ལྔ་པ། ལྷུན་རྩེ་རྫོང་།
ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།
ལེ་ཚན་དང་པོ། རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ།
ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གི་མིང་ཆ་ཚང་བར་གཡུ་རྒྱལ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་།[1] ཞེས་འབོད། ལྷུན་རྩེ་ཞེས་པ་ནི་སྔོན་ཆོས་རྒྱལ་འོད་སྲུང་གི་རྒྱུད་པ་ཆོས་རྒྱལ་བྱ་བའི་སྲས་ཀྱི་ཕོ་བྲང་གི་མཚན་ཡིན་པ་ད་ལྟའི་རྫོང་མིང་དུའང་རང་འཇགས་སུ་བཞག་པར་བཤད།[2] རྫོང་མིང་གི་སྒྲ་བཤད་ལའང་ནང་པའི་ལྟ་ཚུལ་ལས་བྱུང་བའི་ལྷུན་པོའམ་རི་རབ་ལྟར་བརྗིད་ཅིང་བརྟན་པའི་དོན་དང་།
ཡང་ན་བསམ་དོན་ཐམས་ཅད་ལྷུན་གྱི་གྲུབ་པའི་རྩེ་མོར་སོན་པའི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་སྨོན་པའི་ཚིག་དང་ལྡན་པས་ཡིན། ད་ལྟའི་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་ཡུལ་མིང་སྤྱི་ལ་གནའ་སྔ་མོ་གཉལ་ཞེས་འབོད་རྒྱུན་དུ་ཡོད་པར་སྣང་སྟེ། སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྐབས་བོད་ཡུལ་སྟོང་སྡེ་དྲུག་ཅུ་རྩ་གཅིག་ཏུ་འབྱེད་སྐབས་《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་།》ལས། གཡོ་རུའི་སྟོང་དཔོན་ལ། དམྱལ་ལྷོ་བྲག་གཉིས་སྙི་བའི་སྟོང་སྡེ་ལགས།[3] ཞེས་བྱུང་ངོ་། དམྱལ་ཞེས་པའང་གཉལ་དང་ཡིག་གཟུགས་མི་འདྲ་བ་ཙམ་ལས་དོན་དུ་གཅིག་ཡིན། དེ་བཞིན་ཆོས་འབྱུང་དེ་ལས་གཡོ་རུའི་སྟོང་སྡེ་ལ། དམྱལ་ལྷོ་བྲག་གཉིས།[4] ཞེས་སོགས་བྱུང་ཡང་ད་ཕན་དམྱལ་ཞེས་པའི་ས་མིང་ཡིག་ཐོག་འཁོད་པ་དང་པོར་མངོན་ལ། དེ་མཚུངས་དེང་གཉལ་ཞེས་པའི་ཡི་གེའི་འབྲི་རྒྱུན་སྔ་མ་ནི་དམྱལ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་པར་ར་འཕྲོད་བྱུང་ཡོད།
གཉལ་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཐད་ཁུལ་དེར་བཤད་སྲོལ་གཉིས་འདུག་པ་ལས། གཅིག་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་སུ་གནས་དེ་རྒྱ་ཆེ་བའི་རྒྱ་མཚོ་ཡིན་ཞིང་། གཉལ་ཞེས་པའི་སྲོག་ཆགས་ཤིག་རྟག་ཏུ་རྒྱ་མཚོའི་ནང་ནས་ཐོན་ཏེ། དེས་བཀྲ་ཤིས་པའི་གཟུགས་བརྙན་འདྲ་མིན་མངོན་ཐུབ་པར་བརྟེན་མི་ཚོས་དེ་ཁུལ་ལ་གཉལ་ཁུལ་ཞེས་བརྗོད་སྲོལ་དང་། གཅིག་ཤོས་རྒྱ་གར་གྱི་རུ་པ་ཏི་དང་དེའི་རྗེས་འབྲང་བ་འུ་བཟང་བུ་གཞོན་དུས་གནས་དེར་འོང་ནས་ལྷ་ཁང་ཞིག་བཞེངས་རྒྱུའི་སྟ་གོན་པའི་བྱེད་པའི་སྐབས། ཁུལ་དེའི་རྒྱ་ཆེ་བའི་རྒྱ་མཚོ་དེ་བཞིན་བྲི་འགོ་ཚུགས་ནས་མཚོའི་དབུས་སུ་གླིང་ཕྲན་ཆུང་ངུ་ཞིག་ཐོན་ཞིང་། དེའི་ཐོག་ཕ་བོང་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་འུ་བཟང་བུས་མཐོང་རྗེས་དགའ་སྤྲོའི་ངང་རུ་པ་ཏིར་ཁྱེད་ཀྱིས་གཟིགས་དང་། གླིང་ཕྲན་ཆུང་ངུའི་བཟོ་དབྱིབས་ནི་སངས་རྒྱས་བསྟན་པ་སྲུང་མཁན་གྱི་གླང་ཆེན་ཞིག་དང་ཅི་འདྲའི་འདྲ་བ་ལ། ད་དུང་ཕ་བོང་ཆེན་པོ་དེ་བཞིན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དར་ཞིང་རྒྱས་པའི་དུང་དཀར་དང་མི་མཚུངས་སམ་ཞེས་སྨྲས་པ། རུ་པ་ཏིས་གསན་རྗེས་སྤྲོ་བ་རབ་ཏུ་རྒྱས་ནས་ངག་ནས་གནས་དེར་གཉལ་ཞེས་བོས་ཤིང་། བཀྲ་ཤིས་པའི་རྟེན་འབྲེལ་མཚོན་པར་བྱས། དུས་དེ་ནས་ཡུལ་མིང་དུ་གཉལ་ཞེས་གྲགས་ལ། དུས་ད་ལྟའི་བར་དུ་ལྷུན་རྩེའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་འཕྲེད་དུ་རྒྱུག་པའི་གཙང་ཆེན་དེ་ལའང་གཉལ་ཆུ་ཞེས་འབོད། གཙང་ཆུའི་སྟོད་རྒྱུད་ནི་གྲི་གུ་མཚོའི་ལྷོ་ཤར་ནས་རི་ཐང་རྒྱུད་ཀྱི་ས་ཆར་གཉལ་སྟོད་ཅེས་དང་། རི་ཐང་ནས་དེང་གི་རྫོང་གྲོང་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་དུམ་བུར་གཉལ་སྨད་ཅེས་འབོད། སྤྱིར་ལྷུན་རྩེ་གཙང་པོའི་(གཉལ་ཆུ།)རོང་ལུང་ས་ཁུལ་ཡོངས་རྫོགས་ཚུད།[5] ཅེས་བྱུང་ངོ་།།
ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ས་བབ་དང་རྒྱ་ཁྱོན།
ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཧི་མ་ལ་ཡ་རི་བོའི་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་བྱང་རྒྱུད་དང་། བོད་ཀྱི་ལྷོ་རྒྱུད་དང་ལྷོ་ཁ་ཁུལ་རང་ངོས་ཀྱི་ལྷོ། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ལེ་དབར་ ༤༩༠[6] ས། གོ་ལའི་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༢༨.༡༚〜༢༨.༨༚ དང་ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༡.༨༚〜༩༣.༡༚ བར་གནས། སྤྱིའི་ས་བབ་ནུབ་མཐོ་ཞིང་ཤར་དམའ་བ། ལྟོས་བཅས་ཀྱི་མཐོ་ཁྱད་ཕལ་ཆེར་སྨི་ ༢༠༠༠ དང་ཆ་སྙོམས་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ནས་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༣༩༠༠ སར་ཆགས། མངའ་ཁོངས་དེ་བཞིན་མཐོ་སྒང་དྲོ་ཁུལ་ཕྱེད་ཐན་པའི་དུས་རླུང་གནམ་གཤིས་ཁོངས་སུ་གཏོགས།
ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༤ ༚C‚ཡིན་ཞིང་དགུན་ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་ ༤.༧ ༚C‚ དང་དབྱར་ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༡༣ ༚C‚ བཅས་རེད། ཉི་མའི་འཕྲོ་ཤུགས་ཆེ་ཞིང་ཉི་ཕོག་དུས་ཡུན་རིང་བ། དྲོ་ཚད་དམའ་ཙམ་དང་ཉིན་མཚན་དྲོ་ཁྱད་ཆེ་བ། སྐམ་རློན་དབྱེ་བ་གསལ་ཞིང་མཚན་འབབ་མང་བ། དགུན་དཔྱིད་གཉིས་སྐམ་ཤས་ཆེ་བ་དང་དང་རླུང་ཆེན་མང་བ། ལོའི་ཉི་ཕོག་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་ ༢༩༨༣ དང་སད་མེད་དུས་ཡུན་ཉིན་ ༡༢༥། ཆར་ཆུའི་འབབ་ཚད་ལི་སྨི་ ༢༧༩.༤༡ ཡིན། རྒྱུན་མཐོང་རང་བྱུང་གནོད་འཚེ་ཐན་པ་དང་། གངས། སེར་བ། རླུང་། སད། ས་ཡོམ་སོགས་མཆིས།[7] རྫོང་དེའི་བྱང་ཕྱོགས་སུ་སྣང་རྫོང་དང་རྒྱ་ཚ་རྫོང་དང་། ལྷོར་མོན་ཡུལ། ཤར་ལྷོ་ཡུལ། ནུབ་མཚོ་སྨད་རྫོང་། ལྷོ་ནུབ་མཚོ་སྣ་དང་། ནུབ་བྱང་སྣེ་གདོང་རྫོང་། བྱང་རྒྱུད་དེང་གི་ཆུ་གསུམ་དང་སྨིན་གླིང་རྫོང་བཅས་དང་འདབས་འབྲེལ་དུ་ཆགས་སོ།།
ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།
ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་དང་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་།
ལྷུན་རྩེ་མངའ་ཁོངས་ནས་སྔ་མོའི་གནའ་ཤུལ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གསར་དུ་རྙེད་སོན་བྱུང་། དེ་དག་ཁྲོད་དུ་གནའ་བོའི་རྡོའི་དུར་སྒམ་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད་ཅིང་། དུར་སྒམ་དེ་ཚོའི་ནང་རྫ་ཆས་དང་ཕྱེ་འཐག་རྡོ་ཆས་སོགས་མི་བཟོས་ཉེར་མཁོའི་དངོས་རྫས་རིགས་མི་འདྲ་བ་ཡང་མང་པོ་ཞིག་གསར་དུ་ཐོན། ཁུལ་དེར་རྙེད་པའི་དུར་སྒམ་དེ་དག་གི་བཟོ་དབྱིབས་ཀྱང་ཅུང་སྟབས་བདེ་ཞིང་ཀོང་པོ་རྒྱུད་ཀྱི་རྡོའི་དུར་སྒམ་དང་བསྡུར་ན་ཁུལ་དེའི་གནའ་རྫས་དེ་རྣམས་དུས་སྐབས་སྔ་བའི་ཤུལ་ལུས་ཡིན་པར་མཐོང་། དེ་ཡང་། ཚོད་དཔག་བྱས་ན་ཕལ་ཆེར་ལོ་རྒྱུས་ཡར་སྔོན་གྱི་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་རབས་ཀྱི་ཤུལ་བཞག་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་བཤད་པས།[8] རིག་དངོས་ཞིབ་བཤེར་རྒྱུ་ཆ་དེ་རྣམས་ལ་བལྟས་ན། མ་མཐར་ཡང་ད་ནས་བརྩིས་པའི་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་འགའ་ཤས་ཀྱི་སྔ་རོལ་དུ། ལྷུན་རྩེ་ས་ཁུལ་དེར་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་གནས་ཡོད་པ་ཙམ་མ་ཟད་དཔལ་ཡོན་གྱི་ཆུ་ཚད་ཀྱང་གང་ཙམ་སོན་པར་མཐོང་ཐུབ།
དེ་མཚུངས་ཁོ་ཚོའི་ཤུལ་དངོས་དང་རྗེས་ཤུལ་སྣ་ཚོགས་པ་དེ་རྣམས་ཀྱིས་རྗེས་རབས་པར་རིན་ཐང་ལྡན་པའི་ཁུངས་ལྡན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་རིག་གནས་ཀྱི་རྩ་ཆེའི་ཟིན་ཐོ་ཞིག་བཞག་ཡོད། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་ཁུངས་ཁག་ཏུའང་ཁུལ་དེ་བཞིན། མངའ་མཛད་ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་རྒྱལ་ཕྲན་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ཡ་གྱལ་དྭགས་ཡུལ་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་མངའ་འོག་ནང་གཏོགས་པར་བཤད་ལ། དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ལས་གཡོ་རུའི་ཡུལ་དཔོན་ཚན་བཅུ་དྲུག་གི་ནང་ཚན་དུ་གཏོགས་ཤིང་། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱི་སྐབས་ཁུལ་དེར་ཕོ་བྲང་བཅས་ནས་དབྱར་དགུན་གཉིས་ཀའི་བཞུགས་གནས་མཛད་སྲོལ་ཡོད་པའང་། ས་ཕག་(༧༥༩)དགུན་བཙན་པོའི་ཕོ་བྲང་བྱར་གྱི་ལྕང་བུ་ན་བཞུགས་ཞེས་དང་། ཆུ་ཡོས་(༧༦༣) ཕོ་བྲང་དབྱར་ས་བྱར་ན་བཞུགས། ཤིང་འབྲུག་(༧༦༤) ཕོ་བྲང་བྱར་གྱི་ལྕང་བུ་ན་བཞུགས།[9]ཞེས་སོགས་གསལ་ཞིང་། བྱར་གྱི་ལྕང་བུ་ཞེས་པ་ལས་བྱར་ཞེས་པའི་ཡུལ་དེ་ནི། དེང་ལྷོ་ཁ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་བྱ་ཡུལ་[10]ཡིན། གཞན་ཡང་། གཉལ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་ལས་གཉལ་སྨད་ལོ་རོ་[11]ཁུལ་ནི། མཁས་པ་ལྡེའུས་ལོ་རོ་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐབས་གཡོ་རུའི་ཡུལ་དཔོན་ཚན་བཅུ་དྲུག་གི་ཡུལ་སྡེ་བརྒྱད་པ་དེ་ཡིན་པར་གསུངས་ལ།[12] མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་དུ་ལོ་རོ་སྟོང་བུ་ཆུང་ནི་གཡོ་རུའི་སྟོང་སྡེ་བཅུའི་ནང་ཚན་ཙམ་ཡིན་པར་གསལ།[13]
དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བོད་སིལ་བུའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ཡུན་ལ་ཡུལ་དེར། བྱ་ཡུལ་གཞོན་ནུ་འོད་(༡༠༧༥-༡༡༣༨)ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༡༡༣ ལོར་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་བྱ་ཡུལ་དགོན་པ་སོགས་བཏབ་ནས་གདན་རབས་རིམ་བྱུང་གི་བཀའ་གདམས་པའི་བསྟན་པ་དར་རྒྱས་མཛད་པར་གཞིགས་ན། སྐབས་དེར་བཀའ་གདམས་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་འོག་ཡོད་པའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན་པར་སྣང་ལ། དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་ནང་འབྲུག་པ་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཡང་སླེབས་ཡོད་འདུག[14] དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་བས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། གཉལ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཁུལ་རྣམས་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལས་བྱ་ཡུལ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་ཕག་མོ་གྲུ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དེང་གི་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཁོངས་སུམ་པ་ཤང་ཞེས་པའི་ས་དེར་གཉལ་ལྷུན་གྲུབ་རྩེ་རྫོང་གསར་དུ་ཕྱག་བཏབ་ནས་གཉལ་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་སྡེ་ས་རིས་མངའ་ཞབས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་ལྟེ་བར་བྱས།[15] དུས་དེ་ཙམ་ནས་གཉལ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ཞེས་པའི་མིང་དེ་གྲགས་ཤིང་། ད་བར་ལོ་ངོ་ ༦༠༠ ཡས་མས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན་འདུག གཞན་ཡང་དུས་སྐབས་དེར་བྱ་ཡུལ་དང་སྦྱོར་རྭ་གཞིས་ཀ་(དེང་མཚོ་སྣ་རྫོང་ཁོངས།)ཞེས་པ་ཡང་གསར་འཛུགས་བྱས།[16] ཞེས་འཁོད། ས་སྐྱ་དང་ཕག་མོ་གྲུ་པའི་སྐབས། ལྷུན་རྩེ་མངའ་ཁོངས་ནང་གོང་བཀོད་རྫོང་དང་གཞིས་ཀ་ཁག་བཙུགས་པ་ཕུད། ད་དུང་ཆོས་རྒྱལ་བྱ་པ་དང་། ཆོས་ཀྱི་གྲགས་པ། དེ་གཉིས་ཀྱིས་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་བར་ཡོད།[17]
དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ལོ་རབས་བཞི་བཅུ་པ་ནས་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་ཆོས་སྲིད་དབང་ལུང་བོད་ཁམས་འཛིན་མའི་ཁྱོན་ལ་བསྒྱུར་བའི་དུས། རྫོང་དེ་བཞིན་རྫོང་དཔོན་སྐྱ་བོ་གཉིས་ཀྱི་འགྲོ་ཁུངས་རིམ་ལྔའི་རྫོང་འགོ་ཆེ་གྲས་རྫོང་ཤར་ནུབ་གཉིས་སུ་གཏན་འབེབས་ཀྱིས་འཛིན་སྐྱོངས་མཛད།[18] ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གི་རྫོང་སྡོད་དུ་རྣམ་སྲས་གླིང་པ་མངགས་འདུག[19] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༣༤ ཡས་མས་སུ་སྙེ་མོ་རོང་པ་(Nyemo Drong -pa)བསོད་ནམས་དབང་འདུས།[20] དང་། སྲེག་ཤིང་ཚེ་རིང་རྣམ་རྒྱལ།[21] ཞེས་པ་སོགས་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་སྡོད་དུ་ཕེབས་འདུག་ལ། དེ་བཞིན་རིམ་དྲུག་ཤོད་དྲུང་སྒོ་གཡང་འཇམ་དཔལ་རྡོ་རྗེ།[22] བཀྲས་ཟུར་དཔལ་ལྡན་རྒྱལ་མཚན།[23] ཞེས་པ་སོགས་བྱ་ཡུལ་གཞིས་སྡོད་དུ་བསྐོ་བཞག་གནང་མྱོང་། ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གི་རྫོང་སྡོད་མཐའ་མ་གཉིས་ནི་ཕྱིས་བཙན་བྱོལ་ནང་བཀའ་དྲུང་གནང་མྱོང་མཁན་རྩེ་དྲུང་སྒོ་མང་ངག་དབང་ཆོས་བཟང་དང་། ཕྱག་སྦྲེལ་ཤོད་དྲུང་ལྕོག་སྤེ་ཚེ་བརྟན་འབྱོར་རྒྱས་གཉིས་ཡིན།[24]
གོང་གསལ་དང་བརྗོད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་ཞིག་ནི་《 ཞེ་བོ་བློ་བཟང་དར་རྒྱས་ཀྱི་མི་ཚེའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ།》ལས། ལྷུན་རྩེ་ནི་སྡེ་སྲིད་སྣེ་གདོང་པའི་སྐབས་རྒྱལ་ཕྲན་དུ་གཏོགས་པ་ཆོས་རྒྱལ་བྱ་བའི་གདུང་རྒྱུད། བྱ་ཡུལ་གོང་མ་བསྟན་འཛིན་ནོར་བུ་སོགས་ཕོ་བྲང་གཡུལ་རྒྱལ་ལྷུན་རྩེར་གྲགས་ཤིང་། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དབུ་བརྙེས་རྗེས་བོད་ཡོངས་སུ་ས་མི་ཞིབ་དཔྱོད་སྐབས་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་ནི་གཞུང་ཞབས་གནས་ལྔ་པའི་དྲུང་འཁོར་གཉིས་ཀྱི་འགྲོ་ཁུངས་རྫོང་གཞིས་ཆེ་གྲས་སུ་གཏན་འབེབས་བྱུང་།[25] ཞེས་གསུངས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ཟླ་ ༣ ནང་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་དུ་གནས་སྐབས་བཀའ་ཤག་གནས་སྤོས་ཆེད་བཙུགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་གཉིས་པར་ཁྲིམས་མཐུན་གྱི་བཀའ་ཁྱབ་དྲིལ་བསྒྲགས་གནང་། བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོར་དེ་སྔའི་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་དང་། སྦྱོར་ར་གཞིས། སྦྱར་པ་གཞིས་བཅས་ཟླ་བསྒྲིལ་ནས་ད་ལྟའི་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་དུ་བསྒྱུར་འཛུགས་བྱས།[26] ད་ལྟའི་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གི་ཁོངས་སུ་དེ་སྔའི་དོལ་གཞིས་སམ་དོལ་པ་གཞིས་ཡང་ཚུད་ཀྱི་ཡོད་བཟོ་འདུག[27] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༢ ལོར་རྫོང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་སུམ་པ་ཤང་རྫོང་ཞོལ་གྲོང་ཚོ་ནས་ཞིང་པར་སྤོས་ཤིང་ད་ལྟ་སྐྱིད་ཐང་དུ་གནས། དེང་རྫོང་ཁོངས་སུ་གྲོང་རྡལ་གཉིས་དང་ཤང་ཟེར་བ་དགུ་ཡོད་འདུག་པ་བཅས་སོ། །
དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།
[1] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་གཉིས་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༥༡༧།
[2] ཆོས་འཕེལ། ལྷོ་ཁ་ས་ཁལ་གྱི་གནས་ཡིག མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༢། ཤོག ༩༥།
[3] མཁས་པ་ལྡེའུ། རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༢༦༡།
[4] མཁས་པ་ལྡེའུ། རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༧། ཤོག ༢༥༨།
[5]索朗旺堆,错那隆子加查曲松县文物志,西藏人民出版社.1993.Pg 48.
[6] བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༩།
[7] 西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.Pg. 101.
[8]索朗旺堆,错那隆子加查曲松县文物志,西藏人民出版社.1993.Pg 48.
[9] འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། སྲོང་བཙན་དཔེ་མཛོད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠། ཤོག ༤༡༧-༤༡༩།
[10] རག་ར་སྤྲུལ་སྐུ། རྒྱལ་རབས་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་། ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཁག་ལྔ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༠། ཤོག ༣༤༩། ནང་དུ་བྱ་ཡུལ་ནི་རྡོ་རིང་གི་སྒེར་གཞིས་རེད་འདུག་ཅེས་འཁོད་ཀྱང་། དྷ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་དུ་བཞུགས་པའི་ཡིག་ཚགས་ཨང་ ༢༥ ནང་དུ་ལྷུན་རྩེ་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་ལ་བཏང་བའི་རྩ་ཚིག་འདྲ་གཉིས་མར་བྱ་གཞིས་རྙིང་སྦྲེལ་གྱི་མཁར་དབང་དོ་དམ་ལྷུན་རྫོང་སྦྲེལ་པོར་སོང་གཤིས་སོགས་འཁོད་པ་ལས། བྱ་ཡུལ་ནི་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གི་བདག་དབང་འོག་ཡོད་པའི་གཞིས་ཀ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤེས་ནུས།
[11] ལོ་རོ་ནི་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གཉལ་ཁོངས་ཀྱི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན་ལ། རྗེའི་རིན་པོ་ཆེའི་རྣམ་ཐར་ལས་ཤིང་ཕག་ཕྱི་ལོ་ ༡༣༩༥ རྗེ་དགུང་ལོ་ ༣༩ སྐབས་གཉལ་ལོ་རོ་སྟོད་ལྟག་ཏུ་ཟླ་བ་ལྔ་ཙམ་བཞུགས་ཞེས་བྱུང་ལ། དེང་མཚོ་སྣ་རྫོང་སྦྱོར་ར་ཤང་གི་ཁོངས་སུ་ཡོད།
[12] མཁས་པ་ལྡེའུ། རྒྱ་བོད་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ། གངས་ཅན་རིག་མཛོད། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེལ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། ༡༩༨༧། ཤོག ༢༥༨།
[13] དཔལ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང། ཕྱི་ལོ། ༢༠༠༦། ཤོག ༡༠༢།
[14]索朗旺堆,错那隆子加查曲松县文物志,西藏人民出版社.1993.Pg 48.
[15] གཉལ་གཞོལ་ཟླ་བ་ཚེ་རིང་། གཉལ་ཞེས་པའི་ས་མིང་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་བ། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༨།༤ ཤོག ༡༢༠།
[16]索朗旺堆,错那隆子加查曲松县文物志,西藏人民出版社.1993.Pg 48.
[17]索朗旺堆,错那隆子加查曲松县文物志,西藏人民出版社.1993.Pg 48.
[18] (1) བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།
(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 336.
[19] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་དང་པོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༥༡༠།
[20] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press 1933. Pg 51.
[21] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༢། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༠། ཤོག ༦༩།
[22] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press 1933. Pg 26.
[23] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press 1933. Pg 69.
[24] གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་གར་གླུ་སོགས་ལོ་རྒྱུས་ཕྱོགས་བསྡེབས། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༣༢། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག་ ༢༤༥།
[25] ཞེ་བོ་བློ་བཟང་དར་རྒྱས། ཞེ་བོ་བློ་བཟང་དར་རྒྱས་ཀྱི་མི་ཚེའི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ། ནོར་གླིང་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་གཅེས་སྐྱོང་ཁང་། ཕྱི་ལོ ༢༠༠༨ ཤོག ༧༩-༨༠།
[26]西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.Pg.
[27] བོད་ཀྱི་ས་མིང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་བསྡུས་བསྒྲིགས། བོདརང་སྐྱོང་ལྗངོས་གསར་བརྗེ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་ཐིག་རུས་ཅུས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༩། ཤོག ༡༢༡།
དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།
