ཟུར་མཁར་བས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》ནང་“སྲོག་” གི་རྣམ་གཞག་བཞེད་ཚུལ་ཐད་གསར་དུ་དཔྱད་པ།
སྤེལ་དུས 2020-05-13 ཡོང་ཁུངས། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག རྩོམ་པ་པོ། སྐྱིད་ཆུ་བསྟན་འཛིན་ཉི་མ།
[ནང་དོན་གནད་བསྡུས།] དཔྱད་རྩོམ་འདིའི་ནང་ཟུར་མཁར་བ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》ནང་“སྲོག་”གི་རྣམ་གཞག་བཞེད་ཚུལ་དང་དེ་ལྟར་བཞེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་སྐོར་ལ་གཙོ་བོ་དེང་རབས་རྩོམ་གཞུང་གི་“ནང་དོན་”དང་“རྣམ་པའི”འགལ་འབྲེལ་གྱི་མཐོང་སྣང་ཐོག་ནས་གསར་དུ་དཔྱད་པ་བྱས་ཡོད་ཅིང་། དེས་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་བོད་ཀྱི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་དང་། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་སྣ་མང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བར་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད་སྐོར་གླེང་བརྗོད་བྱགྱིས་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།] ཟུར་མཁར་བ། 《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》 ལུས་སྲོག་རྒྱན། རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས།
[ཀྲུང་གོའི་དཔེ་དེབ་དབྱེ་རྟགས།]129[ཡིག་ཚང་མཚོན་བྱང་།]A[རྩོམ་གྱི་གོ་རིམ་ཨང་སྒྲིག]1002-946X(2018)04-088 -09
དང་པོ། ཟུར་མཁར་བ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོའི་མཛད་རྣམ་རགས་བསྡུས།
ཟུར་མཁར་བ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོ་ནི་དྭགས་པོ་ལ་ཐོག་ཟུར་མཁར་བའི་རིགས་སུ་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང་། ཟུར་མཁར་མཉམ་ཉིད་རྡོ་རྗེ་དང་གདུང་རྒྱུད་གཅིག་ཡིན་པ་སྟེ། “ཟུར་མཁར་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོ་ཞེས་པ་ནི།”……ཟུར་མཁར་བའི་རིགས་སུ་རབ་བྱུང་དགུ་པའི་ས་སྦྲུལ་(སྤྱི་ལོ་༡༥༠༩)ལོ་ལ་འཁྲུངས། ཐོག་མའི་མཚན་ལ་ཚེ་བརྟན་རྒྱལ། རྗེ་ཀརྨ་འཕྲིན་ལས་པ༼དཔལ་་ཁང་ལོ་ཙླ་བ༽ས་གཙུག་ཕུད་བཞེས་ཏེ་མཚན་ལ་དཔལ་ལྡན་དོན་གྲུབ་རྣམ་རྒྱལ། ཀརྨ་པ་བརྒྱད་པ་མི་བསྐྱོད་རྡོ་རྗེས་ལེགས་བཤད་འཚོལ། ཞྭ་དམར་བས་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོ། རང་གིས་མེས་པོའི་འབངས་རྣམས་སུ་མཚན་བཏགས”①ཞེས་བྱུང་བ་ལས་རྟོགས་ཐུབ་པ་དང་། མཁས་དབང་གང་དེས་སྐུ་ན་ཆུང་དུས་ནས་ཡབ་མེས་ཀྱི་རྒྱུན་ལས་གསོ་རིག་གི་གཞུང་དང་གདམས་པའི་ཟབ་བཅུད་བཀའ་ལུང་ཕྱག་ལེན་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་གསན་སྦྱོང་མཛད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་“སྐྱོགས་ལོ་རིན་ཆེན་བཀྲ་ཤིས་སམ་སྨོན་གྲུབ་ལོ་ཙཱ་བའི་ཞབས་ལ་གཏུགས་ནས་སྙན་ངག་དང་མཚན་ཉིད་ཀྱི་སྐོར་གསན་པ་དང་། ཀརྨ་པའི་ཆོས་གྲྭ་ལེགས་བཤད་གླིང་དུ་མཚན་ཉིད་ལ་ཕུལ་བྱུང་གི་སྦྱངས་བརྩོན་གནང་བས་རིག་པའི་གནས་ཀུན་ལ་མངའ་བརྙེས་པར་གྱུར”②ཏེ། “དུས་དེར་རྩ་བཤད་ཀྱི་འགྲེལ་པ་ཡང་མཐར་ཕྱིར་པར་བརྩམས། སྙན་ངག་གི་ལུས་སྲོག་རྒྱན་གསུམ་གྱི་སྤྱི་དོན། མེ་ལོང་གི་མེ་ལོང་ཡང་བརྩམས་ནས་ཆོས་རྗེ་གཉན་པོ་གནས་པ་དང་མཚོ་བོ་སྤ་ཚལ་བ་སོགས་མང་པོ་ལ་བཤད”③པ་སོགས། ཁོང་ནི་ཤེས་རབ་ཀྱི་རྣམ་དཔྱོད་ལྷག་པར་ཆེ་ཞིང་། གཞུང་ལུགས་དང་ལག་ལེན་གཉིས་ལས་ལག་ལེན་གཙོ་ཆེ་བར་འཛིན་གནང་མཁན་ཞིག་ཡིན་ཁར། གཞུང་ལུགས་ཐད་ནས་ཀྱང་ཡིན་མིན་ལོག་རྟོག་གི་གནད་ཅི་ཞིག་ཡིན་རུང་བཏང་སྙོམས་སུ་མི་འཇོག་པར་རྣམ་དཔྱོད་ལ་བརྟེན་ནས་རིགས་པའི་ཕུ་ཐག་ཆོད་ཐུབ་པར་གཙིགས་ཆེན་གནང་མཁན་ཞིག་ཡིན་པས། གསོ་བ་རིག་པ་དང་སྙན་ངག་གི་གཞུང་ལུགས་བཅས་ལ་ཁོང་རང་ཉིད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བཞེད་དགོངས་ཤིག་གྲུབ་ཡོད་པ་དང་། དེས་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་གོང་འཕེལ་དང་ཁྱབ་སྤེལ་ཐད་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་ཡོད།
མཁས་དབང་གང་ཉིད་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་རིང་གསོ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཀྱིས་གཙོས་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་གོང་འཕེལ་དང་རྒྱུན་འཛིན་ཐད་མཛད་རྗེས་གཙོ་བོ་ཁག་གསུམ་སྟེ། གཅིག《གྲ་ཐང་རྒྱུད་བཞི་》དཔར་དུ་བརྐོས་གནང་བས། དེ་ནི་《རྒྱུད་བཞི་》ཡི་དཔར་སྔ་ཤོས་སུ་གྱུར་བ་སྟེ། “དམ་པ་འདི་ཉིད་ཀྱིས་གཡུ་ཐོག་ཕྱག་བྲིས་མའི་རྒྱུད་བཞི་གསེར་མཆན་སོགས་གནའ་རབས་ཀྱི་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་རྣམས་ལ་ཁུངས་བཅོལ་ཏེ་རྒྱུད་བཞི་ཞུས་དག་མཛད་ཅིང་། ལྷོ་ཁ་གྲ་ཐང་དུ་སྡེ་པ་ཡར་རྒྱབ་སྦྱིན་བདག་ཏུ་བསྐུལ་ནས་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་གྲ་ཐང་རྒྱུད་བཞི་པར་དུ་བརྐོས་པ་དེ་ནི་རྒྱུད་བཞིའི་པར་སྔ་ཤོས་སུ་གྱུར”④ཞེས་པ་ལྟར་དང་། གཉིས། བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་གཞུང་ལུགས་སྐོར་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཆེ་ཆུང་མང་པོ་ཞིག་ཕག་རྩོམ་གནང་བས། བོད་ཀྱི་སྨན་གཞུང་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད་པ་སྟེ། “བརྩམས་ཆོས་ལ་《རྣམ་ཐར་གསོལ་འདེབས་དད་པའི་རོལ་མཚོགསར་པ་》 《དྲང་སྲོང་རྣམ་གཉིས་ལ་ཐུགས་རྗེ་བསྐུལ་པ་མྱ་ངན་གདུང་སེལ་》 དེའི་ལྷན་ཐབས་《དད་ལྡན་སྙིམ་པའི་མེ་ཏོག་》《དྲི་བ་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས་》……སོགས་བསྟན་བཅོས་ཆེ་ཆུང་མང་པོ་མཛད་དེ། བོད་ཀྱི་ས་གནས་རྒྱ་ཆེན་པོར་རྒྱུད་བཞི་འཆད་ཉན་དར་སྤེལ་འགྲོ་རྒྱུར་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཤུགས་ཆེན་བྱུང་བར་གཞལ་གྱིས་མི་ནུས་པའི་ཕྱག་རྗེས་རླབས་ཆེན་བཞག སྤྱི་ལོ་༡༥༧༢ལོར་གསོ་རིག་ཆོས་འབྱུང་《ཤེས་བྱ་སྤྱིའི་ཁོག་འབུགས་དྲང་སྲོང་ཀུན་ཏུ་དགའ་བའི་ཟློས་གར་རམ་གཏན་པ་མེད་པའི་མཆོད་སྦྱིན་》ཞེས་པའི་མཇུག་མཛད་འཕྲོར་ལུས་ཏེ་གཟུགས་སྐུའི་བཀོད་པ་བསྡུས་སོ”⑤ཞེས་བྱུང་བ་ལས་ཤེས་ཐུབ་པ་དང་། གསུམ། བོད་ཀྱི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་དངོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་“ལུས་སྲོག་རྒྱན”གསུམ་དུ་བསྡུས་ནས་སྙན་ངག་ལ་“སྲོག”ཡོད་པར་གཞུང་ལུགས་དང་བཅས་དངོས་སུ་བཞེད་གནང་མཁན་ཐོག་མ་ནི་མཁས་དབང་དེ་ཉིད་ཡིན་པ་སྟེ། ཁོང་གིས་མཛད་པའི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་མའི་འགྲེལ་པ་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པ་ལས། “སྡེ་བཞི་པོ་ནི་སྙན་ངག་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་བརྩམ་པར་བྱ་བའི་ཆོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་དོན་གྱི་ངོ་བོ་ཡིན་ལ་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་ནི་ལུས་སུ་མི་འཐད་དེ་སྲོག་ཡིན་པའི་ཕྱིར”⑥ཞེས་སྙན་ངག་ལ་“སྲོག་”ཡོད་ཚུལ་དམིགས་སུ་བཀར་ནས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། དེས་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་བོད་ཀྱི་སྙན་ངག་མེ་ལོང་མའི་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་དང་། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་སྣ་མང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བར་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད།
གཉིས་པ། ཁོང་གིས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》ནང་“སྲོག་”གི་རྣམ་གཞག་བཞེད་ཚུལ།
《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་དེ་ཉིད་ནི། “བོད་དུ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་《མཁས་པ་འཇུག་པའི་སྒོ་》རུ་སྙན་ངག་གི་གཞུང་དེའི་ཚིགས་བཅད་མི་ཉུང་བ་ཞིག་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ནས་བཀོད་པ་ལས། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་ཤོང་ལོ་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་ལ་བཀའ་ཕབ་ནས་ཁོང་གིས་ས་སྐྱའི་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་པཎྜི་ཏ་ལཀྵིམ་ཀ་རའི་མདུན་ནས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་དེ་ཐོག་མར་ཆ་ཚང་བར་བསྒྱུར་བ་ཡིན་ལ། དེའི་ཕྱིས་སུ་དཔང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་གྲོས་བརྟན་པས་འགྱུར་བཅོས་དང་འཆད་ཉན་ལེགས་པར་མཛད”⑦ཅེས་པ་ལྟར། རྒྱ་གར་ནས་བོད་ལ་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་གྱུར་པ་ཞིག་ཡིན། སྐབས་འདིའི་བརྗོད་གཞིར་གྲུབ་པའི་ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་གིས་སྔོན་གྱི་སྙན་ངག་ལ་ལུས་རྒྱན་གཉིས་ལས། ལུས་སྲོག་རྒྱན་གསུམ་ཞེས་“སྲོག་”ཆེད་དུ་གསུངས་པ་དེ་ཉིད་ཕྱིས་བྱོན་བོད་ཀྱི་མཁས་པའི་ཁྲོད་དུ་རྩོད་པའི་གཞིར་གྱུར་ཡོད། རྩོད་གཞི་དེ་ནི་གཅིག་ནས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》རང་ངོས་ནས་བརྗོད་ན། སྐབས་དེའི་རྒྱ་གར་གྱི་སྙན་ངག་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བཀག་རྒྱའི་དབང་གིས་བྱུང་བ་དང་། གཉིས་ནས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》རིམ་བཞིན་བོད་དུ་དར་ཞིང་འཕེལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་། ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་གིས་སྙན་ངག་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་སྙན་གཞུང་གི་གོང་འཕེལ་ལ་གཞིགས་ཏེ་འཐུས་ཚང་དུ་བཏང་གནང་བ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། དེ་ནི་སྙན་ངག་གི་ལུས་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ལུས་དེ་དང་བརྗོད་བྱའི་དོན་དེ་ངོ་བོ་གཅིག་གི་ཐོག་ནས་འགྲེལ་ཚུལ་ཞིག་དང་། ཡང་ལུས་དེ་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མ་གསུམ་ཞེས་རྣམ་པ་ཙམ་ལ་འདོད་པ་དང་། རྣམ་པ་དེས་མཚོན་པར་བྱེད་པའི་བརྗོད་བྱའི་དོན་ནམ་“སྲོག་”གཅིག་ངེས་པར་ཡོད་དགོས་པར་འདོད་པས། “ལུས་”དང་“སྲོག་”ཅེས་ཁག་ཁག་འབྱེད་པའི་དགོངས་པ་བཞེད་ཚུལ་མི་མཐུན་པ་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པར་ཁོ་བོས་འདོད། དེ་ལྟ་བུའི་རྩོད་གཞི་ནི་བོད་ཙམ་མ་ཟད། ནུབ་གླིང་རྩོམ་རིག་གི་གཞུང་ལུགས་ལ་བལྟས་ནའང་ངེས་ཤེས་གསལ་པོ་ཞིག་འདྲོངས་ཐུབ་པ་ཡིན། དེ་དོན་གཤམ་དུ་རེ་རེ་བཞིན་གསལ་འགྲེལ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་རྩ་གཞུང་ནང་དུ་ལུས་བརྗོད་པའི་སྐབས་སུ “དེ་དག་གིས་ནི་སྙན་ངག་གི། ལུས་དང་རྒྱན་ཡང་རབ་ཏུ་བསྟན། ། ལུས་ནི་རེ་ཞིག་འདོད་པ་ཡི། ། དོན་གྱི་རྣམ་བཅད་ཚིག་གི་ཕྲེང་། །”⑧ཞེས་བྱུང་བ་དེར་འགྲེལ་ལུགས་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས། ཟུར་མཁར་བ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོ་དང་རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ལྟ་བུས་“སྲོག”ཅེས་པ་ཆེད་དུ་བཏོན་གནང་བ་དང་། བོད་མཁས་པ་དང་འབྲུག་ཁམས་སྤྲུལ་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ་ལྟ་བུས་“སྲོག་”ཅེས་པ་མི་བཞེད་པར་ལུས་རྒྱན་གཉིས་སུ་འཆེས་ཡོད། དེ་ཡང་། སྙན་ངག་གི་“ལུས་”ཀྱི་འགྲེལ་ལུགས་དང་འབྲེལ་ན། ཟུར་མཁར་བའི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་མའི་འགྲེལ་པ་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པའི་ནང་། “རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་ལྷུག་བཅད་སྤེལ་མ་གསུམ་ལུས་དང”⑨ཞེས་དང་། རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པས། “སྙན་དངགས་ཀྱི་ལུས་ནི། རེ་ཞིག་རྩོམ་པ་པོས་བརྗོད་པར་འདོད་པ་ཡི་དོན་སྙན་དངགས་རང་ལུགས་ལྟར་གྱི་རྣམ་པར་དཔྱད་པའི་མིང་ཚིག་ཡི་གི་གསུམ་གྱི་བདག་ཉིད་ཀྱི་ཕྲེང་བ་སྤེལ་བའོ”⑩ཞེས་སོགས་“ལུས་”ནི་སྙན་ངག་གི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་ཙམ་ལ་བཞེད་པ་དང་། བོད་ཀྱི་མཁས་པ་མི་ཕམ་དགི་ལེགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས། “སྙན་ངག་གི་ལུས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་གང་ཞེ་ན། དེ་ལ་རེ་ཞིག་སྨྲ་བ་པོའི་བརྗོད་འདོད་ཀྱིས་ཀུན་ནས་བསླངས་པའི་བརྗོད་བྱ་གང་ཞིག ཚིག་རྒྱན་གྱི་བསྟན་བཅོས་ལས་བཤད་པའི་ངེས་པ་ལས་མ་འདས་པར། དོན་དང་དོན་མ་ཡིན་པ་གང་དག་རྣམ་པར་དཔྱད་ནས། རྗོད་བྱེད་ཚིག་གི་ཕྲེང་བ་ལེགས་པར་སྤེལ་བ་ཞིག་ཡིན”⑪ཞེས་དང་། འབྲུག་ཁམས་སྤྲུལ་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས།“ལུས་ནི། སྨྲ་བ་པོས་བརྗོད་པར་འདོད་པའི་དོན་གཏམ་རྒྱུད་སོགས་གང་ཡིན་པའི་བརྗོད་བྱའི་དོན་དེ་ངེས་པར་བྱས་ནས། ཚིགས་ལེགས་པར་སྡེབ་པ་ཉིད་ནི་འདོད་པའི་དོན་གྱིས་རྣམ་པར་བཅད་པའི་ལུས་དང”⑫ཞེས་སོགས་“ལུས་”ནི་ཕྱིའི་རྣམ་པར་གྱུར་པའི་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་གསུམ་ཙམ་མ་ཟད། ད་དུང་བརྗོད་བྱའི་དོན་ལའང་བཞེད་ཡོད།
མདོར་ན། ཟུར་མཁར་བས་སྙན་ངག་གི་“ལུས་”ནི་རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཆ་ནས་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མ་གསུམ་ཁོ་ན་ལ་ངོས་འཛིན་གནང་བ་དང་། བོད་མཁས་པས་“ལུས་”ནི་བརྗོད་བྱ་(སྲོག་) དང་རྗོད་བྱེད་(ལུས་) གཉིས་ཀ་ལ་བཞེད་པས། འགྲེལ་ལུགས་ཐད་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད། དེ་ཡང་རིས་འགྲེལ་གྱི་ཐོག་ནས་བཤད་ན་འདི་ལྟར།
བཞེད་ལུགས་མི་འདྲ་བ་བྱུང་བ་ཡང་མཐར་གཏུགས་ན། སློབ་དཔོན་དཎྜིས་མཛད་པའི་སྙན་གཞུང་གི་རྩ་བའི་ནང་འཁོད་པའི་སྙན་ངག་གི་“ལུས་”ལ་ཁོང་རྣམ་པར་བཞེད་ཕྱོགས་དང་འགྲེལ་ལུགས་མི་འདྲ་བ་བྱུང་བས་ཡིན། དེའི་རྐྱེན་ལས་སྙན་ངག་ལ་“སྲོག་”ཡོད་མེད་ཀྱི་གནད་དོན་ཡང་ཐོན་ཏེ། རིམ་གྱིས་རང་རང་སོ་སོའི་བཞེད་ལུགས་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ནང་འཆད་སྲོལ་དར་ནས་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པས། སྙན་ངག་ལ་“སྲོག་”ཡོད་མེད་ཀྱི་རྩོད་གླེང་བྱུང་བ་སྟེ། དཔེར་ན་བོད་མཁས་པས་ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་ལ་བཀའ་བཀྱོན་གྱི་རྣམ་པའི་ཐོག་ནས། “ས་ལུགས་མཁན་ཆེན་བྱམས་ཕྲུག་པས། ལུས་སྲོག་རྒྱན་གསུམ་བཤད་པ་བདེན་ནམ་རྫུན། བདེན་ན་གཞུང་འདི་དངོས་བསྟན་ཇི་ལྟ་བུ། མི་བདེན་ན་ནི་ལུང་རིགས་སྐྱོན་བརྗོད་ནས། དཔང་གྱུར་ལེགས་བཤད་གསར་པ་སྦྱིན་པར་འོས། ཞེས་ཀླན་ཀ་མཛད་འདུག་པ་ལས་འཕྲོས་ན”⑬ཞེས་དང་། “ལུས་ཞེས་པའི་ཤུགས་ལས་སྲོག་བསྟན་ནོ་སྙམ་ན། རྒྱན་ཞེས་པའི་ཤུགས་ལས་གོས་ཀྱང་ཅིའི་ཕྱིར་མི་སྟོན། དེས་ན་འདི་རིགས་ཧ་ཅང་དཔེ་ལ་ཞེན་ཆེས་པས་གཙང་དུ་བཏང་བས་བཙོག་ཏུ་སོང་བ་སྟེ”⑭ཞེས་དང་། ཡང་འབྲུག་ཁམས་སྤྲུལ་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས། “སྐབས་འདིར་ཟུར་མཁར་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོས། སྐྱེས་བུའི་ལུས་སྲོག་རྒྱན་གསུམ་དཔེར་བྱས་ནས་བརྗོད་བྱ་སྡེ་བཞི་བསྡུས་པའི་དོན་རྣམས་སྲོག་དང་། རྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མ་གསུམ་ལུས་དང་། དོན་རྒྱན་སྒྲ་རྒྱན་གབ་ཚིག་རྒྱན་རྣམས་རྒྱན་ཏེ། ལུས་རྒྱན་སྲོག་གསུམ་གྱིས་བསྡུས་པར་འཆད་པའི་རྗེས་སུ་འགའ་ཞིག་འབྲངས་མོད། དེ་ནི་ཤིན་ཏུ་རིགས་པ་མ་ཡིན་ཏེ”⑮ཞེས་སོགས་གསུངས་པ་ལྟ་བུ་ཡིན། དེ་དག་ལས་སྙན་ངག་གི་ལུས་ཀྱི་གོ་བ་ལེན་ཕྱོགས་ལས་འཕྲོས་ཏེ་“སྲོག་”གི་རྩོད་གླེང་བྱུང་སྐོར་ཤིན་ཏུ་གསལ།
གསུམ་པ། ཁོང་གིས་“སྲོག་”གི་རྣམ་གཞག་བཞེད་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན།
སྤྱིར་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་དངོས་ནང་སྙན་ངག་གི་“སྲོག” ཅེས་པ་བསྟན་མེད་མོད། ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་ནས་སྙན་གཞུང་གི་རྩ་བ་ལས་བསྟན་པའི་སྡེ་བཞི་དེ་ཉིད་སྲོག་ལས་ལུས་མིན་པར་ངོས་འཛིན་གནང་བ་སྟེ། ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་གི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་མའི་འགྲེལ་པ་བཞུགས་སོ་》ཞེས་པ་ལས། “གཞན་ཡང་དོན་གྱི་ལུས་དེ་ཉིད་ངོས་འཛིན་པ་ན་སྡེ་བཞི་པོས་བསྡུས་པའི་དངོས་པོ་རྣམས་ལ་བྱེད་པར་སྣང་ཡང་། སྡེ་བཞི་པོ་ནི་སྙན་ངག་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་བརྩམས་པར་བྱ་བའི་ཆོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའི་དོན་གྱི་ངོ་བོ་ཡིན་ལ་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་ནི་ལུས་སུ་མི་འཐད་དེ་སྲོག་ཡིན་པའི་ཕྱིར”⑯ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། དེས་ན་ཚིག་དུམ་འདིའི་ཁྲོད་ཀྱི་“བྱེད་པར་སྣང་ཡང”ཞེས་པའི་ཚིག་འབྲུ་ལས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་དངོས་ནང་སྙན་ངག་གི་“སྲོག་”གསུངས་མེད་ཚུལ་ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་ནས་ཀྱང་ཧ་ཅང་གསལ་པོར་མཁྱེན་གྱི་ཡོད་པ་རྟོགས་མོད། ཟུར་མཁར་བས་“སྲོག”ཅེས་དམིགས་སུ་བཞེད་དོན་ནི། གཅིག་ནས་ཁོང་གིས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》དར་བ་དང་དེའི་རྗེས་ཀྱི་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་བོའི་སྙན་གཞུང་གི་འཕེལ་རིམ་ལ་མཁྱེན་རྟོགས་གསལ་པོ་ཡོད་པ་དང་། གཉིས་ནས་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་གོང་འཕེལ་གྱི་དགོས་མཁོར་གཞིགས་གནང་བ་དང་། གསུམ་ནས་འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་རྩོམ་རིག་གི་འཕེལ་རིམ་ལ་དཔྱད་ནའང་དགོས་གལ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ་པ་བཅས། གཤམ་དུ་རྒྱུ་མཚན་འདི་གསུམ་རེ་རེ་བཞིན་བརྗོད་ན།
གཅིག 《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》བྱུང་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་གྱི་སྙན་གཞུང་གི་འཕེལ་རིམ་ལས་སྒྲུབ་པ།
སྤྱིར་འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་ཕྱོགས་ཐད་ནས་བརྗོད་ན། སྙན་ངག་གི་ལུས་སྲོག་རྒྱན་གྱི་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་ལུགས་ཁོ་ནར་འཕྲད་པའི་གནད་དོན་ཞིག་མ་ཡིན་ཏེ། འཛམ་གླིང་མི་རིགས་གཞན་གྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཁྲོད་དུའང་དེ་དང་དེ་འདྲ་བའི་རིག་གཞུང་རྩོད་གཞི་བྱུང་མྱོང་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དེ་ཡང་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་དེས་རྒྱ་གར་གྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཁྲོད་གནས་བབས་ཇི་ལྟ་བུ་ཞིག་བཟུང་ཡོད་སྐོར་ལ་《ལེགས་སྦྱར་སྙན་ངག་རིག་པ་དང་ནུབ་གླིང་སྙན་ངག་རིག་པ་གཤིབ་བསྡུར་ཞིབ་འཇུག་》ཅེས་པས།“དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་བཅུ་པའི་བར་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྙན་ངག་རིག་པ་དར་རྒྱས་འགྲོ་བའི་དུས་རིམ་ལ་སླེབས་ཡོད་པར་གྲགས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་དུས་སྐབས་དེའི་རིང་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྙན་ངག་རིག་པའི་གྲུབ་མཐའ་གལ་ཆེན་དང་གསུང་རྩོམ་མང་པོ་ཐོན་ཡོད། ……དཎྜི་དང་བྷ་མ་ཎས་མཚོན་པའི་ཉམས་འགྱུར་གྱི་གྲུབ་མཐའ་(风格派) དང་ཁོང་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་ཁག་སོ་སོ་ནི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་མ་》དང་《སྙན་ངག་རྒྱན་གྱི་བསྟན་བཅོས་》(《诗庄严经》)ཞེས་པ་དང་། འདི་གཉིས་པོ་ནི་གཙོ་བོ་སྙན་ངག་གི་རོའི་ལམ་ནས་སྐད་ཆའི་ཉམས་འགྱུར་སྐོར་གླེང་བ་ཞིག་རེད། དགའ་རྒྱས་(欢增)ཀྱིས་མཚོན་པའི་སྡེབ་སྦྱོར་སྨྲ་བའི་གྲུབ་མཐའ་(韵律派)དང་དེའི་བརྩམས་ཆོས་ལ་《སྡེབ་སྦྱོར་འོད་མདངས་》(《韵光》)ཞེས་པ་དང་། དེ་ནི་གཙོ་བོ་སྐད་ཆའི་ནང་དོན་མཚོན་སྟངས་སྐོར་གླེང་བ་ཞིག་རེད། ཝང་རྡིང་(王顶)གི་《སྙན་ངག་གི་དཔྱད་ཞིབ་》(《诗探》ནི་སྙན་ངག་མཁན་གྱི་འཇུག་སྒོ་སྟེ་སྙན་ངག་མཁན་གྱི་ཀུན་སྤྱོད་དང་སྙན་ངག་རྩོམ་པའི་རྩ་དོན་སྐོར་གླེང་བ་ཞིག་རེད”⑰ཅེས་པ་དང་། ཡང་། “ཉམས་འགྱུར་སྨྲ་བ་དར་རྒྱས་འགྲོ་བའི་སྐབས་སུ། དཎྜིས་གནས་བབས་གལ་ཆེན་བཟུང་ཡོད། ཁོང་ནི་ཉམས་འགྱུར་སྨྲ་བའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྨང་གཞི་འདིང་མཁན་ཐོག་མ་དེ་ཡང་ཡིན་སྲིད”⑱ཅེས་པ་དང་། 《ཚངས་སྲས་བཞད་པའི་སྒྲ་དབྱངས་》ལས། “སྤྱིར་འཕགས་ཡུལ་དུ་མཛེས་པའི་དཔེ་སྦྱོར་བ་ལ་མཁས་པ་པཎྜི་ཏ་ནག་མོ་ཁོལ། སྒྲ་སྦྱོར་ལ་མཁས་པ་ལྷ་ར་ཝི། སྙན་པའི་ཚིག་སྦྱོར་ལ་མཁས་པ་དབྱུག་པ་ཅན། དེ་གསུམ་ག་ལ་མཁས་པ་མ་གྷ་ཧ་ཞེས་འཕགས་ཡུལ་དུ་གྲགས”⑲ཞེས་པ་སོགས་ལས།《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་ཁྲོད་ཚིག་སྦྱོར་གྱི་ཉམས་འགྱུར་གཙོ་བོར་བརྗོད་པའི་གྲུབ་མཐའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་མ་ཟད། དེས་གནས་བབས་ཀྱང་ངེས་ཅན་ཞིག་བཟུང་ཡོད་པ་གསལ་པོར་རྟོགས་ཁར། ཉམས་འགྱུར་སྨྲ་བས་སྙན་ངག་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་སྟེ། ལུས་དང་རྒྱན་གཙོ་བོར་བྱེད་པ་ལས་བརྗོད་བྱ་“སྲོག་”གཙོ་བོར་བསྟན་མེད་པ་ཡང་གསལ་པོར་རྟོགས་ཐུབ། དེས་ན་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་བོའི་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྙན་ངག་ལྟ་བུར་ཆ་མཚོན་ན། སྙན་ངག་གི་རྣམ་པའམ་ལུས་སུ་གྲུབ་པའི་ཉམས་འགྱུར་གཙོ་བོར་བརྗོད་པ་ལ་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》དང་། སྡེབ་སྦྱོར་གཙོ་བོར་བརྗོད་པ་ལ་《སྡེབ་སྦྱོར་འོད་མདངས་》(《韵光》)བཅས་ཁག་སོ་སོར་མཆིས་པས། 《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》ནི་རྒྱ་གར་དུ་རྩོམ་རིག་གི་ལུས་སམ་རྣམ་པ་(形式) གཙོ་བོར་སྟོན་པའི་གཞུང་ལུགས་དར་བའི་དུས་སུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པས། ཕྱིས་སུ་ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་གིས་སྙན་ངག་གི་ལུས་སམ་རྣམ་པ་གཙོ་བོར་འཛིན་པའི་ལྟ་དགོངས་དེར་བསྒྱུར་བཅོས་ཅུང་ཟད་ཀྱིས་སྙན་ངག་གི་“སྲོག་”ལ་གཞོལ་བའི་ཐོག་ཏུ་བབས་གནང་བ་རེད་སྙམ།
གཉིས། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་དགོས་མཁོ་ལས་སྒྲུབ་པ།
བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དུས་རིམ་སྐོར་ལ་ལྷག་པ་ཆོས་འཕེལ་མཆོག་ནས། “གནའ་རབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ནི་གནའ་སྔ་མོ་ནས་སྤྱི་ལོ་༨༤༢ལོ་བར་ཏེ་གླང་དར་གོང་གི་རྩོམ་རིག་དང་། བར་མའི་དུས་རབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ནི་སྤྱི་ལོ་༨༤༢ནས་སྤྱི་ལོ་༡༦༤༢བར་ཏེ་སིལ་བུ་དང་། ས་སྐྱ། ཕག་གྲུ་བཅས་ཀྱི་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་དང་། ཉེ་རབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ནི་སྤྱི་ལོ་༡༦༤༢ལོ་ནས་སྤྱི་ལོ་༡༩༥༡ལོ་བར་ཏེ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག” ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་བྱས་ན། ཟུར་མཁར་བ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོ་ཉིད་ནི་ཕག་གྲུའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་མཁས་དབང་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ཕག་གྲུའི་དུས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ནི་བར་དུས་རྩོམ་རིག་གི་ཁོངས་སུ་བསྡུ་བ་ཡིན། དེ་བཞིན་“ས་ཕག་དུས་གྲུབ་འབྲས་ཆེ་བའི་རྩོམ་ལུས་ནི་བསྟོད་རྩོམ་དང་ལེགས་བཤད། དོན་བརྗོད་སྙན་རྩོམ། རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག འཁྲབ་གཞུང་རྩོམ་རིག ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་རིག་སོགས་ཡིན། དཔེར་ན། བསྟོད་རྩོམ་མ། འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ཀྱི་བསྟོད་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་དང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་བསྟོད་ཆེན་བཞི”……ལྷག་པར་དུ་ས་སྐྱའི་དུས་སུ་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》ཆ་ཚང་བར་བསྒྱུར་བ་དང་། ……ཕག་གྲུའི་དུས་ལྷ་མོའི་འཁྲབ་གཞུང་གསར་རྩོམ་གྱི་འགོ་བརྩམས་ནས་གྲུབ་འབྲས་མི་དམན་ཙམ་ཐོབ་པས་དེ་དག་ནི་དུས་སྐབས་དེའི་རྩོམ་རིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གལ་ཆེའི་མཚོན་རྟགས་ཡིན” (21)ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། སྐབས་དེ་དུས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་དང་གཞུང་ལུགས་ཐད་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཞིང་། དཔེ་མཚོན་བརྩམས་ཆོས་སུ་《ཇོ་བོ་རྗེའི་བསྟོད་པ་སུམ་ཅུ་པ་》དང་། 《རྗེ་ཙོང་ཁ་པའི་བསྟོད་ཆེན་བཞི་》《མི་ལའི་མགུར་འབུམ་》《གླིང་གི་སར་རྒྱལ་པོའི་སྒྲུང་》སོགས་གྲགས་རྩོམ་མང་དག་ཅིག་ཡོད་པ་དང་། རྩོམ་རིག་གི་ནང་དོན་ཐད་ནས་ཀྱང་། གཙོ་བོ་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ལམ་ནས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལྟ་དགོངས་དང་རིན་ཐང་ལྟ་བ། དེ་བཞིན་ཆོས་ལུགས་གྲུབ་མཐའ་སོ་སོའི་ཐུན་མིན་གྱི་ལྟ་དགོངས་ལ་སོགས་པ་རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་ཁྱོན་ཡོངས་ལ་བརྒྱུད་བསྒྲགས་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པས། ཟུར་མཁར་བ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོས་ཀྱང་སྙན་ངག་སྦྱོང་བའི་དགོས་པར། “མདོ་དྲན་པ་ཉེར་བཞག་ལས། དམ་པའི་ཆོས་གསལ་བར་བྱེད་པའི་སྙན་ངག་བྱའོ། ། གཞན་ཡང་དཀོན་མཆོག་གསུམ་གྱི་བསྟོད་པ་བྱའོ། ། དེ་ལས་བླ་ན་མེད་པའི་བྱང་ཆུབ་ཐོབ་པར་གྱུར་རོ། །”(22)ཞེས་ལུང་དྲངས་ནས་གསུངས་ཡོད། དེས་ན་ཟུར་མཁར་བ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོས་སྙན་ངག་གི་“སྲོག་” དམིགས་སུ་བཏོན་གནང་ནས་སྙན་གཞུང་གི་བརྗོད་བྱ་“ལུས་སྲོག་རྒྱན་”གསུམ་དུ་མཛད་པ་དང་། སྙན་གཞུང་ལས་བརྗོད་པའི་སྡེ་བཞི་ལ་སོགས་པ་སྙན་ངག་གི་“སྲོག་”ཏུ་ངོས་འཛིན་གནང་བ་དེ་ནི་བོད་རང་ངོས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དགོས་མཁོར་གཞིགས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོ་རེད། དེ་ལྟར་སློབ་དཔོན་དཎྜིའི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་གཞུང་དངོས་བརྗོད་བྱ་“ལུས་སྲོག་རྒྱན”གསུམ་དུ་བསྡུས་པ་དེས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་བསྐྱོད་ཐུབ་པ་བྱུང་ཞིང་། དེ་ནི་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རིམ་བྱོན་རྣམ་པས་རྒྱ་གར་གྱི་སྙན་གཞུང་བོད་དུ་བསྒྱུར་ནས་དར་སྤེལ་བཏང་གནང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། ཁོང་རྣམ་པའི་རྣམ་དཔྱོད་དང་གསར་གཏོད་ཀྱི་སྙིང་སྟོབས་ལ་བརྟེན་ཞིང་མི་རིགས་རང་གཤིས་ཀྱི་སྐད་བརྡ་དང་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་མཐུན་པའི་དགོངས་གཞི་གསར་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་པས། དེས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་འཐུས་ཚང་གྲ་རྒྱས་ཡོང་བར་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་ཞིག་བཏིང་ཡོད།
གསུམ། འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་རྩོམ་རིག་གི་འཕེལ་རིམ་ནང་དུའང་གནད་དོན་དེ་འདྲ་ཡོད་ཚུལ་ལས་སྒྲུབ་པ།
དེང་རབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་ངོས་ནས་བརྗོད་ན། སྙན་ངག་གི་“ལུས་”དང་“སྲོག་”གི་གནད་དོན་དེ་ནི་མཐར་གཏུགས་ན། གཙོ་བོ་རྩོམ་རིག་གི་“རྣམ་པ་”དང་“ནང་དོན་”དབར་གྱི་གཞུང་ལུགས་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན། སྙན་ངག་གི་ལུས་དང་རྒྱན་ཞེས་པ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་ཕྱིའི་རྣམ་པའམ་རྩོམ་ལུས་ཀྱི་ཆ་ནས་བརྗོད་པ་དང་། སྙན་ངག་གི་སྲོག་ཅེས་པ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་བརྗོད་པ་ཞིག་ཡིན། རྩོམ་རིག་གི་“ནང་དོན་”(སྲོག་)དང་“རྣམ་པའི་”(ལུས་)དབར་གྱི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་གནད་དོན་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་སྙན་གཞུང་ཙམ་མ་ཟད། འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་ཐོན་པའི་གནད་དོན་ཞིག་དང་རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་པ་ཚོས་ངེས་པར་དུ་ཐག་གཅོད་དང་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་དགོས་པའི་རྩོམ་རིག་གི་འགག་གནད་ཅིག་ཡིན་པ་སྟེ། དཔེར་ན་ཨུ་རུ་སུའུ་ཡི་རྣམ་པ་རིང་ལུགས་པ་(俄国形式主义)ཚོས་རྩོམ་རིག་གི་ནང་དོན་དང་རྣམ་པ་གཉིས་ལས་རྣམ་པ་གཙོ་བོར་བྱེད་ཅིང་། རྩོམ་རིག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ཀྱང་རྣམ་པ་གཙོ་བོར་འཛིན་དགོས་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་མོད། དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས་པས་(现实主义)ནི་རྩོམ་རིག་ཅིག་ཡིན་ན། རྣམ་པ་ལས་ད་དུང་ནང་དོན་ཡང་གཙོ་བོར་འཛིན་དགོས་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ཡིན། རྩོམ་རིག་གི་གྲུབ་མཐའ་དེ་གཉིས་དབར་འགལ་རྩོད་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་ཡང་། གོང་ཞུས་སྙན་ངག་གི་ལུས་སྲོག་སྐོར་གྱི་རྩོད་པ་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་བས། དེས་ན་འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་རྩོམ་རིག་འཕེལ་རིམ་དང་འགལ་རྩོད་ཀྱི་ཐོག་ནས་བལྟས་ན། རང་རེའི་སྙན་ངག་ཁྲོད་བྱུང་བའི”“སྲོག་”ཡོད་མེད་ཀྱི་རྩོད་པ་དེ་ནི་རིན་ཐང་ཆེ་བ་ཞིག་རེད་ལ། ཟུར་མཁར་བ་མཆོག་གིས་སྙན་གཞུང་ཁྲོད་ལུས་དང་རྒྱན་གྱི་རྣམ་གཞག་ཙམ་མ་ཟད། ད་དུང་སྲོག་གི་རྣམ་གཞག་དམིགས་སུ་བཀར་ནས་མཛད་གནང་བ་དེར། སྙན་གཞུང་ཙམ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་སྤྱི་ཡོངས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བར་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ལྡན་པ་ཞོར་ལ་ཤེས་ཐུབ་བོ། །
མཆན་འགྲེལ་དང་ལུང་འདྲེན་དཔྱད་ཡིག
①བྱམས་པ་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད། 《གངས་ལྗོངས་གསོ་རིག་བསྟན་པའི་ཉིན་བྱེད་རིམ་བྱོན་གྱི་རྣམ་ཐར་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༠ལོའི་ཟླ་༥པར་དཔར་གཞི་གཉིས་པ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༢༢༦ན་གསལ།
②⑤ཟུར་མཁར་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོས་མཛད། 《ཟུར་མཁར་བའི་ཤེས་བྱ་ཁོག་འབུབས་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ལོའི་ཟླ་༢པར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༡༣བཅས་ན་གསལ།
③སྐྱེམས་པ་ཚེ་དབང་སོགས་ཀྱིས་མཛད། 《ཚེ་དབང་བརྒྱ་རྩ་དང་། མན་ངག་ཀུན་གྱི་སྙིང་བསྡུས། རྡོ་རིང་མཛེས་བྱེད་》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༧ལོའི་ཟླ་༣པར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༢༠༢ན་གསལ།
④དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད། 《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢ལོའི་ཟླ་༤པར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༡༨ ༡༢ན་གསལ།
⑥⑨⑩(22)ཟུར་མཁར་བློ་གྲོས་རྒྱལ་པོས་མཛད། 《སྙན་ངག་དཔེ་དཀོན་གཅེས་བཏུས་》པོད་བཅུ་པ། ཀྲུང་གོའི་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྐད་ཡིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༡༦ལོའི་ཟླ་༡༢པར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༧༡ ༦ནས་༧ ༧༡ ༢བཅས་སུ་གསལ།
⑦དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད། 《སྙན་ངག་ལ་འཇུག་པའི་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་སྒོ་འབྱེད་》མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༡ལོའི་ཟླ་༩པར་དཔར་གཞི་གཉིས་པ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༡༨ན་གསལ།
⑧ཤོང་སྟོན་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད། 《སྙན་དངགས་མེ་ལོང་གི་གཞུང་ཤོངས་འགྱུར། དཔང་ལོའི་འགྱུར་ཁྱད་མཆན་དུ་བཀོད་པ་བཞུགས་སྷོ་》དབུ་མེད་བྲིས་མ། བོད་ལྗོངས་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས། ལྡེབ་༢ན་གསལ།
⑩རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོས་མཛད།《སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་དཀའ་འགྲེལ་དབྱངས་ཅན་དགྱེས་པའི་གླུ་དབྱངས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ་》ཞོལ་དཔར་མ། ལྡེབ་༡༢ན་གསལ།
⑪⑬⑭བོད་མཁས་པ་མི་ཕམ་དགེ་ལེགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་མཛད། 《སྙན་ངག་གི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་མེ་ལོང་ལ་འཇུག་པའི་བཤད་སྦྱར་དཎྜིའི་དགོངས་རྒྱན་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ་》སྡེ་དགེ་དཔར་མ། ལྡེབ་༡༨ ༢༢ ༢༣བཅས་སུ་གསལ།
⑫⑮འབྲུག་ཁམས་སྤྲུལ་བསྟན་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མས་མཛད། 《རྒྱན་གྱི་བསྟན་བཅོས་དབྱངས་ཅན་ངག་གི་རོལ་མཚོ》བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་དང་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་བསྒྲིགས། ༡༩༨༦ལོའི་ཟླ་༡༢པར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༥༤ ༦༩བཅས་སུ་གསལ།
⑰⑱尹锡南著:《梵语诗学与西方诗学比较研究》四川出版集团，2010 年10 月第一次版，72, 196 页。
⑲བསེ་ཚང་བློ་བཟང་དཔལ་ལྡན་གྱིས་མཛད།《ཚངས་སྲས་བཞད་པའི་སྒྲ་དབྱངས་》ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༡༩༨༤ལོའི་ཟླ་༨པར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༡༤ན་གསལ།
⑳ (21)ལྷག་པ་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་མཛད། 《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་》(སྟོད་ཆ་)མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༦ལོའི་ཟླ་༡༠པར་དཔར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས་༡༠ ༦བཅས་སུ་གསལ།
