དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། ལྷོ་སྤྱིའི་མངའ་འོག་རྫོང་གཞིས་སོགས།

ས་བཅད་གཉིས་པ། ལྷོ་སྤྱི།

ལེ་ཚན་དང་པོ། ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ།

བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་གཞུང་དབུ་བརྙེས་པའི་ཐོག་མའི་དུས་རིམ་ནང་སྡེ་སྲིད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༧༥༡ ནས་བཀའ་ཤག་གི་ལམ་ལུགས་བྱུང་བའི་རིང་། གཞི་རིམ་འཛིན་སྐྱོང་དུ་དབུས་གཞུང་ནས་ཐད་ཀར་རྫོང་གཞིས་ཁག་འཛིན་སྐྱོང་གནང་ལམ་ལས་ས་གནས་སྤྱི་ཁྱབ་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་ལམ་ལུགས་ཤིག་མེད་རྐྱེན།

རྫོང་དང་རྫོང་དབར་དང་གཞིས་ཀ་དང་གཞིས་ཀའི་དབར་གཅུན་འདོམས་བྱེད་དཀའ་བར་གྱུར་ཏེ། ནམ་རྒྱུན་ཁ་མཆུ་དང་། རྒྱག་རེས། གྱོད་དོན་འཁྲུག་ཟིང་སོགས་རྒྱུན་མར་ཐོན་པར་བརྟེན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༡༠ ཡས་མས་ཤིག་ནས་༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོས་གཞུང་སྲིད་འཛིན་སྐྱོང་ལེགས་བཅོས་མཛད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད། འབངས་མི་བྱིངས་ཀྱི་བདེ་སྡུག་དྲང་སྙོམས་ཡོང་སླད་སྔ་ཕྱིར་ལྷོ་སྤྱི་དང་། གཙང་སྤྱི། བྱང་སྤྱི། དྭགས་ཀོང་སྤྱི་ཁྱབ་བཅས་བཙུགས་ཤིང། སྤྱི་ཁྱབ་རྣམས་བཀའ་ཤག་ནས་༸གོང་ས་མཆོག་ལ་སྙན་སེང་ཆོག་མཆན་གྱིས་ཐད་ཀར་བསྐོ་བཞག་གནང་ལམ་མཆིས། ལྷོ་སྤྱི་དུས་ནམ་ཞིག་ནས་དབུ་བརྙེས་མིན་གྱི་ལོ་ཚིག་ཐད་《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས།》འདོན་ ༡༣ ནང་། མེ་སྦྲུལ་སྤྱི་ལོ་ ༡༩༡༧ ལོ་ནས་ལྷོ་སྤྱི་མཁན་ཆེན་ཞིག་བསྐོ་གཞག་བྱས། ཞེས་དང་། རྡོ་རྗེ་ཚེ་བརྟན་གྱི་《西藏封建农奴制社会形态 (བོད་ཀྱི་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྣམ་པ།)》ཞེས་པར། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༡༢ ལོར་ཞབས་ཟུར་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན་ལྷོ་སྤྱིར་མངགས།[1] ཞེས་འཁོད་འདུག་མོད།《ལྷོ་ཁའི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་》འདོན་གསུམ་པ་དང་། 《西藏山南基巧和乃东琼结社会历史调查资料，(བོད་ལྗོངས་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ་དང་སྣེ་གདོང་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་རྟོག་ཞིབ།)》ཅེས་པའི་ནང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༠༩ ནས་ལྷོ་སྤྱི་ཐོག་མར་བསྐོ་གཞག་བྱས།[2] ཞེས་གསལ་ལ། ལྷོ་སྤྱི་ཐོག་མ་པར་ཁང་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན་ཡིན་པར་བཤད་འདུག་ན་བཞེད་ཚུལ་དེ་དག་ལས་ཕྱི་མ་ཉིད་བདེན་པར་མཐོང་།

རྒྱུ་མཚན་གང་ལགས་ཤེ་ན། གཅིག དཔྱད་གཞི་ཕྱི་མ་གཉིས་ནི་ཆེད་དུ་ལྷོ་སྤྱི་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་གྲུབ་དོན་ཡིན་པ་མ་ཟད། གཉིས། ལྷོ་ཁ་གཡུ་རྒྱལ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་གི་གཞུང་རྒྱུག་མི་སེར་དང་སྒེར་ཆོས་གཉིས་དབར་རྫོང་སྐྱེལ་ས་ཚིགས་དོས་སྐྱེལ་ཐད་རྩོད་རྙོག་བྱུང་བ་ལྷོ་སྤྱི་རྒྱུད་བཀའ་ཤག་ལ་བཀའ་དཔྱད་ཕུལ་བར། བཀའ་ཤག་ནས་ཆུ་སྤྲེལ་(༡༩༣༢)ཟླ་ ༡༡ ཚེས་ ༡༤ ལ་ལྷུན་རྩེ་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་ལ་བསྩལ་བའི་རྩ་ཚིག་ཏུ་གཞུང་སྒེར་སོ་སོའི་ཞུ་བ་ཞུ་ལན་སོ་སོར་འཁོད་པ་ལས། དེ་སྔ་ཆུ་བྱི་(༡༩༡༢)ལོའི་དམག་རྩམ་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་རྐང་གདོན་འཁྲི་སྒྲུབ་སྐོར་ལ་སྒེར་ཆོས་གཉིས་ཀྱི་ཞུ་བའི་ནང་དུ། ལྷོ་སྤྱི་གོང་དེ་ཉིད་ཀྱི་ལག་འཁྱེར་རྩ་འཛིན་དགོས་ཚུལ་ཞུས་སོང་བ། ལྷོ་སྤྱིས་སྤྱི་ཁྱབ་གོང་མའི་ལག་འཁྱེར་ལྟར། ད་ལམ་རིང་འདོན་ཁ་རྐྱང་གི་འབྲུ་རྩམ་སྐྱེལ་འདྲེན་འཕྲལ་དུ་དགོས་རྒྱུ་ཞེས་སོགས་ཀྱི་ཚིག་འགྲོས་ལ་དཔྱད་ན། ཆུ་བྱི་(༡༩༡༢) གོང་ལ་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ་གོང་མ་ཞིག་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས། ཕྱོགས་མཚུངས་རྩ་ཚིག་དེར་ལྷོ་སྤྱི་ཞབས་ཟུར་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན་ཞེས་ཀྱང་འཁོད་འདུག་པས།[3] བཞེད་ཚུལ་ཕྱི་མའི་པར་ཁང་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན་ཞེས་པ་དེ་ཡང་དོན་ལ་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ཙམ་མིན་ནམ་སྙམ་ཞིང་ལྷོ་སྤྱི་གནས་ཡུལ་སྣེ་གདོང་རྫོང་དུ་ཡོད།

གཉིས། ལྷོ་སྤྱིའི་མངའ་འོག་རྫོང་གཞིས།

ལྷོ་སྤྱིའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་རྫོང་གཞིས་ཇི་ཡོད་ཐད་《西藏山南基巧和乃东琼结社会历史调查资料，(བོད་ལྗོངས་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ་དང་། སྣེ་གདོང་། འཕྱོངས་རྒྱས་བཅས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྒྱུ་ཆ་རྟོག་ཞིབ་)》ཅེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་གི་དེབ་ནང་དུ། ལྷོ་སྤྱིའི་མངའ་འོག་ཏུ་ཁྱོན་བསྡོམས་རྫོང་གཞིས་ཉེར་བདུན།[4] ཞེས་དང་། ཡང་བོད་ལྗོངས་སྤྱི་བཤད་ཅེས་པར་ལྷོ་ཁ་ཁུལ་དུ་རྫོང་གཞིས་སུམ་ཅུ།[5] ཞེས་འཁོད་འདུག་མོད། སྔ་མ་ནི་ལྷོ་སྤྱི་མངའ་འོག་དང་ཕྱི་མ་ནི་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཡོངས་ལ་རྫོང་གཞིས་ཇི་ཡོད་གསུང་གི་ཡོད་བཟོ་འདུག་པས། འདིར་བཞེད་པ་སྔ་མ་ལྟར་དེ་སྔའི་རྫོང་གཞིས་དང་ད་ལྟའི་གནས་ལྷན་སྦྱར་གྱི་རེའུ་མིག་ཏུ་འགོད་པར་བྱ། འོན་ཀྱང་། སྣང་རྫོང་སོགས་དེ་སྔ་ལྷོ་སྤྱི་ཁོངས་ཡིན་མོད་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༤ ལོར་དྭགས་ཀོང་སྤྱི་ཁྱབ་བཟོ་སྐབས་དྭགས་ཀོང་སྤྱི་ཁྱབ་ཀྱི་མངའ་འོག་ཏུ་བཞག་འདུག་པའི་འཕོ་འགྱུར་དམིགས་བསལ་བ་འགའ་རེ་ཡོད་པའང་ཤེས་དགོས་སོ།།

གསུམ། ལྷོ་སྤྱིའི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞི་དང་ལྷོ་སྤྱི་རིམ་བྱུང་།

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༠༩ ལོར་ལྷོ་ཁའི་སྤྱི་ཁྱབ་གསར་འཛུགས་མཛད་རྗེས་ལྷོ་སྤྱིའི་མི་འགྲོར་གཞུང་སའི་རིམ་པ་བཞི་པ་ཡན་གྱི་སྣེ་མོ་བ་སེར་སྐྱ་གཉིས་ལས། རྩེ་ཡིག་ཚང་ནས་རྩེ་དྲུང་གཅིག་དང་བཀའ་ཤག་ནས་དྲུང་འཁོར་གཅིག་རིམ་པར་འོས་འདོན་གྱིས། མི་འགྲོའི་མཚན་བྱང་༸གོང་ས་མཆོག་ལ་ཕུལ་ནས་སྦུགས་དམ་མཆོག་ཆན་བསྩལ་རྗེས་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ་ཏུ་བསྐོ་མངགས་མཛད་སྲོལ་མཆིས། སྤྱིར་ལྷོ་སྤྱིའི་ནང་གི་སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་ལམ་གྲུབ་ཆར་དྲུང་སེར་སྐྱ་གཉིས་ཀྱིས་དབུ་བྱས་པའི་ཕྱག་མཛོད། ལས་དྲུང་། ཁང་གཉེར། བཀར་ཁང་དང་། གཙོ་དྲག། ཚོ་དཔོན། རྩྭ་གཉེར། གད་པ་སོགས་སྣེ་མོ་བ་ཁུ་འདུས་ཚགས་ཚུད་ཀྱི་གྲུབ་ཅིང་། ལྷོ་སྤྱིའི་ལས་འགན་གཙོ་བོ་ནི་གོང་གསལ་ལྷོ་ཁུལ་རྫོང་འགོ་གཞིས་ཁག་གི་མངའ་ཞབས་སུ་གཏོགས་པའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་དོ་དམ་མཛད་རྒྱུ་དེ་ཡིན།

དེ་ཡང་། རྫོང་གཞིས་ནང་ཁུལ་དང་ཕན་ཚུན་དབར་ཁྲིམས་གནོན་འཛིན་སྐྱོང་མ་ཐུབ་པའི་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་རིགས་གཅུན་འདོམས་དང་། རྩོད་གླེང་ཐག་གཅོད། གཞུང་ཁྲལ་དུས་འབུལ། ཚོང་དོན་ལ་རྟོག་ཞིབ། མཐའ་མཚམས་ཀྱི་བདག་དབང་སྲུང་སྐྱོབ། ཆབ་འབངས་ཀྱི་བདེ་སྡུག་ལ་བལྟ་སྐྱོང་། དགོན་སྡེའི་འདུལ་ཁྲིམས་སྤྱི་འདོམས། གཤམ་འོག་དཔོན་རིགས་བསྐོ་འཐེན་བྱ་རྒྱུ་སོགས་ཡིན་ཡང་། དོན་གནད་ཆེ་རིགས་ཐོན་ཚེ་འཕྲལ་མར་བཀའ་ཤག་ལ་སྙན་སེང་ཞུ་དགོས་པ་ལས་སྒེར་ཐག་བཅད་མི་ཆོག[6] དེ་ཡང་ཡིན་ཏེ། གཞུང་ས་ནས་སྤྱི་ཁྱབ་དང་རྫོང་སྡོད་བཅས་གཉིས་སྦྲེལ་བསྐོ་བ་དང་། གཉིས་ཀའི་དབང་ཚད་ཀྱང་དོ་མཉམ་འཇོག་དོན་ཡང་དབང་ཆ་སྒེར་གཅོད་སྔོན་འགོག་གི་ཆེད་དུ་ཡིན་ལ། བཀའ་རྩ་ཁྲིམས་ཡིག་ཁག་ཏུ་སྦྲེལ་ཟླ་ཡོད་རིགས་མཉམ་གྲོས་དགོས་པར་གསལ་བ་མ་ཟད། ལྷར་པར་རྫོང་ཁོངས་སྣེ་མོ་བ་ཚང་མ་གྲོས་ལ་དབང་བ་ཡང་མདོ་སྦུག་མེད་པ་མོལ་བསྡུར་ཐོག་ཐག་གཅོད་པ་ལས་རང་ཐག་མི་གཅོད་པ་ཞེས་དང་། མི་སེར་ཐོག་ལྟོགས་སློང་ཟ་འདོད་མི་བྱེད་པ། གཞིས་ཁང་ས་རིས་འཛིན་གྲས་གང་ཅིར་ལེ་ཤོར་མེད་པ། ཁྲིམས་གནོན་ལ་ཡོ་འཁྱོག་མེད་ཅེས་སོགས་གསལ་བ་ལས་ཀྱང་རྟོགས་ཐུབ།

གཞན་ཡང་། ལྷོ་སྤྱིའི་ལམ་སྲོལ་དབུ་བརྙེས་པ་ནས་དེའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་མངའ་བའི་རྫོང་ཁག་གི་མིང་དོན་བཀོད་སྒྲིག་གི་ཐད་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱི་ལམ་ལུགས་ཞིག་གསར་འཛུགས་བྱུང་ཡོད་པ་སྟེ། དཔེར་ན། རྫོང་སྡོད་སྦྲེལ་པོ་གཉིས་ཀྱི་འོག་ཏུ་ལས་དྲུང་གཅིག་དང་ཁང་གཉེར་གཅིག གད་པ་བཞི། གཙོ་དྲག་བཞི་བཅས་རྫོང་འགོ་སྤྱི་ཁྱབ་ལ་གཅིག་གྱུར་ལྟ་བུར་བྱུང་བ་ལས། རྫོང་སྡོད་སྦྲེལ་པོ་གཉིས་བཀའ་ཤག་རང་ནས་རྫོང་གཞིས་ཀྱི་ས་རིས་དབང་ཐང་ཐོན་ཁུངས་སོགས་ལ་ལྟོས་ནས་གཞུང་སའི་གནས་རིམ་བཞིན་ཐད་བསྐོས་དང་། དེའི་གཙོ་འགན་ནི་རང་ཞབས་ཀྱི་གཞུང་རྒྱུག་ཁྲལ་པ་གཙོ་བོར་བྱས་པའི་སྒེར་ཆོས་ཟུང་གི་ཁྲལ་བསྡུ་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བགྱི་སྒོ་ལྷུར་ལེན་བྱ་རྒྱུ་དང་། ལས་དྲུང་གི་ལས་འགན་ནི་རྫོང་གི་སྒོ་ཁྲ་ཐེམ་བཤེར་དང་། སྒེར་ཆོས་ཁག་གི་ས་མིའི་འབྱེད་ཁྲ། གཞུང་འབང་མི་སེར་གྱི་རྐང་འདོན་གྱི་ཞིབ་གཞུང་། ལག་འཛིན་ཁྲལ་རིགས་ཀྱི་ཡོང་རྩིས། བཀར་རྩིས། རྫོང་རྩིས། ཕྱུགས་རྩིས་སོགས་ཀྱི་ཡིག་ཚགས་ཉར་ཚགས་བཀོད་བྲིས། དེ་མཚུངས་ལག་འདེབས་ས་ཞིང་། བོག་རྟེན་ས་ཞིང་། ནང་ཁྲལ་མི་སེར་གྱི་ས་རྟེན། ཕྱི་ཁྲལ་རྟ་ཁལ་རྒྱུགས་རྟེན་གྱི་ས་ཞིང་། བཤས་ཞིང་གི་ས་རྟེན། དམག་རྟེན་ས་ཞིང་སོགས་ས་རྟེན་དང་། དེ་མིན་གོང་གི་བཀའ་རྒྱ་རྩ་ཚིག་དང་འོག་གི་ཞུ་བ་སྙན་ཞུ་སོགས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་དོ་དམ་དང་། གཞུང་ཡིག་ཟིན་བྲིས་འགོད་རྒྱུ་བཅས་ཡིག་འབྲི་བ་དང་ལྷན་དུ་བྱ་བ་གཉེར་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ལ། དེའི་གོ་གནས་དེ་ཕ་ཤུལ་བུ་འཛིན་གྱི་བྱས་ཆོག་པ་ཡིན།[8] ཁང་གཉེར་གྱི་ལས་ཀ་ནི་རྫོང་སྲིད་གཞུང་གི་འཛིན་ཆས་རྟེན་ཁྲ་མཆོད་རྫས་སོགས་ཀྱི་རྒྱུ་ནོར་དོ་དམ་པ་ཡིན། སྐབས་རེ་གཞི་རིམ་གྲོང་གསེབ་ཏུ་བསྐྱོད་ནས་ཁྲལ་བོགས་བསྡུ་ལེན་བྱ་རྒྱུ་སོགས་རེད། གད་པས་རྫོང་གི་གཞུང་ཁང་དང་ཚོགས་ཁང་སོགས་གཙང་སྦྲ་བྱ་རྒྱུའི་སྟེང་། ཉེས་ཅན་པ་འཛིན་བཟུང་གི་བཙོན་སྲུང་སོགས་ཀྱང་བྱེད་ལམ་མཆིས།[9]

གཙོ་དྲག་ཅེས་པ་དེ་སྔ་མེད་ཀྱང་རྒྱལ་བ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པའི་སྐབས་གསར་འཛུགས་གནང་བའི་དཔོན་གནས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་། ལས་འགན་གཙོ་བོ་ནི་རྫོང་ནང་གི་ལས་ཀ་ཙག་ཙིག་དག་ཞིབ་འཇུག་ཐག་གཅོད་བྱ་རྒྱུར་ཐེ་ཇུས་དང་ལྟ་སྐུལ་བྱ་རྒྱུ། རྫོང་དཔོན་གྱི་་དབང་ཆར་ཚོད་འཛིན་དང་རྫོང་དང་བཀའ་ཤག་བར་ལ་འབྲེལ་གཏུགས་བྱ་རྒྱུ་སོགས་རེད།[10] ཁྲིམས་ལུགས་དྲིལ་བསྒྲགས་ཐད། འཕྱོང་རྒྱས་རྫོང་གིས་ལོ་གཉིས་རེའི་ནང་ཁྲིམས་ལུགས་དྲིལ་བསྒྲགས་ཀྱི་ཚོགས་ཆེན་ཐེངས་གཉིས་རེ་སྐོང་འཚོགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅིང། ཁྲིམས་ཡིག་གི་དོན་ཚན་ཁག་གྱང་ངོས་སུ་སྦྱར་བའི་ཁར། རྒན་པོ་དང་གཙོ་དྲག་གཉིས་ཀྱིས་ཀློག་ནས་མི་མང་ལ་ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་ནང་དོན་འགྲེལ་བཤད་བྱེད། ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་ནང་དོན་ནི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ལྷ་ཆོས་དགེ་བ་བཅུ་དང་མི་ཆོས་གཙང་མ་བཅུ་དྲུག་གཙོ་བོར་འཛིན་[11]ཞེས་གསལ་ལ། དེ་མིན་དུས་སྐབས་དང་བསྟུན་ནས་༸རྒྱལ་ཁབ་ནས་ཕེབས་པའི་བཀའ་ཡིག་རྩ་ཚིག་ཁག་གི་དགོངས་དོན་བརྒྱུད་བསྒྲགས་ལག་བསྟར་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་ཅིང་། ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་ལས་གྱོད་དོན་ཞུ་སྦྱོར་དང་ཐག་གཅོད་བྱེད་སྟངས་ཡང་། སྤྱིར་བཏང་གི་གྱོད་གཞིའི་རིགས་ལྷོ་སྤྱིར་ཐད་ཀར་ཞུ་མི་ཆོག་པར། ཐོག་མར་ས་གནས་རྫོང་དཔོན་དང་གཞིས་སྡོད་ལ་སྙན་གསེང་གཏུགས་གཤེར་དང་། རྫོང་གཞིས་ནས་ཐག་གཅོད་མི་ཐུབ་པ་དང་། ཁྲིམས་གཅོད་མི་འདུ་བ་བྱུང་བ་ཚེ་ལྷོ་སྤྱིར་ཡར་ཞུ་བྱེད་དགོས། ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་གྱི་གྱོད་དོན་མང་ཆེ་བ་ལྷོ་སྤྱིས་ཐག་གཅོད་བྱེད།[12] ༔

དཔེར་ན། ལྷོ་སྤྱི་དང་པོ་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན་ནས་གྲི་གུ་གཞིས་སྡོད་ཤོད་དྲུང་ཞིག་ནས་མི་སེར་རྣམས་ལ་ཁྲལ་འཕར་བརྡབ་གསིག་ཧ་ཅང་ཆེན་པོོ་བཏང་རྐྱེན།  མི་སེར་ཚོས་རྡོག་རྩ་གཅིག་བསྒྲིལ་གྱིས་ལྷོ་སྤྱིར་བདེ་སྡུག་སྙན་ཞུ་ཞུས་མ་ཐག་གནད་དོན་དེར་ཞིབ་འཇུག་ནན་ཏན་བྱས་ཆོག  གཞུང་ཞབས་མི་གྲགས་ཅན་ཞིག་གི་སྒེར་དོན་ཁོ་ནའི་བྱེད་འཛོལ་དེ་རིགས་ནི་གནས་དབྱུང་གཏོང་རྒྱུ་ལས་འོས་མེད་སྐོར། ལྷ་སར་སྙན་ཞུ་གནང་བས་ཕྱིར་ཕེབས་དགོངས་དོན་ལྟར། ཤོད་དྲུང་དེའི་སྤ་ལྕོག་ལྷོ་སྤྱིའི་ལས་ཁང་དུ་བཀྲོལ་ཏེ་ལས་ཞབས་ཆབས་ཅིག་གནས་དབྱུང་ཐག་གཅོད་གནང་།[13]བར་གྲགས། དེ་མིན་ལྷོ་སྤྱི་ནས་ཁྲིམས་འཁྱོག་བྱུང་རིགས་བཀའ་ཤག་ལ་གཏུགས་གཤེར་སྙན་ཞུ་འབུལ་ཆོག་ཡང་། ཆུ་སྤྲེལ་རྩ་ཚིག་ལས་གཞུང་རྒྱུག་ནས་ལྷོ་སྤྱིའི་བཀའ་ལ་བརྩི་འཇོག་མ་ཞུས་སྟབས། བཀའ་ཤག་ཏུ་བཀོད་དོན་ཞུ་རྟགས་ཕུལ་འབྲེལ་ཞེས་བྱུང་བས་ཤེས་ནུས་སོ།།[14] དེ་སྔའི་ཉེས་ཁྲིམས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་ནི་ཉེས་ཅན་པའི་བྱས་ཉེས་ལ་ལྟོས་ཏེ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་དེ། སྲོག་ཁྲིམས་ཁྲག་སྦྱོར།[15] འབྲབ་རྡུང། དངུལ་ཆད། བཙོན་འཇུག ལྕགས་སྒྲོག་རྒྱག་པ།  གཡོག་ཏུ་བཀོལ་བ་སོགས་བྱེད། ལུས་སྟེང་གི་ཉེས་ཆད་ལས་འབྲབ་རྡུང་བྱེད་པའི་སྐབས་རྟ་ལྕགས་དང།  ཀོ་ལྕགས།  དབྱུག་པ་བཅས་སྤྱོད་ལ། དངུལ་ཆད་རིགས་ནི་གཙོ་བོ་ཕྱུག་པོའི་རིགས་ལ་འགེལ་ལ། དངུལ་ཆད་ཀྱི་འབབ་ཚང་མ་ལྷོ་སྤྱིའི་ལས་ཁུངས་སུ་དབང་། དགོན་པ་གྲྭ་ཚང་གི་བན་ལོག་རིགས་ལམ་བཟོ་དང། ཟམ་བཟོ་བ། དགོན་པའི་ལྕགས་རི་ཉམས་བཟོ་སོགས་ཀྱི་ལས་བསྐུལ་ཡང་བྱེད་དོ།།[16]

དཔར་རིས་དང་པོ། ལྷ་ཁུལ་སྤྱི་ཁྱབ་ལྷན་ཁང་ནས་གཉལ་སྡེ་ཁོངས་གྲ་འོར་གྱི་གན་རྒྱར་བསྩལ་བའི་འགོ་མཆན།

མེ་བྱ།(༡༩༥༧) གཉལ་སྡེ་ཁོངས་གྲ་འོར་དགོན་གྱིས་ཆོས་ཐེབས་སྐྱ་སྟོད་སྨད་བཟང་མདའ་བཅས་ཞིང་བདག་གྲྭ་ཚང་དང་། འདེབས་རྩ་སེར་སྐྱ་བཅས་ནས་སྤངས་(སྤང་)བླངས་(བླང་)གཡོ་མེད་ཞུ་གན་ཆེན་མོ་དགེའོ། མེ་བྱ་ཟླ་ཚེས་ལ། ཕན་བདེའི་འབྱུང་གནས་ལུགས་གཉིས་༸གོང་མ་ཁྲིམས་བདག་རིན་པོ་ཆེའི་༸ཞབས་དྲུང་དུད། ༅༅། །གཤམ་གསལ་ལྷུན་རྩེ་རྫོང་འོག་སྐྱ་སྟོད་སྨད་བཟང་གསུམ་ཁོ་སྟོང་ཁོའི་ས་ཞིང་རྣམས་གྲ་འོར་གྲྭ་ཚང་གི་མཆོད་ཐེབས་འཁྱོངས་བསྣོན་སྦྱིན་འཇགས་སྩལ་བར། བར་ལམ་མཆོད་རྒྱུན་བཏབ་སར་མ་སྨིན་པའི་དགེ་སྐྱོན་བྱུང་རིགས་ས་ལ་ལན་འདོམས་ཉེས་བཀོད་ཟུར་སོང་ཐོག  ད་ཕྱིན་ས་ཞིང་བོགས་ལེན་འདེབས་འཛིན་བྱེད་པོས་གཉིས་མིའི་བོགས་སྤར་འབྲུ་འབབ་དུས་སྤྲོད་བྱེད་གན་དོན་ལྟར་མཆོད་རྒྱུན་རང་ལ་མིག་སྨན་མིག་ཕན་བྱ་རྒྱུར་ཚང་མས་བསམ་ཤེས་ཀྱི་འབྲི་འབབ་བོགས་འབྲུར་ས་རྡོ་ཞ་ཕུག་གི་བསྲེ་ལྷད་མེད་པ། ལོ་ལྟར་ཟླ་ཚེས་ ༩ ཚེས་ ༢༥ ཚུན་བསྡུ་དམ་ཐུན་མོང་གད་གཙང་དུས་ཐོག་སྤྲོད་ལེན་གླེང་མེད་བྱེད་པ་ལས། ཞེ་ཁོན་ཉག་ཁྲིའི་མཆོད་རྩར་སྔར་ལུགས་འགྲོ་བོ་ལམ་སྦྱངས་ཀྱི་ངན་བརྒལ་འདོད་བརྣག་ཁོག་བཅུག་རིགས་ཤར་ཚེ་སྐབས་སྦྱར། གྲྭ་ཚང་ནས་འདེབས་རྩ་འཕོ་བསྒྱུར་བྱ་འོད་སོགས་ཀྱི་རྒྱབ་གཉེར་འཇུག་གནོན་དགོས་རིགས། མཁན་སྡེདྲུག་ལས་འཛིན་ནས་དགོས་རྒྱུ་བཅས་དེ་དོན་ཚང་མས་བླང་དོར་འཛོལ་མེད་ཡོང་བ་བྱེད། ལྷོ་ཁུལ་སྤྱི་ཁྱབ་ལྷན་ཁང་ནས། ས་ཁྱི་(༡༩༥༨) ཟླ་ ༡ ཚེས་ ༢༩ ཚེས་ལ།

     དཔར་རིས་གཉིས་པ། ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ་ཀྱི་ཐམ་ཀ་ཆེན་མོ།

ལུང་ཁུངས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

[1] 多杰次旦，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 332.

[2] (1)西藏山南基巧和乃东琼结社会历史调查资料，中国藏学出版社。1992.Pg 5.(2) ལྷོ་ཁའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་གསུམ་པ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ཤོག ༢།

[3] Document No. 0833_LTWA_25 དྷ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཡིག་ཚགས་ཨང་ ༢༥ ན་བཞུགས།

[4] 西藏山南基巧和乃东琼结社会历史调查资料，中国藏学出版社。1992.Pg 7.

[5] བོད་ལྗོངས་སྤྱི་བཤད། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༡། ཤོག ༧༠།

[6] (1)西藏山南基巧和乃东琼结社会历史调查资料，中国藏学出版社1992. Pg 10. (2) བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཐེངས་ ༢༣། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༣། ཤོག ༣༧-༦༥།

[7] ལྷོ་ཁའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཐེངས་གསུམ་པ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ཤོག ༢། པར་ཁང་ཡེ་ཤེས་ཐུབ་བསྟན། བློ་བཟང་དབང་འདུས། འཇམ་དཔལ་སེང་གེ། རྒྱལ་མཚན་ཕུན་ཚོགས། ཀླུ་རྩེ་བློ་བཟང་འབྱུང་གནས། ཐུབ་བསྟན་བྱང་ཆུབ། ཐུབ་བསྟན་མཁྱེན་རབས། ཞོལ་ཁང་དོན་གྲུབ་རྡོ་རྗེ། ཕག་རི་ཚེ་རིང་དགེ་ལྡན། ཐུབ་བསྟན་མཆོག་གྲུབ། རྡོ་རྗེ་དབང་འདུས་བཅས་རིམ་པར་བྱུང་བར་བཤད།

[8] ལྷོ་ཁ་རྫོང་གཞིས་ཉེར་བདུན།  རྡ་ས་དཔེ་མཛོད།

[9]西藏自治区文物管理委员会<<琼结县文物志>>16页,山西省印刷厂印制,1986年8 月第1版第1次印刷.

[10] ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་གྱི་རྫོང་གཞིས་ཉེར་བདུན།  རྡ་ས་དཔེ་མཛོད།

[11] ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་གྱི་རྫོང་གཞིས་ཉེར་བདུན།  རྡ་ས་དཔེ་མཛོད།

[12] ལྷོ་ཁའི་རྫོང་གཞིས་ཉེར་བདུན་ལས་དྲངས།

[13] ལྷོ་ཁའི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ཤོག༤།

[14] Document No. 0833_LTWA_25 དྷ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཡིག་ཚགས་ཨང་ ༢༥ ན་བཞུགས།

[15] ཉེས་པ་ཤིན་ཏུ་ཚབས་ཆེན་ཏེ་གྱེན་ལོག་སྡེ་གཟར་འཁྲུག་སློང་སོགས་བྱས་རིགས་ལས། དེ་མིན་ནག་ཆེན་གྱི་རིགས་ལའང་དྲག་རྩུབ་ཀྱི་ཁྲིམས་གཅོད་དགོས་ཞེས་ཞལ་ལྕེ་ཁག་གསལ་བ་ལས། སྲོག་ཁྲིམས་ཀྱི་རིགས་བོད་ཆོས་ལྡན་གྱི་ཞིང་ཞེས་དངོས་སུ་ལག་བསྟར་བྱེད་པ་ཉུང་།

[16] ལྷོ་ཁའི་རྫོང་གཞིས་ཉེར་བདུན་ལས་དྲངས།

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་དྲངས་པའོ།།