དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། གོང་དཀར་རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས། ༡༽

བཅུ་པ། གོང་དཀར་རྫོང་།

ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ།

         གོང་དཀར་ཞེས་འབོད་པའི་ཡུལ་མིང་ཐོགས་ཚུལ་ལ། ཡུལ་དེའི་སྲིད་འཛིན་མཁར་རྫོང་ཆགས་ཡུལ་སྟོད་ཕྱོགསཀྱི་ས་གཞིའི་ཁ་དོག་དཀར་པོ་ཡིན་པས་སྟོད་ན་དཀར་བའམ་གོང་ན་དཀར་བའི་དོན་དུ་འཆད་རྒྱུན་དང་། གཞན་དེ་སྔ་རྫོང་གནས་ཡུལ་སྟོད་ཀྱི་རི་བོའི་ཁ་དོག་དཀར་པོར་སོང་བས་དེ་ལྟར་མིང་དུ་ཐོགས་ཟེར།[1]

དེ་མཚུངས་ངག་རྒྱུན་གཞན་ཞིག་ཏུ་སྔོན་སྣེ་གདོང་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་གོང་རི་དཀར་པོར་གོང་དཀར་དུ་འབོད་པས།[2] བྱེ་བྲག་ཕོ་བྲང་གི་མཚན་ཡུལ་སྤྱིའི་མིང་དུ་ཐོགས་པར་གྲགས། དེ་ལས་ཡུལ་མིང་དུ་སྙད་སྲོལ་གཉིས་ཀར་བདེན་པའི་ཆ་སྣང་སྟེ། ཡུལ་དེའི་ཕྱིའི་སྣོད་ཀྱི་ཆགས་འབབ་དང་ཁ་དོག་བཅས་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ནས་ཕོ་བྲང་གི་མཚན་ལ་དེ་ལྟར་བཏགས་ཅིང་། དེ་རིམ་བཞིན་ཡུལ་མིང་དུ་ཐོགས་པར་སེམས། དེ་ཡང་། གོང་དཀར་གྱི་ས་གནས་དེའི་གོང་དུ་དུས་བཞིར་འགྱུར་བ་མེད་པའི་ཁ་རེག་ཇོ་མོ་ཞེས་པའི་གངས་རི་ཞིག་ཡོད་ཅིང། དེ་མཇལ་སའི་མདུན་གྱི་རི་རྩེེར་ཕོ་བྲང་ཞིག་བརྩིགས་པ་ལ། ས་ཆའི་ཁོར་ཡུག་གི་ཁྱད་ཆོས་དབང་གིས་ཕོ་བྲང་གོང་རི་དཀར་པོ་ཞེས་བཏགས་པ་དང་། དེ་ནས་ཕྱིས་སུ་བར་དང་མཇུག་གི་ཚིག་བསྡུས་ཏེ་གོང་དཀར་གྱི་ཕོ་བྲང་དང་། གོང་དཀར་རྫོང་ཞེས་པ་ལས་རིམ་གྱིས་དེའི་ཆབ་འབངས་ཀྱི་ཡུལ་སྡེ་ལ་ཡང་གོང་དཀར་ཞེས་ཐོགས་པ་ཡིན་ནམ་སྙམ་ཞེས་བཤད།[3] དེ་བཞིན་ཡུལ་དེར་གངས་དཀར་ཞེས་ཀྱང་འབོད་སྲོལ་མེད་དམ་སྙམ་སྟེ། མཐུ་སྟོབས་དབང་ཕྱུག་བུ་སྟོན་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་[4]གྱིས་བཏབ་པའི་གངས་དཀར་རྡོ་རྗེ་གདན་ཞེས་ཀྱང་མཇལ་དུ་ཡོད་པའི་ཕྱིར་རོ།[5]

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ས་བབ་གནས་ཚུལ།

གོང་དཀར་རྫོང་ནི་གོ་ལའི་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲང་ ༢༨.༩༚ 〜༢༩.༥༚ དང་། ཤར་གྱི་དཀྱིལ་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༠.༤༚ 〜༩༡.༣༚ བར། བོད་ཁམས་ཀྱི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་དབུས་རྒྱུད་གཤོང་སའི་ཁུལ། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་སའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ལེ་དབར་ ༡༤༠[6] སར་གནས། ས་བབ་ཀྱི་ཆགས་དབྱིབས་ནུབ་ངོས་མཐོ་ལ་ཤར་ངོས་དམའ་བ་ཞིང་། རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་མཐོ་ཚད་སྨིས་ ༣༧༥༠ ལྷག་ཙམ་གྱི་མཐོ་སྒང་དུ་ཆགས་ཡོད། མངའ་ཁུལ་ཁྱོན་ཀུན་མཐོ་དམའ་རིམ་སྣོལ་ཅན་གྱི་སྲིད་པའི་གངས་རི་དང་རི་བོ་གཅིག་སྣེ་གཅིག་འཁྱུད་ཀྱིས་བསྐོར་ནས་ཡོད། ཁུལ་དེའི་སྤྱིའི་གནམ་གཤིས་ནི་མཐོ་སྒང་དྲོ་ཁུལ་ཕྱེད་ཐན་པའི་དུས་རླུང་ལྡང་བའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ཉི་ཕོག་ཡུན་རིང་ལ་དྲོ་ཚད་ཉིན་ཁྱད་ཆེ་ཙམ་དང་ལོ་ཁྱད་ཆུང་ཙམ་མཆིས། དུས་བཞིའི་གནམ་གཤིས་འགྱུར་འགྲོས་ལས་དགུན་དཔྱིད་གྲང་ངར་དང་རླུང་བུ་མང་ཞིང་ཆར་དུས་ཀྱི་དབྱེ་མཚམས་གསལ་བ། དགུན་རིང་ལ་དབྱར་ཐུང་ཞིང་སྟོན་དཔྱིད་སྙོམས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན།[7]

ལོའི་ཆར་ཆུ་འབབ་ཚད་ལི་སྨི་ ༣༥༦.༦ དབྱར་དུས་ཟླ་ ༦-༩ པ་བར་ཆར་གཞུག་འགྲིལ། ལོའི་ཉི་ཕོག་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་ ༣༡༩༤ དང་སད་མེད་དུས་ཡུན་ཉིན་གྲངས་ ༡༤༢ ཡིན་འདུག ལོ་གཅིག་ནང་གི་ལྷག་ཤུགས་ཆེ་བ་ཉིན་གྲངས་ ༤༠ ཙམ་དང་། དེ་དག་ལས་ལྷག་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་ནི་ཟླ་ ༢-༤ བར་རེད་འདུག[8] ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༦༚C‚ ཡིན་ཞིང་། ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་ ༢.༡ ༚C‚ དང་། ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༡༦.༣༚C‚ སླེབས།[9] རྒྱུན་ལྡན་རང་བྱུང་གནོད་འཚེ་ཐན་པ་དང་། ཆུ་ལོག རླུང་། གངས། ལོ་ཏོག་གི་གནོད་འབུའི་སྐྱོན་སོགས་བྱུང་ཉེ། གཞན་ཡང་། དེང་རྫོང་དེའི་འདབས་འབྲེལ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་གྲ་ནང་། ལྷོར་སྣ་དཀར་རྩེ། ནུབ་ཏུ་སྣང་དཀར་རྩེ་དང་ཆུ་ཤུར། བྱང་དུ་ཆུ་ཤུར་དང་སྟོད་ལུང་བཅས་གནས།

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­                             ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་དང་གོང་དཀར་རྫོང་།

རྫོང་དེ་ཆགས་ཡུལ་དང་ཉེ་བའི་ས་ཁུལ་ཁག་ཏུ་གནའ་བོའི་རྡོ་རུས་དང་རྫ་ཆས་སོགས་མི་ཉུང་བ་བཙལ་རྙེད་བྱུང་བ་རྣམས་ལ། གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ་བགྱིས་པར་ཕྱི་ལོའི་ཡར་སྔོན་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མའི་སྔ་རོལ་ནས་ཁུལ་དེ་རྣམས་སུ་འགྲོ་བ་མིིའི་རིགས་འཚོ་སྡོད་བྱས་པ་ཙམ་མ་ཟད། འཚོ་གནས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་ཆུ་ཚོད་ཀྱང་མི་དམན་པ་ལྡན་པའི་བདེན་དཔང་བྱས་ཡོད།[10] དེ་དང་བོད་ཁམས་སུ་མངའ་མཛད་བཅུ་གཉིས་སོགས་དབང་བསྒྱུར་རྒྱལ་ཕྲན་རིམ་པ་བྱུང་བའི་དུས་སྐབས་སུའང་། རྒྱལ་ཕྲན་རུས་ཚོ་སྐོར་ཞིག་གིས་ས་རིས་བཅད་བཟུང་གིས་མངའ་མཛད་ཡོད་པའང་གོར་མ་ཆག  དེ་མཚུངས་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་སྐབས་བོད་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ལས་གཡོ་རུའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་མངའ་རིས་དང་། བོད་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་བརྒྱ་ཕྲག་སུམ་ལྷག་གི་དུས་ཡུན་གྱི་འབངས་ཁེང་ལོག་སོགས་ཐོག་མའི་ཆར་རུ་བཞིའི་མངའ་ཁོངས་སུ་རུས་རྒྱུད་ཚན་པ་དྲུག་ཙམ་གྱིས་རྗེ་དཔོན་བྱས་ཡོད་པ་ལས། ཡར་ལུང་དང་འཕྱོང་རྒྱས་སོགས་གོང་དཀར་རྫོང་ས་འབྲེལ་གྱི་ཁུལ་དེ་རྣམས་སྲིད་འཛིན་ལྟེ་བར་བྱས་ནས་མཁར་རྫོང་བརྩིགས་ཤིང་། མཆིམས་དང་ཉགས། ཁུ་དང་སྟགས་བཅས་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་དཔོན་ཚན་ཆེ་ཁག་དེ་རྣམས་ཀྱིས་དབང་བསྒྱུར་བར་བཤད་པས།[11] རྫོང་འདི་ཡང་རུས་རྒྱུད་ཆེ་བཙན་དེ་དག་གིས་བཟུང་བའི་ས་ཆ་ཞིག་ཡིན་པ་ཤུགས་ལ་རྟོགས་ནུས། གཞན་ཡང་། གཡོ་རུའི་འབངས་རྣམས་གྲོས་བྱས་ཏེ་ཁུལ་དེའི་རྗེ་དཔོན་དུ་དབུ་རུ་ནས་ཡུམ་བརྟན་གྱི་རྒྱུད་པ་རྗེ་ཁྲི་ལྡེ་མགོན་བཙན་སྤྱན་དྲངས་པར་ཡང་གྲགས་ལ། བཙན་པའི་འོད་སྲུང་གི་གདུང་རྒྱུད་དཔལ་འཁོར་བཙན་གྱི་སྲས་བཀྲ་ཤིས་བརྩེགས་པའི་གདུང་སྲས་སྨད་ཀྱི་ལྡེ་གསུམ་ལས་འོད་ལྡེ་ལས་གྱེས་པ། བཙན་པོ་ཁྲི་ཆུང་གཡོ་རུ་ཕེབས་ནས་ཕོ་བྲང་གསར་བརྩིགས་པ་དང་དམ་ཆོས་ཀྱི་མེ་རོ་གསོ་བ་སོགས་ཀྱིས་ཁུལ་དེ་རྣམས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བར་ཡང་སྣང་།[12] དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་དབུས་ཀྱི་ཁྲི་སྐོར་དྲུག་གི་ཡ་གྱལ་ཚལ་པ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་དང་།[13]  དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་ཕག་མོ་གྲུ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དབུས་གཙང་རྫོང་ཆེན་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་ཡར་རྒྱབ་གོང་དཀར་རྫོང་ཞེས་པ་གསར་བཙུགས་མཛད་པའི་སྲིད་འཛིན་མངའ་ཞབས་ཡིན། དེ་ཡང་《རྫོང་པ་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་ཐར་》ལས། དེའི་སྲས་དཔོན་བཞི་འཛོམ་ཞེས་པ་འཇིག་རྟེན་གྱི་མེས་པོ་ལྟ་བུ་དེ་ལ་གོང་མ་མིའི་དབང་པོ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་གཞིས་ཀ་གོང་དཀར་གྱི་རྫོང་དཔོན་དུ་བསྐོས།[14] ཞེས་བྱུང་། དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་དང་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་སྡེ་པ་རིན་སྤུངས་པ་དང་སྡེ་སྲིད་གཙང་པས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། སྡེ་པ་ཡར་རྒྱབ་ཞེས་པའི་སྒེར་བཙན་དེས་མུ་མཐུད་སྐྱོང་མུས་ལ།[15] ཕྱི་ལོ་ ༡༦༡༡ ལོར་སྡེ་སྲིད་གཙང་པའི་དབང་འོག་ཏུ་བསྡུས་པ་ནི། 《གཙང་སྟོད་རྒྱལ་པོའི་རྣམ་ཐར་དང་རྒྱལ་རབས།》ལས། ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་དགུང་ལོ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ལ་དམག་དཔུང་ཡན་ལག་བརྒྱད་ལྡན་དང་བཅས་ཏེ་དབུས་སུ་ཕེབས། ཡར་རྒྱབ་དཔོན་ཆེན་སོགས་གཞན་ཕྱོགས་ཚར་བཅད། དབུས་ལྷོ་རྒྱུད་རང་ཞབས་སུ་བཅུག[16]ཅེས་བྱུང་ངོ་། །

དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ལོ་རབས་བཞི་བཅུ་པ་ནས་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ཁམས་སུ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། གོང་དཀར་རྫོང་ནི་རིམ་ལྔའི་རྫོང་འགོ་ཆེས་གྲས་རྫོང་སྡོད་སྐྱ་བོ་གཉིས་ཀྱིས་སྐྱོང་བའི་རྫོང་ཞིག་ཡིན་ལ།[17] བོད་ལ་དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་བའི་སྔ་རྗེས་ཙམ་དུ་དབུས་གཙང་སྤྱི་ཡོངས་ལྟར་རྫོང་འདི་ཡང་སེར་སྐྱ་འགྲོ་རེ་མོས་ཀྱིས་གཞུང་འཛིན་མཛད།[18] ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་གོང་དཀར་རྫོང་སྡོད་དུ་འབྲོང་རྩེ་བ་ཞེས་པ་དང་།[19] ཕྱི་ལོ་ ༡༧༠༢ ཡས་མས་སྐབས་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་དང་ལྷ་བཟང་ཁང་ཐུགས་སྣང་མ་གཤིན་པའི་དུས་སྐབས་སུ། སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་སྡེ་སྲིད་ལས་དགོངས་ཞུ་དང་སྦྲགས་གསོལ་སྐལ་དུ་གོང་དཀར་རྫོང་འབུལ་རྒྱུ་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་འདུག[20] ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་ཙམ་ལ་བདེན་བྱ་གཙང་པ་དབང་འདུས་ནོར་བུ་(Den Ja Tsang -pa)[21]དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༣༦ ལོར་རྡོ་མགོན་བསོད་ནམས།[22] ཞེས་པ་སོགས་རྫོང་སྡོད་དུ་བཀོད་མངགས་མཛད་འདུག ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༩ ཡས་མས་སུ་གོང་དཀར་རྫོང་སྡོད་རྒྱལ་ནང་ཚེ་དབང་རྟ་མགྲིན་ཞུ་བ་ཞིག་ཀྱང་བྱུང་འདུག[23] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༠༩[24] ལོར་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ་བཙུགས་པ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ བར་གོང་དཀར་རྫོང་ནི་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁྱབ་ཀྱི་མངའ་འོག་རིམ་པ་ལྔ་པའི་གཞུང་རྫོང་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས། བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོར་དེ་སྔའི་གོང་དཀར་རྫོང་དང་། འཕྲེང་འགོ་གཞིས། ལྕེ་བདེ་ཞོལ་གཞིས་བཅས་རྫོང་གཞིས་ཁག་གསུམ་ཙམ་ཟླ་བསྒྲིལ་ནས་ད་ལྟའི་གོང་དཀར་རྫོང་དུ་བསྒྱུར་བཟོ་བྱས་ཤིང།  རྫོང་སྲིད་གཞུང་གནས་ཡུལ་སྐྱིད་གཤོངས་ར་སྨད་དང་[25] མངའ་ཁོངས་སུ་གྲོང་ཚོ་ ༡༦༨ ལྷག་ཙམ་མཆིས།[26]

ལུང་ཁུངས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

[1]西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.Pg. 176

[2] ལྷོ་ཁའི་གནས་ཡིག་གསར་མ། ཤོག ༤།

[3] ཆོས་དུང་དཀར་པོ། འདོན་ཐེངས་དགུ་པ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༥། ཤོག ༡༧།

[4] རྫོང་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་(༡༤༣༢-༡༤༡༦) ཞེས་ཀྱང་ཞུ་བ་ཡིན།

[5] མཁྱེན་བརྩེའི་གསུང་འབུམ། པོད། ཚ་པ། སྒང་ཏོག ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༠། ཤོག ༣༨༧།

[6] བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།

[7]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 89.

[8] http://baike.baidu.com/view/186620.htm

[9]西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.Pg. 176.

[10] བོད་ལྗོངས་གནའ་རྫས་རྟོ་ཞིབ། ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་རིག་དངོས་དོ་དམ་ཨུ་ལྷན། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་༡༩༩༤། དུས་དེབ་ཨང་དང་པོ།

[11] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རབས་རིམ་གཡུ་རི་ཕྲེང་བ་། སྟོད་ཆ། བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༤༦༦།

[12] ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རབས་རིམ་གཡུ་རི་ཕྲེང་བ་། སྟོད་ཆ། བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༥༧༠།

[13] 西藏自治区地图册.西藏自治区测绘局.中国地图出版社出版.1995.pg 89.

[14] རྒྱ་སྟོན་བྱང་ཆུབ་དཔལ། རྫོང་པ་ཀུན་དགའ་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་ཐར། ཤང་ཀང་ཐེན་མཱ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༡། ཤོག ༡༦།

[15] སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་སྡེ་པ་ཡར་རྒྱབ་པ་ནི་བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་གྱི་ཆོས་བློན་ཐོན་མིའི་གདུང་རྒྱུད་དུ་གྲགས་ཤིང་། དེའི་གདུང་རྒྱུད་རིམ་བྱུང་ལས་རྡོ་རྗེ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱར་ཏི་ཤྲཱི་ཀུན་དགའ་བློ་གྲོས་པའི་ཞབས་ལ་གཏུགས། དེའི་སྲས་དཔོན་བཞི་འཛོམས་ལ་སྣེ་གདོང་གོང་མ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་གཞིས་ཀ་གོང་དཀར་གྱི་རྫོང་དཔོན་དུ་བསྐོས། དེ་ནས་རིམ་པས་རྫོང་ཆེན་ཀུན་དག་རྣམ་རྒྱལ་གྱི་སྐུ་ཚེའི་སྟོད་ལ་ཡར་རྒྱབ་དཔོན་ཆེན་དང་གོང་དཀར་རྫོང་དཔོན་མཛད། དེ་ཉིད་ཀྱི་དབོན་སྲས་ནས་བཟུང་ཏེ་སྡེ་པ་རྣམ་རྒྱལ་སྐུ་མཆེད་ཀྱི་བར་དུ་མངའ་ཐང་ཡར་རྒྱས་སུ་གནས་སོ།

[16] གཙང་སྟོད་རྒྱལ་པོའི་རྣམ་ཐར་དང་རྒྱལ་རབས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༡། ཤོག ༢༢།

[17] (1) བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།

(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 334.

[18] བཀའ་ཤག་ནས་རྒྱ་ཁྱབ་རྫོང་གཞིས་སྤྱི་ཁྱབ་དང་། རྫོང་སྡོད་གཙོ་དྲག་རྒན་དམངས་སྤྱི་གཙོས། གཞུང་སྒེར་ཆོས་བཅས་སྩལ་བ། རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད། ཡིག་ཨང་། ༠༠༨༦།

[19] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་གཉིས་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༤༡༦།

[20] ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་དཔར་ཁང་། ཕྱི་ལོ་༡༩༩༧། སྟོད་ཆ། ཤོག ༤༨༡།

[21] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press. 1933. Pg 18.

[22] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press.  1933. Pg 21.

[23] དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་གོང་གི་བོད་དུ་ཆབ་སྲིད་སྐྱོང་རིམ། ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་། ༢༤། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༧། ཤོག ༥༥།

[24] 西藏山南基巧和乃东琼结社会历史调查资料，中国藏学出版社。1992.Pg 5.

[25] ཚེ་དབང་དཔལ་འབྱོར། ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་རྫོང་ཁག་གི་མིང་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་རགས་ཙམ་གླེང་བ། དྲ་རྒྱ།

[26]西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.Pg. 176.