྫོང་དང་། གསུམ་མདོ་རྫོང་། ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ནུབ་ཕྱོགས་ཟླ་བསྒྲིལ་ནས་ཞོ་པ་རྫོང་བཙུགས་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་༡༩༦༤ལོར་ཞོལ་པ་རྫོང་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས་ཏེ་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་དང་། རྒྱ་མདའ་རྫོང་། ལྷ་རི་རྫོང་བཅས་རྫོང་ཁག་གསུམ་དུ་ཕྱེ། [14][14]ཕྱི་ལོ་༡༩༦༤ལོར་ཞོ་པ་རྫོང་གཏོར་ནས་དེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་མངའ་འོག་སྙེ་བོའི་ས་ཁུལ་རྣམས་ལྷ་རི་རྫོང་འོག་དང་། ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་མངའ་འོག་འབྲུ་ལ་དང་མཚོ་སྒོའི་ས་ཁུལ་གཉིས་དེང་གི་རྒྱ་མདའ་རྫོང་འོགདེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་ས་ཁུལ་རྣམས་དེང་གི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་འོག་ཏུ་བསྒྱུར་འཛུགས་བྱས་ཡོད་འདུག[15][15]ཡང་ཡིག་ཆ་འགར་ཞོལ་ཁ་དང་། མཚོ་སྒོ། འབྲུག་ལ་བཅས་ཀྱི་ས་ཁུལ་གསུམ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་འོག་ཏུ་གསར་འཇུག་བྱས། [16][16]ཞེས་འཁོད། ཞོ་ཁ་དེ་བཞིན་རྒྱ་མདའ་རྫོང་འོག་ཏུ་དུས་ནམ་ཞིག་ཏུ་བཅུག་མིན་ལ་ཤོད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་བྱུང་འདུགགཅིག་བྱས་ན་ཕྱི་ལོ་༡༩༨༦ལོར་ཉིང་ཁྲི་ས་ཁུལ་གསར་འཛུགས་སྐབས་དེ་སྔའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་དེ་བཞིན་དེང་གི་རྒྱ་མདའ་རྫོང་འོག་ཏུ་བཅུག་པ་ཡིན་ཡང་སྲིད་དོ། །
ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གཞིས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་དང་། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།
གཅིགརྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས།
སྔ་མོའི་ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་འཛིན་སྐྱོང་ལྟེ་གནས་ཀྱི་མཁར་ནི་ཁང་པ་ཐོག་བརྩེགས་གཉིས་ལས་གྲུབ་པ་ཞིག་ལ། གདོང་བཙན་ལྷ་གསོལ་གཏོང་སའི་དགོན་ཁང་དང་བཟུང་དུ་སྦྲེལ་ནས་ཆགས་ཡོད། ཞོ་ཁ་རྫོང་གི་དེ་སྔའི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིའི་ཐད་རྫོང་དེ་ནི་རྫོང་དཔོན་སྐྱ་བོ་གཅིག་གིས་སྐྱོང་བའི་གཞིས་སྡོད་ཀྱི་རྫོང་ཞིག་ཡིན། དེའི་འོག་ཏུ་འདུ་སྤྱི་དང་། དྲུང་ཡིག་གཅིགགཉེར་པ་གཅིགཁང་གཉེར་གཅིག་བཅས་གཙོས་པའི་ཕྱི་ནང་ཞབས་གྲས་གཡོག་པོ་བཅུ་གྲངས་ཤིག་ཡོད་ཅིང་། རྫོང་གི་ལས་འགན་གཙོ་བོ་ཕྱི་ནང་གི་ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་ལས་འཁུར་སྤྱི་དང་། འདུ་སྤྱིའི་ཁྲལ་འཁྲི་སྒྲུབ་ཆག་བོགས་གཏོང་སོགས་ཀྱི་ལས་འགན་འཁྱེར་དགོས། དྲུང་ཡིག་གི་ཡིག་རྩིས་གཅིག་ལྕོག་གི་ལས་སྣེ་དང་། ཕྱག་ཁང་ཕྱི་ནང་གི་འགྲོ་གྲོན་རྣམས་གཉེར་པས་སྟངས་འཛིན་བྱེད། ཁང་གཉེར་བའི་ལས་ཀ་གཙོ་བོ་ནི་དབུས་གཞུང་དང་རྫོང་གི་བཀའ་རྒྱ་ཛ་དྲག་ཁག་ཉིན་མཚན་ལྟོས་མེད་ཀྱི་མི་སེར་ཁྲོད་བརྡ་གཏོང་སྐྱེལ་འདྲེན་དང་། གལ་སྲིད་ཛ་དྲག་མིན་ཚེ་ཁང་གཉེར་ཡོང་མི་དགོས་པར་རྟ་འུལ་ས་ཚིགས་ཀྱིས་སྐྱེལ་འཐུས། [17][17]
གཉིས། ཁྲལ་འུལ་ཁྲིམས་སྒོ།
ཞོ་ཁ་རྫོང་ཁོངས་སུ་གཞུང་རྒྱུག་ཁྲལ་པ་ལྡིང་ཁག་ཇི་ཡོད་སྐོར་ལ། དབུ་ལ་ཚེ་དབང་ལགས་ཀྱིས་གསུངས་ན་རྔོས་པ་ལྡིང་ཁག་དང་། ཀ་ནལ་ལྡིང་ཁགགཞིས་རྫོང་ལྡིང་ཁགགྱ་ར་ལྡིང་ཁགདུ་མ་ལྡིང་ཁགཀླུ་རུ་ལྡིང་ཁགམཚོ་ཆུ་ལྡིང་ཁགསྨོན་ཚོ་མོའི་ལྡིང་ཁག་བཅས་ལྡིང་ཁག་བརྒྱད་ཡོད་པ་གསུངས་བྱུང་། དེ་མིན། 《བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྟོག་ཞིབ་རྒྱ་ཡིག་དེབ་ཕྲེང་བཞི་པ་(藏族社会历史调查四)》པའི་ནང་། 杂莫错定卡(སྨོན་མཚོ་ལྡིང་ཁག)甲拉定卡(རྒྱ་ལ་ལྡིང་ཁག་གམ་གྱ་ར་ལྡིང་ཁག)打则定卡(སྟག་རྩེ་ལྡིང་ཁག)紫木宗定卡(རྩ་མ་རྫོང་ལྡིང་ཁག)雪巴定卡(ཞོལ་པ་ལྡིང་ཁག་ནི་ཞོལ་པ་རྫོང་རང་ཡིན། )恩巴定卡(རྔོས་པ་ལྡིང་ཁག)东巴定卡(དུ་པ་ལྡིང་ཁག)ཅེས་གསལ་འདུག་པས། [18][18]ལྡིང་ཁག་བརྩི་ཚུལ་གཉིས་ལས་གང་ཞིག་ཁུངས་བཙུན་མིན་གཞུང་འབྲེལ་དཔྱད་གཞི་གསུམ་པ་ཞིག་ལག་སོན་མ་བྱུང་བས་ཁ་མཚོན་གཅོད་དཀའ་བར་གྱུར། གོང་གསལ་རྫོང་དེའི་ཁྲལ་རྟེན་འཁྲི་ཁུངས་དེ་རྣམས་ལ་སྤྱི་ཡོངས་ཁྲལ་འབོར་འཁྲི་སྒྲུབ་ཇི་ཙམ་ཐོབ་མིན་ནི་ཐད། ཕྱི་ལོ་༡༨༣༠ལོར་གཏན་འབེབ་གནང་བའི་《ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། 》གི་ཡིག་ཚགས་ལྟར་ན། རྫོང་དེའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཁྲལ་འབོར་འཁྲི་སྒྲུབ་ཐད། མཆོད་གཞིས་འདོན་ཕྱེད་བརྒྱ་དང་བརྒྱ་ཅུ་གྱ་དྲུགསྒེར་པ་འདོན་ཕྱེད་བརྒྱད། གཞུང་རྒྱུག་འདོན་ཕྱེད་བཞི་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་ཐམ་པ་དང་བཞི་ཆ་ཕྱེད་གཅིག་[19][19]བཅས་ཡོད་པར་གསལཞིང་། གཞན་ཡང་། རྫོང་དེའི་ཞིབ་ཕྲའི་རྐང་འདོན་འཁྲི་སྒྲུབ་ཆ་གསེས་ཐད་《བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་བརྟག་དཔྱད་བཞི་(藏族社会历史调查四)》ཞེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་དེབ་ནང་། ཞོ་ཁ་རྫོང་དུ་གཞུང་རྒྱུག་དང་མཆོད་གཞིས། ཞེས་ས་ཞིང་རིགས་མི་འདྲ་བ་ཁག་ཉིས་ཡོད་པ་ལས། གཞུང་རྒྱུག་པའི་ཁྲལ་རྟེན་སྐོར་ལ། རྫ་མོ་མཚོ་ལྡིང་ཁག་ལ་ཁྲལ་ཞིང་འདོན་དྲུག་ཅུ་རེ་ལྔ་དང་རྐང་གཅིགཛ་ལ་འདོན་བདུན་རྐང་ལྔ། སྨད་ལ་འདོན་ཉེར་གཉིས། མཚོ་སྒོ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་དང་། རྒྱ་ལྷ་ལྡིང་ཁག་ནས་ཁྲལ་ཞིང་འདོན་ལྔ་བཅུ་ང་བརྒྱད་བཅས་ཡོད།
གོང་གསལ་ལས་རྒྱ་ལྷ་ནས་འདོན་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཉིས། ཁྲི་པ་འདོན་བཞི། སན་ཆུ་རྔ་ནས་འདོན་བཅུ་གཉིས་བཅས་དང་། དེ་མིན་དར་རྩ་ལྡིང་ཁག་ནས་ཁྲལ་ཞིང་འདོན་བཞི་ཅུ་ཞེ་གཅིག་ཡོད་ཅིང་། དེའི་ནང་དར་རྩེ་ནས་འདོན་བཅུ་གསུམ། མཚོ་ཆུ་ནས་འདོན་བརྒྱད་བཅས་ཡོད་ལ། རྩེ་མོ་རྫོང་ལྡིང་ཁག་ནས་ཁྲལ་ཞིང་འདོན་བཞི་བཅུ་དང་དཀར་ལྷ་ནས་འདོན་བཅོ་བརྒྱད་བཅས་སོ། [20][20]ཞེས་དང་། ཞོལ་པ་ལྡིང་ཁག་ལ་ཁྲལ་ཞིང་འདོན་ལྔ་བཅུ་ང་དྲུག་ཡོད་པ་ལས་གླིང་དང་རྒྱ་ལྷ་གཉིས་ལ་ཆ་བགོས་ཀྱི་འཁྲི། དེ་མཚུངས་དབྱིན་པ་ལྡིང་ཁག་ལ་ཁྲལ་འདོན་ལྔ་བཅུ་ང་གཅིག་འཁྲི་བ་ལས་དབྱིན་པར་འདོན་བཅོ་ལྔ་དང་སྟེང་སྟང་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་ཐོབ། རྫོང་དེའི་སྟོང་པ་ལྡིང་ཁག་ལ་སྔར་འདོན་བརྒྱ་ཅུ་གྱ་བཞིའི་ཁྲལ་རྟེན་ས་ཞིང་ཡོད་མོད། བོད་གཞུང་གིས་རྒྱས་པ་དང་མོ་པ་གྲོང་ཚོ་གཉིས་ཀྱི་འདོན་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཉིས་ང་ཕོད་ལ་གནང་བས། ལྡིང་ཁག་དེར་ཁྲལ་ཞིང་འདོན་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཉིས་ཡོད་འདུག་པར་གསལ། [21][21]
དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་ལྡིང་ཁག་དེ་དག་ནས་ཞོ་ཁ་རྫོང་ལ་ལོ་ལྟར་འཁྲི་སྒྲུབ་དགོས་པའི་རྐང་འགྲོ་ལག་འདོན་གྱི་ཕྱི་ནང་ཁྲལ་རིགས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་དང་གྲངས་འབོར་ཆ་གསེས་ལ་མཚོན་ནའང་། ལག་འདོན་དུ་སྒོ་འབྲུ་ཁལ་ལྔ་བརྒྱ། ཇ་འབྲུ་ཁལ་ཆིག་སྟོང་། རྟ་ཟམ་ཆུ་ཆག་ཁལ་གསུམ་བརྒྱ་བཅུ་གཅིགསྨོན་རྔོད་རྩམ་ཁལ་དྲུགཤོག་བུ་ཆེ་བ་གྲངས་བཞི་བརྒྱ་དང་ཆུང་བ་ཉིས་སྟོང་། སྟར་བུ། དབང་པོ་ལག་པ། རྒྱུན་སྡོད་དམག་མི་དྲུག་དང་ཡུལ་དམག་བདུན་ཅུ་དོན་བརྒྱད་དགོས་པ་དག་སྟོང་པ་ལྡིང་ཁག་ཕུད་ལྡིང་ཁག་གཞན་རྣམས་ན་དམག་མི་རེ་དང་། གྲ་སྒྲིག་དམག་རྣམས་མཆོད་གཞིས་ཁག་ལའང་འཁྲི་བ་ཡིན། ལྡིང་ཁག་ཚང་མས་ཤ་ཁྲལ་ཁལ་བཅོ་བརྒྱད། འབུད་ཤིང་གཟན་རྩྭ་ལས་འབུད་ཤིང་ཁལ་ལྔ་བརྒྱ་དང་གཟན་རྩྭ་ཁལ་གསུམ་བརྒྱ། རྒྱ་ཤིང་རྔ་དོད་སོགས་འཁྲི་སྒྲུབ་དང་རྐང་འགྲོར་འུ་ལག་རྫོང་སྐྱེལ་གྱི་སྐོར་ལའང་ཡར་རྒྱ་མདའ་རྫོང་ནས་མར་ཇོ་མོ་རྫོང་བར་གཞུང་རྒྱུག་པས་ལྔ་གསུམ་དང་མཆོད་གཞིས་ལྔ་ཆ་གཉིས་རྒྱུག་དགོས་ཤིང་། དེ་མིན་རྫོང་ལ་མི་གཡོག་བཞི་དང་། རྟ་གཡོག་གཅིགཐབ་གཡོག་གཅིགཕྱུགས་རྫི་གཅིག་དང་། དུས་བཞིའི་ས་ཞིང་འདེབས་ལས་སོགས་རྒྱུག་དགོས། སྤང་ཤིང་དང་། སོམ་ཤིང་། བྱ་སྤུ་བཅས་ཀྱི་ཁྲལ་དོད་དུ་ལོ་ལྟར་བོད་དངུལ་སྲང་བཞི་ནས་ལྔ་བར་སྤྲོད་དགོས། [22][22]
རྫོང་དེར་དམིགས་བསལ་འཁྲི་བའི་ཁྲལ་ཞིག་ནི། ཞོ་ཁ་ཁུལ་དུ་ཤོག་བུའི་བཟོ་གྲྭ་ཡོད་པས་གཞུང་རྒྱུག་མི་སེར་ནས་ལོ་རེར་མི་རེས་ལྕག་པ། ཞེས་ཤོག་བུའི་རྒྱུ་ཆ་སྔོ་ལྡུམ་རྒྱ་མ་གང་འཚམ་རེ་དང་། ཤོག་བུ་ལས་སྣོན་གྱི་ཆེད་དུ་བུད་ཤིང་སོགས་ཞོ་ཁ་རྫོང་ལ་འབུལ་དགོས་ལ། ཞོ་ཁ་རྫོང་ནས་གཉེར་པ་རེ་བསྐོ་གཏོང་བྱེད་སྲོལ་དང་ཤོག་དཔོན་དུ་གྲོང་མི་མི་བབ་བཟང་བ་ཞིག་བསྐོ་གཞག་གནང་ལམ་ཡོད་པ་བཞིན། ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠ཡས་མས་སུ་ཤོག་དཔོན་དུ་གྲོང་མི་བསྟན་པ་ཞེས་པ་ཞིག་བསྐོས་ཡོད་འདུགཤོག་བུ་ཆེ་བ་འདོམ་གང་གྲུ་བཞི་ནར་མོ་ཅན་དང་ཆུང་བ་འདོམ་ཕྱེད་གྲུ་བཞི་ཁག་གཉིས་ཐོན་སྐྱེད་བྱས་ནས་ས་ཚིགས་སྟར་ཆགས་བརྒྱུད་བོད་གཞུང་ལ་ཤོག་ཁྲལ་འབུལ་ཆེད་ལྷ་སར་དབོར་འདྲེན་བྱེད་དགོས་པ་བཅས་སོ། ། [23][23] ཁྲལ་བསྒྲུགས་བཀའ་རྒྱའི་སྐོར་ལ་དཔེ་མཚོན་བཀོད་ན་གཤམ་གསལ་ལྟར་རོ། །
(དཔར་རིས་དང་པོ། ཤིང་སྦྲུལ་ ༡༩༠༥ ལོར་ཀོང་ཞོ་ཀ་རྫོང་སོགས་ལ་སྡེ་དགེའི་བོགས་སྒྲུབ་སྔཪ་ཡོད་དང་གསཪ་འབྱོཪ་ཇི་ཡོད་སྐོཪ་གན་རྒྱ། )
༄༅། ། ཤིང་སྦྲུལ་ཟླ་༡༡ ཚེས་༡༦ལ་ལུགས་གཉིས་༧གོང་མ་ཁྲིམས་བདག་ཪིན་པོ་ཆེའི་ཞབས་དྲུང་དུ་། ཞུ་བ་མིང་བརྟགས་གཤམ་གསལ་བློས་བླངས་་མི་འཛུཪ་མི་གན་རྒྱ་གཙང་འབུལ་ཞུ་སྙིང་།
དོན་རྩ་ཀོང་ཞོ་ཁ་སྫོང་(རྫོང་)འོགས་མ་སྡེ་དགེའི་བོགས་སྒྲུབ་སྔཪ་ཡོད་བསཪ་(གསར་)འབྱོཪ་ཇི་ཡོད་ནས། གཙོ་ཆེན་ཪང་དཔོན་ཆེན་པོའི་འཕྲལ་(ཁྲལ་)ཪིགས་ཇི་ཕེབ་(འབེབ་)ལ་གཡོ་བསོལ་(ཟོལ་)མི་ཞུ་བ་དང་། ལྷག་དོན་སོ་སོའི་ཕ་མ་བུ་ཕྲུག་ཕ་ཡུལ་གཅིག་པ་སོགས་བུ་དཀྲུག་(ཕྲུག་)གདོངས་བསྐྱེད་གཙམ་(ཙམ་)སྦད་(སྦས་)བསྐུང་སྦུག་འདྲེན་མེད་པ་དང་། བུ་དང་བུ་མོ་རྣམས་ལོ་སྣ་(ན་)འཕྲལ་(ཁྲལ་)སྒྲུབ་ཞུ་འཚམ་རྒྱུ་བསྐྱེན་(རྐྱེན་)སྔོན་ཚུད་ནས་ཞུ་དགོས་ལས། ངན་འཐུན་(མཐུན་)སྐོག་སྦད་(ལྐོག་སྦས་)ཞུ་རྒྱུ་མེད་པ་དང་། ལྷག་དོན་ས་གནས་རྒན་པོ་ནས་ཀྱང་ཞུང་(གཞུང་)བསང་(སྲང་)གི་(གིས་)བོགས་སྒྲུབ་རྒྱུ་(རྒྱུག)མི་རྣམ་གཏེཪ་སྦྱིན་ལ་བརྟེན་པས། སྦད་ཀུང་(སྦས་བསྐུང་)གཡོགས་འཇུགས་(འཇུག་)བསོགས་(སོགས་)མེད་པ་རྣམས་ཁཱ་གཡའ་(ཁ་གཡར་)དངས་ཞུ་རྒྱུའི་ཚིག་འཕྲུན་(འཁྲུན་)གཙང་མཆོད་གཟིམས་པ་འདི་དོན་ལས། མི་འགལ་འགལ་བའི་ང་མིན་ཁོ་ཡིན་དྲན་གཏམ་གསཪ་བསྐྱེད་སྔ་ཚིག་ཕྱི་འགལ་ས་འོགས་(འོག)དཪ་ཐགམི་གཅིག་འོག་གཉིས་དཔོན་འཁུངས་གཞན་ལ་ཞུ་འབྱོཪ་བ་སོགས་ཀྱིས་འགལ་ཪིགས་རྟིལ་(ང་)ཤུན་གརྩམ་(མཚམས་)སུ་ཐད་ནས་ཞུས་ཤཪ་ཚེ། ཁྲིམས་ཞབས་ཪིན་པོ་ཆེའི་འབའ་(འབབ་)གསེཪ་སྲང་གསུམ་དང་འགལ་འཇོའི་(འཛོལ་)དོ་བདག་སོ་སོ་ཪང་ལ་ལུས་སྟེང་ཞུ་འགྲོན་མེད་པ་རྟ་ལྕག་ཉི་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ཐམ་པ་ཪེཪ་ཞུས་ཐོགས། སླཪ་ཡང་གན་དོན་འདི་ཪང་སོ་གནས་ཞུ་རྒྱུའི་བརྟགས་ཪིམས་འབུལ་ཞུས་། ཞེས་དང་དེའི་འོག་ཏུ་ཁུལ་དེའི་བོགས་སྒྲུབ་མི་རྩ་རིམ་པའི་ས་རྟགས་བཅས་འཁོད་འདུག གོང་གསལ་ན་རྒྱའི་བཀའ་ཤོག་དེ་ནི་སྣག་ཚ་ནག་པོ་བྱས་པའི་འཁྱུག་ཡིག་ལས་གྲུབ་ཅིང་། དམ་ཕྲུག་སྒོར་ཅན་མང་པོ་བརྒྱབ་ཡོད།
ལེ་ཚན་གསུམ་པ། གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ།
ཞོལ་ཁ་རྫོང་འོག་གཞུང་རྒྱུག་གི་ངོ་གྲངས་སུ་ཀ་ལ་ལྡིང་འོག་མཚོ་ཆུ་རྩེ་མ་རྫོང་གཞུང་རྒྱུགཀ་ལ་གཞུང་རྒྱུགསྐྱ་དོང་གཞུང་རྒྱུགརྒྱ་ར་གཞུང་རྒྱུགསེར་ཁྱིམ་ཆོས་མཁར་གཞུང་རྒྱུགདུ་མ་གཞུང་རྒྱུགརྨུ་གཞུང་རྒྱུགགླ་རུ་གཞུང་རྒྱུགགཞིས་རྫོང་གཞུང་རྒྱུགཟམ་རྔ་གཞུང་རྒྱུག དོགས་པོ་རྫོང་གཞུང་རྒྱུགདོགས་པོ་རྩིབ་བླངས་གཞུང་རྒྱུགས་སྤྲུ་གཞུང་རྒྱུགམཚོ་ས་འགོ་གྲོང་གསར་ནས་གཞུང་རྒྱུགསྨན་འཚོ་གཞུང་རྒྱུགགཞར་དང་བདེ་སྟེང་སེར་ཁྱིམ་གཞུང་རྒྱུགགླང་མ་གཞུང་རྒྱུགརྫ་ལ་གཞུང་རྒྱུགབཅུ་རུ་གཞུང་རྒྱུགརྗེ་དཔོན་ཚང་པ་གཞུང་རྒྱུགམས་འཇབ་གཞུང་རྒྱུགཁྲེས་གཞུང་རྒྱུགལོ་དང་སེར་ཁྱིམ་མཚོ་རྫོང་གཞུང་རྒྱུགའགའ་ལ་གཞུང་རྒྱུགལེན་གཞུང་རྒྱུགཞོལ་གླིང་གྲུ་བཞི་གཞུ་རྒྱུགདཀར་སྣ་གཞུང་རྒྱུགའོར་གཞུང་རྒྱུགབྱེ་གླིང་གཞུང་རྒྱུགབསམ་སྐྲི་གཞུང་རྒྱུགལུམ་བུ་གཞུང་རྒྱུགདིང་ཐང་གཞུང་རྒྱུགབརྔོད་གཞུང་རྒྱུགབང་དང་སྤམ་ཆོས་གཞིས། གཞིས་སུ་བྱ་ལུང་སེར་ཁྱིམ་དགོན། འབྲུག་ལ་ཆོས་གཞིས། སྤང་མཁར་ཆོས་གཞིས་དང་། སྒེར་ཁྲི་སྨོན་པའི་བདག་ཐོབ་ཁྲེ། ཀུན་བདེ་གླིང་སོགས་སྒེར་པ་ཁག་གི་མི་རྩའང་མང་དུ་ཡོད་དོ། །
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
[24][3]བཀའ་བརྒྱུད་གསེར་ཕྲེང་ཟླ་བ་ཆུ་ཤེལ་གྱི་ཕྲེང་བ། སྟོད་ཆ། ཝཱ་ཎ་བཛྲ་བིདྱཱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༤། ཤོག ༥༡༥།
[25][4]སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༧༦༡།
[26][5]བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།
[27][6] http://baike.baidu.com/view/1049310.htm
[28][7]ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༧། ༤ཤོག ༣༣།
[29][8]བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༠། ཤོག ༢༨༢།
[30][9]རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་དབང་ཕྱུག་རྡོ་རྗེའི་རྣམ་པར་ཐར་པ་ཕན་བདེའི་གཏེར་ཆེན།
[31][10]སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༧༦༡།
[32][11](1)བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།
(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 334.
[33][12]རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་ལྔ་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༥༩།
[34][13] F . Richardson,h.e(hugh edward) Who’s who in Tibet .1945.Pg 12.
[35][14]武振华，西藏地名,中国藏学出版社。1995.北京Pg 521.
[36][15]林芝地区志,林芝地区地方志编纂委员会 编，中国藏学出版社。2006.pg 139.
[37][16]林芝地区志林芝地区地方编纂委会编.中国藏学出版. 2006. pg 142.
[38][17]ཀོང་པོ་དབུ་ལ་ཚེ་དབང་ལ་བཅར་འདྲི་ཞུས་པའི་ཟིན་ཐོ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༡༧ ཉིན། རྡ་རམ་ཤཱ་ལ།
[39][18]藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. Pg 83.
[40][19]ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་ཞིབ་འཇུག ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༢༦༡།
[41][20]藏族社会历史调查 (四)西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 83.
[42][21]藏族社会历史调查 (四)西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 83.
[43][22]藏族社会历史调查 (四)西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 70.
[44][23]ཀོང་པོ་དབུ་ལ་ཚེ་དབང་ལ་བཅར་འདྲི་ཞུས་པའི་ཟིན་ཐོ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ཟླ་ ༥ ཚེས་ ༡༧ ཉིན། རྡ་རམ་ཤཱ་ལ།
