དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་གི་རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས། ༡༽

མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་།

ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། མལ་གྲོ་རྫོང་གི་མིང་བྱུང་ཚུལ།

        མལ་གྲོ་གུང་དཀར་ཞེས་པའི་ས་མིང་ལ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ནང་མལ་གྲོ་དང་། མལ་ཏྲོ། མལ་དྲོ། མོ་གྲོ་ཞེས་དང་། གུང་དཀར་ལའང་གུང་མཁར་རམ། གུང་དཀར་སོགས་མཆིས། དེ་ཡང་བོན་གཞུང་《སྒྲ་འགྲེལ་》ལས། སྤུར་རྒྱལ་གཉིས་པ་མུ་ཁྲི་བཙན་པོས་བོན་གྱི་འདུ་གནས་སོ་གཉིས་བཙུགས་པའི་འདུ་གནས་ངོས་འཛིན་མལ་དྲོ།[1] དང་། ཞེས་དང་།

《ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་》ལས། བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱིས་མལ་གྲོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་དབང་བསྒྱུར་གནང་རྗེས་དབས་དབྱི་ཚབ་སོགས་ཀྱི་བྱས་རྗེས་སུ་ས་ཞིང་བརྩལ་སྐབས་མལ་ཏྲོ།[2] ཞེས་དང་། མཁས་པ་ལྡེའུ་མཁས་པའི་《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་》ལས། བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐབས་དབུ་རུའི་དཔོན་ཚན་བཅུ་དྲུག་དབྱེ་སྐབས་མལ་གྲོ།[3] ཞེས་དང་། 《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ་》ལས། བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་མལ་གྲོ་ནས་ལྷ་སར་ཕེབས་སྐབས་མོ་གྲོ།[4] ཞེས་བཀོལ་བར་གཞིགས་ན། དུས་རབས་སོ་སོར་ཚིག་འབྲུ་འབྲི་རྒྱུན་མི་འདྲ་བ་ལས། སྒྲ་གདངས་གཅིག་པར་སོང་ཁུལ་དེར་མལ་ཏྲོ་ཞེས་པ་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་སྔོན་ནས་སྤྱོད་སྲོལ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ།

ཡང་མལ་གྲོ་ཞེས་མིང་གི་ཐོགས་ཚུལ་ལའང་། ཚིག་དོན་ནི་ཀླུ་མལ་གྲོ་གཟིལ་བྱིན་བཞུགས་ཡུལ་དཀྱིལ་གྱི་ས་དཀར་པོ་ཞེས་པའོ། ཞེས་དང་། བླ་མ་མལ་ཆ་པ་གནས་དེར་ངལ་གསོས་རྗེས། རང་ཉིད་ཀྱི་མིང་སྤྱད་དེ་ས་མིང་དེ་ལྟར་བཏགས་ཚུལ་དང་། མཚོ་མ་དྲོས་པའི་ནང་གི་ཀླུ་གཟི་ཅན་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ། བོད་དབུས་ཁུལ་མལ་གྲོར་གནས་ཀྱི་ཡོད་སྟབས་མ་དྲོས་ཀྱི་སྒྲ་དེ་ཟུར་ཆགས་ནས་མལ་གྲོ་ཞེས་གྲགས་སྐད་དང་། དེ་མིན་སྔོན་དུས་རྒྱ་བཟའ་ཝུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་ཕེབས་སྐབས་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་དུ་དགོང་མོ་ཚུགས་ཞག་གནང་ནས་དེའི་དགོང་མོ་མེ་སྲོས་ཏེ་མེ་དྲོ་པོ་བྱུང་། སང་ཞོགས་གུང་དཀར་ནས་འགྲོ་རྒྱུ་ཡིན་གསུངས་ཏེ་ཕེབས་མཁར་ད་ནས་ལུང་པ་འདིར་གུང་དཀར།[5]  ཐོགས་གསུངས་པས་མེ་དྲོ་གུང་དཀར་ཐོགས་ཚུལ།

ཡང་སྔོན་དུས་མལ་གྲོ་ཁུལ་གྱི་མི་ཚང་ཞིག་གིས་རྗེ་ཙོང་ཁ་པར་མལ་གཟན་བཙུགས་ཕྲུག་ཅིག་ཕུལ་བར་རྗེ་ཙོང་ཁ་པས་དེ་བཞེས་ཏེ་དེ་ནུབ་གཟིམ་སྤྲོ་པོ་བྱུང་བ་དང་ཟླ་བ་ཤར་བས་གུང་དཀར་པོ་ཡིན་སྟབས་མལ་གྲོ་གུང་དཀར།[6] ཞེས་ཐོགས་ཚུལ་ཇི་སྙེད་ཅིག་གནང་ཞིང་། དེང་ཡོངས་གྲགས་སུ་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་ཞེས་བྲི། གུང་དཀར་ཞེས་པ་ལ་ཡང་རེ་འགས་གུང་དཀར་མ་ཡིན་གུང་མཁར་བརྗོད་དགོས་ཤིང་། དེ་ནི་ཡུལ་གྱི་དབུས་སུ་མཁར་ཞིག་ཆགས་པའི་དོན་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། ངག་རྒྱུན་གཞན་ལ་ཁུལ་འདིར་གྲོང་ཚོ་མ་ཆགས་པའི་གོང་། ཀླུ་གཟི་ཅན་གྱི་རྟེན་མཁར་དཀར་པོ་ཞིག་ཡོད་པར་བརྟེན་སྐུ་མཁར་ཞེས་འབོད་ཀྱང་ཕྱིས་གུང་དཀར།[7] ཞེས་པར་ཟུར་ཆག་པར་གྲགས་ཅེས་གསལ།

 

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ།

མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་ནི་སྐྱིད་ཆུའི་སྟོད་རྒྱུད་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་ས་ནས་ཤར་ངོས་ལེ་དབར་ ༡༤༠[8] ས། བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༢༩༚ ༦’ 〜   ༣༠༚ ༣’ དང་། ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༡༚ ༥’ 〜   ༩༢༚ ༥’ བར་བོད་ལྷོ་ཕྱོགས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་དབུས་རྒྱུད་ལུང་རོང་ཁུལ་དུ་གནས་ཤིང་། ལྷ་ས་སྐྱིད་ཆུའི་རོང་གཞུང་གི་ཆ་ཤས་ཤིག་ཡིན། མངའ་ཁོངས་དེ་ནི་རི་བོ་དང་ཆུ་བོ་སྤེལ་མར་ཆགས་པ་དང་ལུང་གཞུང་གིས་མཐའ་སྐོར་བ། རྩྭ་ཐང་ཁྱབ་ཆེ་བ་བཅས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། ས་བབ་ཤར་མཐོ་ཞིང་ནུབ་དམའ་བ་དང་ཆ་སྙོམས་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ནས་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༤༠༠༠ ཡན་ཡོད། མཐོ་སྒང་དྲོ་ཁུལ་ཕྱེད་ཐན་པའི་དུས་རླུང་གནམ་གཤིས་ཁུལ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ཁྱད་ཆོས་ནི་མཐོ་ཞིང་གྲང་ལ་སྐམ་པ་ལ་འཚོ་རླུང་ཉུང་བ་དང་དགུན་དཔྱིད་རླུང་ཆེན་མང་བ་བཅས་ཡོད།[9] རྗོང་ཆགས་ཡུལ་གུང་དཀར་རྒྱུད་དུ་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༣༨༢༠ དང་། ཆ་སྙོམས་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལ་སྨི་ ༤༠༠༠ ལྷག་དང་། སྤྱི་ཡོངས་ནས་ས་བབ་མཐོ་ཤོས་འབྲི་གུང་དགོན་དང་དམའ་ཤོས་སྡོང་པ་སྒང་ཁུལ་ཡིན།[10]

ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༥.༤༚C‚ཡིན་ཞིང་ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་ ༥.༤༚C‚ དང་། ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༡༤.༡ ༚C‚ རེད། ལོ་རེའི་དྲོད་ཚད་ཆ་སྙོམས་ཏུའུ་ ༥-༦ བར་དང་དམའ་ཤོས་ ༠-༢༣ དྲོད་ཚད་མཐོ་ཤོས་ ༢༦-༧ ཡིན་ཞེས་གསལ།[11] ལོ་རེའི་དྲོ་ཁྱད་ཆུང་ཡང་ཉིན་མཚན་གྱི་དྲོ་ཁྱད་ཆེ་ཞིང་ལོ་གཅིག་ནང་སད་མེད་དུས་ཕལ་ཆེར་ཉིན་ ༩༠ ཡིན་དང་། ལོ་རེའི་ཉི་ཕོག་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་ ༢༨༡༣.༡ ཆར་ཆུ་འབབ་ཚད་ལི་སྨི་ ༥༡༥.༧ mm བཅས་ཡིན་ཞིང་། ལོ་རེའི་ཟླ་ ༦ ནས་ ༩ བར་ཆར་ཆུ་འབབ་དུས་ཡིན། ས་ཁམས་ཀྱི་རྐྱེན་པས་མངའ་ཁོངས་སུ་རང་བྱུང་གནོད་འཚེའི་རིགས་ཡང་ཡང་འབྱུང་། དེ་ཡང་དཔྱིད་ཀ་དང་སྟོན་ཀའི་དུས་སུ་སྔ་དགོང་སད་སྐྱོན་མང་བ་དང་། དབྱར་དུས་རྟག་ཏུ་འབྲུག་ཆར་དང་སེར་བའི་རྒོལ་སྐྱོན་འཕོག་ལ་ཐན་པ་དང་ཆུ་ལོག་གནོད་སྐྱོན་དུ་ཤིན་ཏུ་འགྱུར་སླ། རྒྱུན་རིང་པའི་དགུན་དུས་སུ་སྐམ་ཤས་དང་བྱེ་རླུང་གཅིག་ཅར་དུ་འོང་། དགུན་དཔྱིད་ཀྱི་མཚམས་སུ་རྟག་ཏུ་གངས་སྐྱོན་གྱི་ཉེན་ཁ་འབྱུང་།[12] དེང་གི་ས་ཁུལ་དབྱེ་སྟངས་ལྟར་བྱས་ཚེ། ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་དང་། ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ལྷོ་ཁ་ཟངས་རི་རྫོང་དང་། སྣེ་གདོང་། གྲ་ནང་། ནུབ་ཕྱོགས་སུ་སྟག་རྩེ་རྫོང་དང་། ལྷུན་གྲུབ་རྫོང་། བྱང་ཕྱོགས་སུ་ལྷ་རི་རྫོང་བཅས་ཆགས་ཡོད། མལ་གྲོ་དང་ཀོང་པོའི་ས་འབྲེལ་སྦ་ལ་དང་མེ་ལའི་རི་རྒྱུད་ཀྱི་རྒྱབ་མདུན་དང་།  ཟངས་རི་དང་ས་འབྲེལ་རུ་ཐོག་ལྷོ་ངོས། སྟག་རྩེ་དང་ས་འབྲེལ་སྐྱིད་ཆུའི་བྱང་རྒྱུད་མལ་ཁོངས་སྡོང་པོ་སྒང་དང་། སྟག་ཁོངས་ཆུམ་གཉིས་ཀྱི་བར་དཔྱད་པ་རི་ཟུར་ནས་སྐྱིད་ཆུའི་ལྷོ་ངོས་བཙུན་མོ་ཚལ་གྱི་རི་ཟུར་རྒྱུད་བར། ལྷུན་གྲུབ་རྫོང་དང་ས་འབྲེལ་གད་ཧོར་བར། ལྷ་རི་རྫོང་དང་ས་འབྲེལ་གངས་དཀར་ལ་རྒྱབ་མདུན་ཡིན།

 

ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་དང་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་།

མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་ཁོངས་འདི་བཞིན་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་སྐབས། རྗེ་ནམ་པའི་བུ་གསེང་ཏི་བློན་པོ་མྱང་དང་སྦྲང་གཉིས་ཀྱི་དབང་བསྒྱུར་བའི་ཡུལ་ཀླུམ་རོའི་ཡ་སུམ།[13] ཞེས་པ་དེའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་དང་། སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་སྐབས་སྔུར་བའི་ཡུ་སྣ་ཞེས་ཟིང་པོ་རྗེ་ཁྲི་པངས་སུམ་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་བཟོ་འདུག དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོ་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། བོད་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ལས་དབུ་རུའི་ཁོངས་ལས་དབུ་རུ་སྟོད་ཀྱི་ཆ་དང་། དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བོད་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་སྐབས་ཇི་ཡིན་གསལ་བར་མ་གྱུར་ཞིང་། དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་ཁུལ་འདི་བཞིན་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལས་འབྲི་གུང་ཁྲི་སྐོར་དང་རྒྱ་མ་ཁྲི་སྐོར་གཉིས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་སོ། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་ཕག་མོ་གྲུ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། སྔར་བཞིན་འབྲི་གུང་དང་རྒྱ་མ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ཁོངས་སུ་ཡིན་པར་སྣང་།

དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ལོ་རབས་བཞི་བཅུ་པ་ནས་བཟུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། རྒྱ་མ་དང་། འབྲི་གུང་གཉིས་ཀ་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྗོང་འོག་ཏུ་གཏོགས་ཤིང་། འབྲི་གུང་ཁྲི་དཔོན་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཁག་ཅིག་ལྷུན་གྲུབ་རྫོང་གི་ཁོངས་སུ་བསྒྱུར། དུས་དེ་ཙམ་ནས་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་ནི་གཞིས་ལྷ་ས་ནས་ལེ་དབར་བརྒྱ་དང་བཞི་བཅུ་ཉིན་ཞག་གཉིས་ཀྱི་ས་སྐྱ་བོའི་རྫོང་སྡོད་གཅིག་གི་འགྲོ་ཁུངས་ཡིན་པ་གསལ། བར་སྐབས་ཤིག་ནས་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་དེ་བསྟན་རྒྱས་གླིང་བླ་བྲང་ནས་འཛིན་སྐྱོང་བྱས་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༨༩༩ དེ་མོ་སྲིད་སྐྱོང་ངག་དབང་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ལ་དབུ་ཉེས་བྱུང་རྗེས་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་དང་། རྫོང་དེའི་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་བསྟན་རྒྱས་གླིང་བླ་བྲང་གི་ཆོས་གཞིས་ཡོད་ཚད་གཞུང་བཞེས་གནང་བ་མ་ཟད། བསྟན་རྒྱས་གླིང་གི་ཆོས་གཞིས་རྙིང་པ་གད་ལ་འོག་དང་། བློན་པོ་སྒང་། རྣམ་རྒྱལ་སྒང་ཡང་གཞུང་བཞེས་མཛད། ཕྱི་ལོ ༡༩༡༩ ལོ་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་དེ་བློན་ཆེན་བཤད་སྒྲ་དཔལ་འབྱོར་རྡོ་རྗེའི་བྱས་རྗེས་སུ་སྒེར་བཤད་སྒྲ་བར་ཁ་འཛིན་གཏན་འཇགས་བྱུང་བ་ནས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ལོའི་དུས་ངན་མ་བྱུང་བར་སྒེར་གཞིས་ཀས་དཔོན་བསྐོ་ཁྲལ་བསྡུ་སོགས་ཁ་འཛིིན་གནང་མུས་ཡིན།[14] ཞེས་འཁོད།

ཡང་《བོད་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྟོགས་ཞིབ་(藏族社会历史调查)》ཅེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་དེབ་དང་པོའི་ནང་། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་ནི་བོད་རབ་བྱུང་བཅུ་བཞི་པའི་མེ་སྦྲུལ་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༥༧ ལོར་དངོས་སུ་བཙུགས་ཤིང་། རྫོང་དཔོན་དང་པོ་ལྕང་རྒྱལ་པོ་ཡིན་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་རྫོང་འདི་བོད་གཞུང་བཀའ་ཤག་ལ་རྩིས་ཕུལ་ཞུས་པས་བཀའ་ཤག་གིས་དྲུང་འཁོར་སྐྱ་བོ་ཞིག་རྫོང་དཔོན་དུ་གཏོང་ལམ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༨༥༧ ལོར་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་བཙུགས་པ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༧ ལོ་བར་སྔ་ཕྱིར་རྫོང་དཔོན་དགུ་བྱུང་ཞིང༌བ་ནི། རྫོང་དཔོན་དང་པོ་ལྕང་གྲོང་རྒྱལ་བ། གཉིས་པ་རོང་ཁ་ལགས། གསུམ་པ་རབ་འབྱམས་པ། བཞི་པ་སྲིག་ཤིང་པ། ལྔ་པ་ལྷ་ཡག་ཆོས་པ། དྲུག་པ་ཤག་བྱང་། བདུན་པ་གྲོང་ལྕང་། བརྒྱད་པ་ཆ་ལུང་རུ་ལྕི། དགུ་པ་བཤད་སྒྲ། གོང་སྨྲས་ཀྱི་རྫོང་དཔོན་ལས་ཐོག་རིམ་བྱུང་ནང་མཐའ་མཇུག་གི་རྫོང་དཔོན་བཤད་སྒྲ་པས་རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་ལྕགས་སྤྲེལ་ནས་རབ་བྱུང་བཅུ་དྲུག་པའི་མེ་བྱ་བར་(ཕྱི་ལོ་ ༡༩༢༠ ནས་ ༡༩༥༧ ལོའི་བར།)ལོ་སུམ་ཅུ་སོ་བདུན་རིང་རྫོང་འདིའི་རྫོང་དཔོན་བྱས།[15] ཞེས་འཁོད་འདུག

གནས་ཚུལ་དེའི་སྐོར་ལ་བཤད་སྒྲ་དགའ་ལྡན་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་། མལ་གུང་རྫོང་ནི་མེས་པོ་སྲིད་བློན་དཔལ་འབྱོར་རྡོ་རྗེའི་མཛད་རྗེས་སུ་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པས་ས་ལུག་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༡༩ ལོར་ཁ་འཛིན་གཏན་འཇགས་གསོལ་སྩལ།[16] ཞེས་བྱུང་བས་ན། མལ་གུང་རྫོང་འདི་བཞིན་སྲིད་བློན་བཤད་སྒྲ་དཔལ་འབྱོར་རྗེའི་བྱས་རྗེས་སུ་དྲག་འདེམས་ཀྱིས་ཞུས་སྩལ་བྱུང་བ་བཞིན།[17] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༡༩ འམ་ ༡༩༢༠ ནས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ གོང་བར་སྒེར་བཤད་སྒྲའི་སྐྱོང་བའི་རིམ་དྲུག་གི་རྫོང་སྒོ་འབྲིང་གྲས་རྫོང་དཔོན་སྐྱ་བོ་གཅིག་བསྐྱོངས་བའི་རྫོང་ཞིག་རེད་འདུག[18] བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོར་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་དང་། འབྲི་གུང་། རིན་ཆེན་གླིང་གཞིས། འོད་ཟེར་གྱང་གཞིས་སོགས་དང་ཟླ་བསྒྲིལ་ཏེ་ད་ལྟའི་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་བཙུགས་ཤིང་པ་མ་ཟད། དེ་སྔའི་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་གི་ཁྱབ་ཁོངས་ནས་སི་རི་རོང་དང་། སྦ་ཁ་གཉིས་ནག་ཆུ་ས་གནས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་ཆོད་པ་དང་། ལོ་སྐལ་བཟང་ཟམ་པ་མན་ཆད་ཀྱི་ཐེམ་གྲངས་ལྔ་བཅུ་སྐོར་སྟག་རྩེ་རྫོང་ཁོངས་སུ་སོང་ཞིང་། དེ་སྔའི་འོལ་དགའ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ཚུ་རྒྱུ་ཟམ་པའི་ཤར་ནས་ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའི་ས་མཚམས་བར་དུ་ཡོད་པའི་རུ་ཐོག་སོགས་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་གྱི་ཁོངས་སུ་སྒྲིལ་ཞིང་།[19] ད་ལྟའི་རྫོང་སྲིད་གཞུང་གུང་དཀར་དུ་གནས་ཡོད།

 

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གཞིས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་དང་། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།

དང་པོ། རྫོང་གཞིས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས།

གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱི་རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས་ནི། མལ་གུང་རྫོང་དུ་གཏན་སྡོད་རྫོང་སྡོད་སྐྱ་བོ་གཅིག་དང་། ལས་རོགས་གཅིག། ལས་དྲུང་ཅིག ཁང་གཉེར་གཅིག ལོ་ནམ་འགོ་པ་གཅིག བརྒྱ་ཚོ་རྒན་པོ་གཅིག་གི་ཐོག་འབྲི་རྒྱ་ཕག་གསུམ་གྱི་གཙོ་དྲག་མི་རེ་བཅས་ཡོད། རྒྱུན་དུ་རྫོང་གི་ལས་ཀ་རྣམས་རྫོང་དཔོན་རྒན་གཞོན་གཉིས་དང་། ལས་དྲུང།  ཁང་གཉེར་བཅས་ནས་བྱེད་ཅིང་། སྐབས་རེ་སོ་ནམ་འོག་པ་ཡང་ཡོང་དགོས། ཚོགས་འདུ་ཆེ་རིགས་ལ་བརྒྱ་ཚོ་བཅུ་དྲུག་གི་རྒན་པོ་འཛོམས་དགོས་པ་དང་། འབྲི་རྒྱ་ཕག་གསུམ་གྱི་གཞུང་ཐོག་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་གཙོ་དྲག་རྣམས་འཛོམས་དགོས་པ་ཡིན། ཁྲལ་རིགས་ཐད་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་ཆུང་གིས་བརྒྱ་ཚོ་བཅུ་དང་། བརྒྱ་ཚོ་དྲུག་གི་ཚོགས་འདུ་ཚོགས་སྲོལ་ཡོད།

མལ་གུང་གི་རྫོང་དཔོན་སོགས་བསྐོ་བཞག་བྱེད་ཕྱོགས་ནི། རྫོང་དཔོན་རྒན་གཞོན་གཉིས་ནི་བཤད་སྒྲའི་ཕྱག་མཛོད་ཁང་ནས་བསྐོ་གཞག་དང་། ལས་དྲུང་འབྲི་རྒྱ་ཕག་གསུམ་ཁོངས་ནས་ཡིག་རྩིས་གོ་འཕེར་རེ་བདམས་ཏེ་བཀའ་ཤག་ལ་འཆར་གཞི་ཕུལ་ནས་ཕྱག་རྟགས་ཕེབས་པ་གཞིར་བཟུང་བསྐོ་བ། ཁང་གཉེར་ནི་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་གྲོང་ཚོའི་ཁོངས་ནས་རྫོང་སྡོད་བརྒྱུད་བཤད་སྒྲར་འོས་འཆར་ཕུལ་བ་ལྟར་བཤད་སྒྲའི་གཞིས་ནས་བསྐོ་བཞག་བྱེད་པ། སོ་ནམ་འགོ་པ་དང་བརྒྱ་ཚོ་རྒན་པོ་དེ་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་ཞོལ་ཁོངས་ནས་བསྡུས་ཏེ་རྫོང་སྡོད་ཀྱིས་བསྐོ་སྲོལ་ཡོད་ཅེས་འཁོད། རྫོང་སྡོད་ཀྱི་ལས་འགན་ནི་རྩེ་ཤོད་བཀའ་ཤག་སོགས་ཀྱི་བཀོད་རྒྱ་ལག་ལེན་བྱེད་རྒྱུ་དང་། མི་གསོད་སོགས་གྱོན་དོན་ཆེ་རིགས་བྱུང་ན་བཀའ་ཤག་ལ་བཀའ་སྐོར་དགོས་པ་ལས་དེ་མིན་ཆུང་ཙག་ཐག་གཅོད་བྱེད་རྒྱུ། རྫོང་སྡོད་རང་འོག་གི་བརྒྱ་ཚོ་རྒན་པོ་བསྐོ་རྒྱུ་སོགས་ཡིན། རྒན་ཁག་སོ་སོའི་ལས་འགན་ནི་དཔོན་རིགས་དང་། དམག་མི་སོགས་གཞུང་དོན་ལ་འགྲོ་བསྐྱོད་སྐབས་རྟ་འུལ་དང་། ཁལ་མ། རྟ་གཡོག ཐབ་གཡོག་སོགས་ཀྱི་འུལ་མི་སྡོད་ཁང་ལ་གདན་ལྕོག་གྲ་སྒྲིག་བྱ་རྒྱུ་སོགས་ཁྲལ་རྟེན་ས་ཞིང་རྐང་འདོན་ཆེ་ཆུང་གིས་ཆ་གསེས་བྱ་རྒྱུ། རྒྱུན་གཏན་གཞུང་ཡིག་སྐྱེལ་མཁན་ལ་རྟའུལ་གཏོང་རྒྱུ་དང་། སྡོད་སྒྲིག་བྱེད་རྒྱུ། ས་ཚིགས་ཀྱི་བདལ་སྐྱེལ་བྱ་རྒྱུ་སོགས་ཡིན།[20]  ཞེས་གསལ།

 

༡ སྒེར་ཧོར་ཁང་།

        སྒེར་ཧོར་ཁང་ནི་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་ཁོངས་སུ་སྒེར་པ་གཟིམ་ཤག་དྲུག་ཡོད་པའི་ནང་ནས་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན་ཞིང་། གཞི་རྩའི་གནས་ཚུལ་ཕྱི་ལོ་ ༡༧༣༤ ལོར་ཕོ་ལྷ་བས་བསྩལ་བའི་ཤེ་བམ་ནང་ཁྲི་ཁང་འཛིན་མི། ཞེས་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༧༨༧ ལོར་༸གོང་ས་བརྒྱད་པས་བསྩལ་བའི་ཤེ་བམ་ནང་། ཁྲི་ཁང་དཔོན་ཛ་སག་ཐའི་ཇི་བསོད་རྣམས་བཀྲ་ཤིས་ཞེས་གོ་མིང་གཟེངས་བསྟོད་ཆེན་པོ་བསྩལ་ཞིང་། ས་རིས་འཛིན་བདག་འཇགས་གསུམ་ཡོང་འབབ་དང་བཅས་པ་གང་ན་ཅི་ཡོད་ཇི་ང་གཻར་ཐའི་ཇི་ཕུན་ཚོགས་རབ་བརྟན་ནས་ད་ཕན་ཛ་སག་རིམ་ཅན་གྱི་སྲོལ་ལམ་གང་ཡོད་ལ་འཇགས་གནས་སྐོར། ཞེས་པ་སོགས་ཀྱི་བཀའ་ཐམ་བསྩལ་པ་དང་། ཐོག་མའི་ཆར་ཆུ་ཤུར་སྦུད་བདེ་ཚར་སྡོང་གཞིས་ཀྱི་བདག་ཐོབ་གནང་། དེ་རྗེས་ནག་ཆུ་བར་ཐ་སྒེར་གཞུང་དགུའི་དཔོན་དུ་བསྐོས་བཞག་བྱུང་། ལོ་རྒྱུས་ཧོར་གི་མི་རྒྱུད་བསོད་ནམས་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༧༩༢ ལོར་བཀའ་བློན་གྱི་གོ་གནས་བཟུང་ཞིང་། དེའི་བུ་ཚེ་རིང་དབང་ཕྱུག་རྡོ་རྗེ་དང་། དེའི་བུ་དོན་གྲུབ་གཡུལ་རྒྱལ་གྱིས་རྩིས་དཔོན་བྱས། དེའི་བུ་ཐོག་མེད། དེའི་བུ་དབང་ཆེན། དེའི་བུ་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱས་ཀྱིས་བཀའ་བློན་བྱས། དེའི་བུ་དབང་ཆེན་ཕུན་ཚོགས། དེའི་བུ་བསོད་ནམས་དཔལ་འབར་བཅས་སོ། ཁྲི་ཁང་ཞེས་པ་ཧོར་ཁང་མ་གཞིས་གནས་ཡུལ་རྒྱ་མ་ཁྲི་ཁང་ནི་ས་སྐྱའི་དུས་བོད་ཀྱི་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲས་ཡིན་པར་བརྟེན་རྒྱ་མ་ཁྲི་ཁང་ཞེས་ཐོག།

ཧོར་ཁང་ནི་ཇིང་གཻར་གྱི་རྒྱུད་གསང་གཞུང་བར་ཏར་ཇིང་གཻར་དཔོན་ཞེས་པ་༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པའི་སྐབས་ལྷ་སར་འབྱོར་ནས་སྡོད་གནས་ཤིག་རྒྱབ་པར་ཧོར་ཁང་གསར་ཞེས་གྲགས། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་ནས་ཕ་གཞིས་སྦྱོར་འཇགས་བྱུང་བར་གྲགས། རིམ་བཞིན་རྒྱུད་པ་ཞིག་ལྷ་སར་ཆགས། དེའི་རྒྱུད་པ་ཆད་སྐབས་མི་རྒྱུད་བུ་མོར་ཕོ་ལྷ་བའི་ཆུང་མའི་བུ་གཞོན་པ་མག་པར་བསྟེར་ནས་ཧོར་ཁང་མི་རྒྱུད་ལ་ཛ་སག་གི་གོ་གནས་བྱུང་ཞིང་། བོད་ཀྱི་མི་དྲག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། ཧོར་ཁང་གི་གཞིས་མ་ལག་གི་ངོ་རྟེན་སོན་ཁལ་ ༡༠༠༠ སྐོར་དང་། འདོན་མི་སེར་སོན་ཁལ་ ༥༠༠༠ སྐོར། མི་སེར་ཐེམ་དུད་ ༧༠ ཙམ་དང་མི་གྲངས་ ༢༨༠ སྐོར། འབྲོག་ཁག་ ༩ འབྲི་གཡག་ ༥༤༠ གཞིས་ཀར་ར་ལུག་ ༣༠༠ སྐོར། རྨོད་མཛོ་ ༡༦ རྟ་དྲེལ་ ༡༥ སྐོར་བཅས་ཡོད་པ་དང་། ཁྲལ་འུལ་ཐད་ལྟོ་རྟེན་ཡོད་པའི་འུལ་མི་ ༤༠ སྐོར་གྱིས་ཉིན་ལྟར་ཞིང་གཡོག་དང་། དཔྱིད་འདེབས་སྐབས་ཕྱག་འདེབས་དང་ ༤༠༠ ཞེས་རྨོ་ཕྱུགས་ཧོར་ཁང་གཞུགས་རྐྱང་ནས་བཏང་སྟེ་འུལ་ལག་གིས་འདེབས་ལས་སོགས་བྱེད་དགོས། སྟོན་དུས་བཙས་རྔ་གཡུལ་ལས་སྐབས་མཉམ་རུབ་ཅེས་ས་རྐང་རྗེས་འབྲེལ་གྱི་མི་གཏོང་དགསོ། ཞིང་བོགས་ཞེས་སོན་ཁལ་ ༦༠༠ སྐོར་གྱི་འདེབས་གཡོག་ཐད་མི་སེར་ལ་འདེབས་རྟེན་སོན་ཁལ་ ༦༠༠ སྤྲད་དེ་རྩ་འབྲུ་བསྡུ་འཇུག་བར་ཞིང་གཡོག་ཡོངས་རྫོགས་མི་སེར་ནས་བྱ་དགོས་ལ་ཁྲལ་པ་ཚོར་དེ་སྔའི་བོད་གཞུང་གི་ས་རྫོང་རྟ་ཁལ་དང་། རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་གསུམ། གཞན་ཡང་བཞི་སྣ་དམག་བཅས་འཁྲི་སྲོལ་ཡོད།

ཁྲལ་པའི་ཁོངས་རྒྱ་སྦྱོང་དམག་རྐང་བཅུ་སྐོར་ཡོད་པར་དམག་རྟེན་ཟུར་དུ་སོན་ཁལ་ ༦༠ ཙམ་རེ་ཡོད་པ་ནས་རྒྱ་སྦྱོངས་དམག་རེ་བཏང་སྟེ་དེའི་འཁྲི་ཆ་སྒྲུབ་དགོས་པ་མ་ཟད། རྗེས་འཕར་སྐུ་སྲུང་དམག་ཉིས་སྣ་རེ་གཏོང་དགོས། ཞབས་གྲས་ཆེ་ཁག་བཞི་ནས་ཧོར་ཁང་ལ་ཞབས་ཕྱི་འཛུགས་དགོས་པ་དང་། དེ་མིན་རྟ་རྐྱང་ཞེས་ཕ་གཞིས་སོན་ཁལ་ཉི་ཤུ་ཙམ་ཡོད་པའི་མི་ཚང་ལྔ་ནས་ཞབས་ཕྱི་མི་རེ་འཛུགས་དགོས། ཞབས་གྲས་ངོ་བཅར་ལ་ཟླ་རེ་ཕོགས་འབྲུ་ཁལ་རེ་སྤྲད་ཕྱིན་གླ་ལྟོ་གོས་གསུམ་གང་ཡང་མེད། ནང་ཟན་ཐེམ་དུད་དྲུག་ལ་ལྟོ་རྟེན་སོན་ཁལ་བཅོ་ལྔ་ཙམ་རེ་ཡོད་པ་ནས་ཁང་གཉེར་དང་། གད་པ། དུང་པ། རྒྱ་གླིང་། ལས་དོན་སོགས་རྩག་རྩིག་ལས་ཁྲལ་རྒྱུག་དགོས། ཧོར་ཁང་གཞུང་རྐྱང་ནས་བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་སུ་མར་ཁལ་བརྒྱ་ཅུ་དང་དགའ་ལྡན་སྟོན་མཆོད་ལ་མར་ཁལ་སོ་ལྔ་དང་རྗེས་སུ་ཞིབ་འཕར་འབྲུ་རུའི་ཁལ་ལྔ་བརྒྱ་བཅས་འཇལ་དགོས།[21]

 

༢ སྒེར་ལྷ་སྡིངས་པ།

         སྒེར་ལྷ་སྡིངས་པ་ནི་མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་འོག་གི་སྒེར་བཙན་དྲུག་ལས་ཆེ་ཤོས་གཉིས་པ་དེ་ཡིན་ཞིང་། སྒེར་མིང་ཆ་ཚང་བར་ཕག་མོ་ལྷ་སྡིངས་ཞེས་འབོད། ལྷ་སྡིངས་ཀྱི་ཕ་གཞིས་གནས་ཡུལ་དེ་སྐྱིད་ཆུའི་བྱང་ཕྱོགས་ཐང་སྐྱའི་ཁོང་གྲོག་ནང་དུ་ཡོད། རི་ཕག་མོའི་གདོང་ཅན་གྱི་རྩེར་མཁར་བསྐྲུན་པ་དེར་ཕག་མོ་རྩེ་དང་། སྒེར་ལྷ་སྡིངས་པའི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ནི་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་དབང་བསྒྱུར་ཐོག་མར་ཚུགས་སྐབས། གླིང་གེ་སར་གྱི་དཔལ་བརྟུལ་དཔའ་ལ་སེང་སྟག་ཨ་དོམ་གྱི་མི་རྒྱུད་དུ་གྲགས་པའི་འབའ་བདེ་ཆེན་ཁང་གསར་བའི་བུ་དོན་གྲུབ་ཚེ་རིང་ཞེས་པ་ལྷ་སར་ཡོང་ནས་བོད་གཞུང་ལ་བསམ་པ་རྣམ་དག་བྱ་རྒྱུའི་དམ་བཅའ་བཞག་པ་སོགས་ལ་བརྟེན་(ཕག་མོ་རྩེ་ད་ལྟ་སྟག་རྩེ་རྫོང་ཁོངས་)པར་ཡོད་པའི་སྐྱིད་ཤོད་བྲག་དཀར་བའི་མི་རྒྱུད་ཀྱི་གོ་མག་ཏུ་བཏང་ནས་ཐང་སྐྱ་ལྷ་སྡིངས་ཞེས་པའི་ས་ཁང་མི་སེར་དང་བཅས་པ་བདག་ཐོབ་བྱུང་ནས་སྒེར་ལྷ་སྡིངས་པའི་མིང་ཐོག་ཏུ་ཤོད་དྲུང་ཞུས། སྡོད་གནས་མ་གཞིས་དེ་ཕག་མོ་རྩེ་ནས་གྲོག་ལྷ་སྡིངས་གཞིས་སུ་སྤོས་སྟབས་ཕག་མོ་ལྷ་སྡིངས་ཞེས་འབོད་སྐད།

༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པའི་སྐུ་དུས་ལྷ་སྡིངས་པའི་མི་རྒྱུད་ཀྱིས་བཀའ་བློན་གྱི་བྱ་བ་བླངས་པ་ནས་བཟུང་མི་དྲག་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། སྒེར་ལྷ་སྡིངས་པའི་དབང་རིས་བདག་ཐོབ་ཐད་ལྷ་སར་ལྷ་སྡིངས་གཟིམ་ཤག་ཅེས་ལྷ་ས་གྲོང་ཁུལ་རྙིང་པའི་ལྷོ་ངོས་སུ་ཁང་པ་ཐོག་ཚད་གཉིས་ལྡན་རྒྱ་ཁྱོན་ཆེ་ཙམ་དང་། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་གྲོག་ལྷ་སྡིངས་གཞིས་སུ་རྟེའུ་རའི་སྒང་དུ་གཞིས་ཁང་ཐོག་བརྩེགས་བཞི་ལྡན་རྒྱ་ཁྱོན་ཆེ་བ་དང་། ལྕང་རྭའི་ནང་སྤྲོ་ཁང་གཟིམ་ཆུང་ལེ་ལག་དང་བཅས་པའི་ཐོག་ཆབ་རྫིང་ཡང་ཡོད། རྒྱུན་དུ་མི་དྲག་སྤྱི་མཚུངས་ཀྱི་ཕྱག་མཛོད་དང་། དྲུང་ཡིག གཉེར་པ། ཞབས་གྲས་ཕོ་མོ། ལས་དོན་བང་ཆེན་སོགས་ནང་ཟན་སྣ་ཚོགས་མི་གྲངས་བརྒྱ་སྐོར་དང་། རྒྱུན་ཉར་རྨོད་མཛོ་བཞི་བཅུ་སྐོར། མཛོ་མོ་དང་། བ་ཕྱུགས་ཉི་ཤུ་སྐོར། ར་ལུག་སྟོང་ཕྲག་བརྒལ་བ། བཞོན་རྟ་བཞོན་དྲེལ་ལྔ་བཅུ་སྐོར། ཁལ་དྲེལ་སུམ་ཅུ་ཙམ། གྲོག་ཕུར་འབྲོག་ཁག་ལ་གནས་ཕྱུགས་དྲུག་བརྒྱ་སྐོར། མ་གཞིས་རྟེའུ་རྭའི་སྒང་དང་། ཐང་སྐྱ་གཞིས་ཀ་ཤོད། ཕག་མོ་ཞོལ་སྒུར་མ་ཁང་གསར་གཞིས། ཕག་མོ་ཞོལ་སྡོང་སྨད་སྒང་གཞིས། གཡའུ་སྒང་གཞིས། རྩེ་ཉ་སྨད། སྒེར་སེང་གེ་རྣ་བའི་གཞིས། བྱང་ཕྱོགས་ལ་རྒྱབ་ཏུ་ཀླུང་ཤོད་དང་མགུ་ཡར་བལྟ་གཞིས་བཅས་གཞིས་མ་ལག་བདུན་དང་། ས་ཞིང་གཞི་ཁྱོན་ཆེ་ཙམ། མི་སེར་གནས་ཡུལ་ཕག་མོ་ཞོལ་ལ་ཁང་གསར་དང་། ཕག་མོ་ཞོལ་སྡོང་སྨད་སྒང་། སྡོང་པོ་སྒང་། སྲིབ་སྣའི་སྒང་སོགས་སྒང་གི་མིང་ཅན་གྲོང་ཚོ་སོགས་གྲོང་ཚོ་ཁག་མ་བཅས་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་དང་། མི་སེར། ཕྱུགས་རིགས་སོགས་ཡོད། དམིགས་བསལ་ཁྲལ་རིགས་ནི་རྩེ་ཕོ་བྲང་གི་བཙག་དམར་བསྔོག་འདོན་བྱ་རྒྱུས་མཚོན་ཕྱི་ཁྲལ་དང་། ནང་ཁྲལ་གཞིས་ཀའི་ས་ཞིང་འདེབས་ལས་སོགས་ཡིན།[22]

 

གཉིས་པ། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།

མལ་གྲོའི་ས་ཁོངས་རྣམས་ཀྱང་དབུས་གཙང་སྤྱི་དང་མཚུངས་པར་ཕྱི་ཁྲལ་དང་ནང་ཁྲལ་འཇལ་དགོས། དེ་ཡང་ཕྱི་ཁྲལ་ནི་དཔོན་རིགས་དང་། དམག་སྒར་སོགས་གཞུང་དོན་ལ་འགྲོ་མིར་ལམ་ཡིག་གཞིར་བཟུང་རྟའུལ་དང་། ཁལ་མ། མི་ཧྲེང་། སྡོད་ཁང་གདན་ལྕོགས་སོགས་གྲ་སྒྲིག་བྱེད་དགོས་པའི་ཐོག་རྟ་ཁལ་རྫོང་སྐྱེལ་ཡིན་ན་ཤར་དུ་ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ་དང་། ནུབ་ཏུ་བདེ་ཆེན། བྱང་དུ་ནག་ཆུའི་ཁོངས་ཇག་པ་སེ་རབ། ལྷོར་འོལ་དགའ་རྫོང་ཁོངས་འོད་ཟེར་རྐྱང་བར་སྐྱེལ་དགོས་པ་དང་། གཞན་ཡང་རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་གསུམ་གྱི་ཁྲལ་རིགས་རྣམས་སྤྱི་འགྲེའི་ཐོག། སྨོན་ལམ་ཤིང་སྒྲུབ་པའི་འཆར་ཅན་ཤིང་གཅོད་བྱ་ཡུལ་རྒྱ་མ་སོགས་ནས་ཤིང་གཅོད་བྱ་དགོས་ཐོག་སྐབས་རེ་ཤིང་འཕྱགས་ཞེས་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཁོངས་གླིང་ག་གང་འོས་ནས་ཡལ་ག་གཅོད་བྲེག་བྱས་ཆོག་གི་ཡོད། ཤིང་རྣམས་རྒྱ་མ་ཀོ་ས་ནས་གཟིངས་བཏང་སྟེ་ལྷ་སའི་ཕྱག་མཛོད་གླིང་གའི་རགས་ཟུར་ནས་འདོན་སྲོལ་ཡོད།

དེ་སྔའི་དཔོན་རིགས་དང་དམག་སྒར་སོགས་ལྷ་ས་ནས་ཀོང་པོ་དང་། ཆབ་མདོ་སོགས་ལ་གཞུང་དོན་དུ་འགྲོ་འོང་སྐབས་འགྲུལ་ལམ་གཙོ་བོ་དེ་མལ་གྲོ་བརྒྱུད་འཁེལ་སྐབས། རྟ་ཁལ་དོས་སྐྱེལ་སྡོད་སྒྲིག་སོགས་ཀྱི་ཁྲལ་འུལ་མང་བའི་ཐོག་ཞག་སྡོད་བྱ་ཡུལ་མལ་གྲོང་གུང་དཀར་རྫོང་ཁོངས་ལྷོ་ངོས་སུ་གུང་དཀར་དང་། རིན་ཆེན་གླིང་གཉིས་དང་། བྱང་ངོས་སུ་སྡོང་པོ་སྒང་དང་། ཐང་སྐྱ་ཀོ་ས། ཉི་མ་ལྕང་ར། ཡངས་རི་སྒར། སྦྲུམ་མདའ། རྨམ་པ། བཅས་ལ་སྡོད་སྒྲིག་བྱེད་དགོས་སྟབས་ཚུགས་ཞག་སོ་སོར་དཔོན་རིགས་མཐོ་དམའ་ཐོབ་ཐང་གཞིར་བཟུང་གདན་ལྕོག  རྟ་གཡོག  ཐབ་གཡོག  གཟན་པ། མེ་ཤིང་སོགས་གྲ་སྒྲིག་བྱེད་དགོས། ད་དུང་ལྗགས་སྨིན་གསོལ་དམར་ཞེས་ཞོལ་ལས་ཁུངས་ནས་རྩེ་གསོལ་ཐབ་ཏུ་ཉིན་ལྟར་མར་སོས་པ་འབུལ་སྲོལ་ཡོད་པ་རྣམས་ལྗགས་སྨིན་ཤེ་མ་ཞེས་པ་མལ་གྲོ་གཟིམ་སྦུག་དང་། རིན་ཆེན་གླིང་། ལྕང་གཤོངས། རུ་ཐོག་སོགས་སུ་འབྲོག་པ་ཡོད་པ་སོ་སོས་ནམ་དུས་རེ་མོས་ཀྱི་འབུལ་བ་དང་། རྫ་ཁྲལ་ཞེས་དྭགས་པ་དང་། སྟག་ཕུ། བ་རབ་བཅས་ཀྱི་རྫ་བཟོ་བ་ཁྱིམ་ཚང་ཁག་གཅིག་ནས་ལྷ་ས་གཉེར་ཚང་ལས་ཁུངས་དང་། ཞོལ་ལས་ཁུངས་སུ་ལོ་ལྟར་མེ་ཏོག་ཁོག་མ་གྲངས་ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་ཁྲལ་འཇལ་དགོས།

མལ་གྲོ་ཁོངས་གཏོགས་ཐང་སྐྱའི་ལུང་ཤར་རི་ཁུལ་དེར་བཙག་དམར་གྱི་ཐོན་ཁུངས་ཟབ་པས་ལོ་ལྟར་རྩེ་ཕོ་བྲང་དུ་བཙག་གསོལ་ཆེད་བཙག་དམར་བསྔོག་འདོན་གྱིས་ཁྲལ་འཇལ་དགོས། བཙག་དམར་བསྔོག་འདོན་གྱི་ཁྲལ་འཇལ་འགོ་ཚུགས་དུས་ནི་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་སྐུ་དུས་སུ་བྱུང་བ་དང་ཁྲལ་དེ་དར་ཞིང་དེའི་ས་རྟེན་ལ་འཁྲི་བའི་གཞུང་ཁྲལ་གང་འཚམས་ཤིག་བཙག་འདོན་གྱིས་འཐུས་པ་ཡིན་སྐད། བཙག་དམར་བསྔོག་འདོན་བྱེད་ཚུལ་ཡང་ལོ་ལྟར་སྒེར་ལྷ་སྡིངས་ཀྱི་མི་སེར་མི་གྲངས་བཞི་བཅུ་སྐོར་ཞིག་གིས་དབྱར་ཟླ་བ་གཉིས་ཙམ་རིང་བཙག་དམར་བསྔོག་འདོན་བྱེད་དགོས་ཤིང་། དེའི་རིང་ལྷ་ས་བླ་བྲང་ཕྱག་མཛོད་ལས་ཁུངས་ནས་ནང་ཟན་ཞིག་དོ་དོམ་པར་བསྐོ་གཏོང་ཐོག་བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་ནས་ཡུལ་དེའི་ལྷ་གྲོགས་ལྷའི་སྲས་མོ་ཞེས་པར་ལྷ་ཆས་ཆ་ཚང་དང་། ཞལ་དཀར་དཀར་སངས་ཆ་སོགས་བསྐུར་བ་རྣམས་ཕུལ་ཏེ་ཡུལ་ལྷ་དེ་ཁོག་ཞུགས་བྱས་རྗེས་བཙག་དམར་འདོན་འགོ་འཛུགས་ཀྱི་ཡོད། བཙག་དམར་འདོན་པ་དེ་རི་མཐོའི་སྟེང་ནས་ས་དོང་ནང་འཛུལ་དགོས་པ་མ་ཟད། དོང་ལམ་དེའི་ནང་ཐག་འཁྱུད་ཀྱིས་འགྲོ་ས་ལ་ལར་གུ་ཧ་ཅང་དོག་ལ་ཉེན་ཁ་ཡང་ཆེན་པོ་ཡོད། ལས་མི་ཚོས་ཉིན་མཚན་ལས་རེས་ཁག་གཉིས་བགོས་ཏེ་ས་དོང་ནས་བཙག་བསྔོག་སྐབས་བཞུ་མར་རེ་འཁྱེར་ཐོག་ལྟོ་ཕད་རེ་སྐེ་ལ་གྱོན་ཏེ་བསྔོག་ནས་ཕྱིར་ཐོན་རྗེས་ལས་རེས་གཞན་དེ་འཛུལ་གྱི་ཡོད། དེ་ལྟར་བསྔོག་འདོན་ཟིན་པའི་བཙག་དམར་རྣམས་སྐྱིད་ཆུའི་ཐོག་ཀོ་ས་བར་དབོར་འདྲེན་གྱིས་ལྷ་སར་བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་སུ་འབུལ་སྲོལ་ཡོད།[23]

༄༅། །མལ་གུང་གཞིས་སྡོད་དང་། རྒྱ་མཚོ་སྟོད་སྨད། ཟེ་སྦུག་ཕུ་མདའ་སོགས་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་རྒན་མི་སེར་ནས་ངེས་དགོས། རྩེ་ཕྱག་གསེར་སྡོང་གར་རུའི་ཤེ་འཛིན་དཔལ་རབ་པའི་སྡོད་གནས་དཀར་ཁང་སྔོན་ཡོད་ལ་ཉམས་བཟོ་རྒྱ་བསྐྱེད་བྱས་འཐུས་ཐོག  དཀར་རུ་གྲངས་འབོར་ཆེ་བའི་རྐུན་སྲུང་ཆེད་ཤེ་གཡོག་སྡོད་ཁང་དང་། མོ་བྲན་བསྟེན་ཉར་བྱས་འཐུས་ལས་ཁུངས་ནས་བཀོད་ཁྱབ་དང་འབྲེལ་བས་མལ་གུང་གཞིས་སྡོད་ནས་དུད་ཆུང་ལ་ཁྲལ་འགེལ་མི་ཆོག་པའི་ལག་འཁྱེར་བཏང་བར། བཀའ་ཤག་ནས་སོར་གནས་དགོས་རྒྱུའི་འགོ་མཆན་ཐམ་འབྱར་གནང་འདུག་ཀྱང་། དུ་གནམ་ལ་བརྟེན་པའི་མི་ཁྲལ་མལ་འདུ་སྤྱི་ཚུངས་དགོས་རྒྱུ་བསུན་གཙེར་བསྡབས་བསིགས་བྱུང་འདུག་པ་རྐུ་ཐར་དཀར་རུའི་ཤིང་རྫི་གལ་འགངས་ཆེ་ཐོག་དུད་ཆུང་རྣམས་ལ་ཁྲལ་རྟེན་སྦར་མཐིལ་ཙམ་མེད་གཤིས་མལ་འདུ་སྤྱི་འགྲེའི་རག་རྒྱག་ཤིང་འདྲེན་སོགས་བསྐུལ་རྒྱུགས་བྱ་འོས་མ་ཆེ་བས། ད་ནས་བཟུངས་(བཟུང་)མེ་ལུག་ཁྲལ་གསལ་ས་མཚམས་མདོ་ཁ་བྲག་ཟུར་ཡན་གྱི་དུ་གནམ་ལ་བསྙས་པའི་ཁྲལ་འགེལ་སྣེ་རགས་ཙམ་ཤར་ཚེ་ཤེ་འཛིན་ནས་རྒྱུ་མཚན་བྱུང་མཚམས་མལ་གུང་གཞིས་འདུར་བཀོད་ཁྱབ་བྱ་རྒྱུར་དེ་རྩིས་བླངས་དོར་འཛོལ་མེད་ཡོང་བ་གྱིས། ཤིང་བྱི་ཟླ་ ༡༢ ཚེས་ ༦ ཉིན། རྟགས་ཐམ། གོང་གསལ་བཀའ་རྒྱ་ནི་ཤིང་བྱི་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༢༤ ལོར་ཁང་ཁུངས་དང་ཁྲལ་ཆག་སྐོར་སྩལ་བའི་སྲིད་དམ་རྒྱབ་བསྣོན་ཡིན་ཞིང་། དེ་ཡང་མལ་གྲོ་ཟེ་སྦུག་ཤེ་མ་རྣམས་ནས་ཧུར་བརྩོན་ཏཱ་ལར་མར་ཁྲལ་སྤྲད་ཕྱིན་དེ་མིན་གྱི་ཁྲལ་རིགས་སྒྲུབ་ཆགས་བཏང་ཆོག་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་དམ་ཞིག་རེད་འདུག།

 

༄༅། །ཕག་གུང་སྣེ་སླེབས་སྤྱི་དང་། བྱེ་བྲག་གུང་མཁར་གཞིས་སྡོད། རྒན་བཅུ་མི་དམངས་བགོས་མཐའ་དག་ནས་ངེས་དགོས། ཕག་མོ་ཁུལ་དང་། མལ་གྲོ་ཁུལ་ཆུ་ལྷོ་བྱང་ཐུག་པའི་ཁྲལ་རིགས་སྒྲུབ་ལུགས་སྔར་ནས་མི་གཅིག་ཙམ་ཡོད་འདུག་ཀྱང་། ཕྱིས་དོས་རྟ་སོགས་གུང་མཁར་ཕྱོགས་སུ་ཟླ་སྒྲིལ་ཡང་ཡང་བྱེད་དགོས་བྱུང་འདུག་པར་མ་ཟད། ཉེ་ལམ་རྫོང་བརྔ་དངོ་། ཤོག་ཤིང་། བཟློས་པ་ཁྲིམས་ཀྱི་སྐོར་སོགས་ལ་གསུན་(སུན་)གཙེར་བྱུང་འདུག་ཀྱང་། རྫོང་བརྔོད་ཤིང་ལུག་གཞིས་གཉེར་གཞུང་བཀོད་གནང་ནས་སྒྲུབ་མ་དགོས་པ་དང་། བཟློས་པ་ཁྲིམས་ཀྱི་སྐོར་གཞུང་འཛིན་དུས་གཞིས་གཉེར་(ཁད་འཕྲང་)མིན་གྱི་སྣ་ཚོགས་ལས། མདའ་དཔོན་གྱི་ཁ་འཛིན་བྱས་པ་ནས་ཁྲིམས་གཏོང་ཤོག་ཤིང་བཅས་སྒེར་བདག་ལས་རྒྱུག་དགོས་མ་བྱུང་འདུས་པ་བཅས། ད་ཆ་ཀྱང་དམིགས་བསྐྱངས་ཀྱི་འཇགས་གནས་བགྱིས་ཡོད་པ་གསར་སྙད་(བསྙད་)མ་བྱེད། ཆུ་གླང་ཟླ་ ༨ ཚེས་ ༡༤ ལ། རྟགས་ཐམ།

 

དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།

[1] མིག  ཐུབ་བསྟན་ཕུན་ཚོགས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་དོན་པདྨ་རཱ་གོའི་ལྡེ་མིག སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༡༣༥།

[2] འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། སྲོང་བཙན་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠། ཤོག ༡༦༦།

[3] མཁས་པ་ལྡེའུ། རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༢༥༧།

[4] བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩ ཤོག ༡༢༤།

[5] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༢།

[6] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༢༠༦།

[7] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༢།

[8] བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༤༠།

[9]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 33.

[10] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༤།

[11] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༣།

[12]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 33.

[13] འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་། ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། སྲོང་བཙན་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠། ཤོག ༣༦།

[14] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༦།

[15]藏族社会历史调查,(一)西藏人民出版社.1985，Pg 41.

[16] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༤། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༢། ཤོག ༡༧༠།

[17] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༤། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༢། ཤོག ༡༧༦།

[18](1) བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༤༠།

(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 339.

[19] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༧།

[20] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༡༧།

[21] དེའི་སྐོར་ཞིབ་པ་མཁྱེན་འདོད་ན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་། ༢༠ མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༨། ཤོག་ ༨ ནས་ ༤༦བར་གཟིགས།

[22] དེའི་སྐོར་ཞིབ་པར་གཟིགས་འདོད་ན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན། ༢༥། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༥། ཤོག ༡ ནས་ ༡༧ བར་གཟིགས།

[23] གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས། དེབ་ལྔ་པ། མལ་གྲོ་གུང་དཀར་རྫོང་། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་སྲིད་གྲོས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༦། ཤོག ༡༩།

 

ཡོང་ཁུངས། དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས།