《དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ།》ནི་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གི་སྤྱན་བསལ་དགོངས་གཞིའི་འོག་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་ཡིག་ཚང་ནས་མཐུན་འགྱུར་ནར་གཏོང་གིས་ཆོལ་གསུམ་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་སྒྲིག་ལས་འཆར་ཁོངས་པར་སྐྲུན་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་བའི་རྣམ་གྲངས་གལ་ཆེ་ཞིག་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་འདིའི་ནང་དོན་དང་། རྩོམ་འབྲིའི་བརྒྱུད་རིམ་ངོ་སྤྲོད་ཆེད་དེབ་འདིའི་གླེང་བརྗོད་ཟུར་འདོན་གྱིས་གཤམ་དུ་སྤེལ།
“དེ་ཡང་《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ།》ལས། ལར་སྐྱེས་པའི་མིས་རང་གི་སྐྱེ་རྒྱུད་མ་ཤེས་ན། ནགས་ཁུང་གི་སྤྲེའུ་འདྲ། མི་རང་གི་ཆོ་འབྲང་མ་ཤེས་ན། གཡུ་འབྲུག་ཟོལ་མ་འདྲ། ཡབ་མེས་ཀྱི་ཆེ་དགེའི་ཡིག་ཚང་མ་ཤེས་ན། མོན་ཕྲུག་ཡལ་བོར་དང་འདྲ། ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། དབུས་གཙང་གི་མེས་པོ་ཚོའི་བཀའ་དྲིན་ལ་བརྟེན་ནས། དག་པའི་ཞིང་། དམ་པ་ཆོས་ཀྱི་ཆོལ་ཁ། ཞེས་སོགས་སྤོབས་པ་སྐྱེ་འོས་སུ་གྱུར་པའི་ཚིག་དོན་གཙིགས་ཆེན་དག་གི་ཆེ་བ་ཐོབ་ཡོད་མོད། ད་ལྟའི་དབུས་གཙང་པ་ཕལ་མོ་ཆེར་རྒྱུ་མཚན་ཅིའི་ཕྱིར་དབུས་གཙང་ལ་དག་པའི་ཞིང་དང་ཆོས་ཀྱི་ཆོལ་ཁ་སོགས་ཐོགས་སམ་ཞེས་དྲིས་ཚེ། ཕལ་མོ་ཆེ་སྨྲ་བའི་སྤོབས་པ་ཉམས་ཏེ་དགུན་གྱི་ཁུ་བྱུག་བཞིན་འདུག་ཉེན་ཆེ་བའི་སྐབས་འདིར། འཕགས་མཆོག་ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོ་ངུར་སྨྲིག་གར་གྱི་རྣམ་རོལ་༸རྒྱལ་དབང་ཡིད་བཞིན་ནོར་བུས། བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་དང་མཐུན་འགྱུར་བཀྲིན་བླ་ནས་སྩལ་ཏེ། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ གོང་གི་ཆོལ་གསུམ་ཡུལ་ལུང་སོ་སོའི་ཆོས་སྲིད་རིག་གསུམ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་། ཡུལ་གྱི་གོམས་པའི་གཤིས་ལུགས། འཚོ་གནས་ཇི་ཡིན་ཞིབ་འཇུག་ཡིག་འབེབས་དགོས་པའི་བཀའ་སློབ་དགོངས་གཞི་བཞིན། འདི་ནས་དགོངས་དོན་གྱི་ཆ་ཕྲ་མོ་ཙམ་སྒྲུབ་ཕྱིར་《དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ།》ཞིབ་འཇུག་རྩོམ་སྒྲིག་འགན་ཁུར་ཞུས།
སྤྱིར་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ཞིབ་འཇུག་འབྲི་རྩོམ་བྱེད་པར་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་དང་། དབུས་གཙང་གི་ལོ་པཎ་དང་བླ་སྤྲུལ་རྣམ་པའི་རྣམ་ཐར། དགོན་སྡེ་ཁག་གི་གདན་རབས་དང་གདུང་རབས། ཁྱིམ་རྒྱུད་ཆེ་ཁག་གི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་རི་བོའི་གཏོས་དང་མཉམ་པའི་ཡིག་ཚང་ཁག་ལ་རུ་ང་ཞིབ་ཚགས་ཀྱིས་ལྟ་དགོས་པར་མ་ཟད། ཡང་སྒོས་དེ་སྔའི་རྩེ་ཤོད་གཉིས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ནང་བཞུགས་པའི་བཀའ་ཤག་གི་མགྲོན་དེབ་དང་། གཏོང་དེབ། སྤྲོད་དེབ། འབྱེད་ཁྲ། ས་ཐོ་ཞིབ་གཞུང་། སྒོ་ཁྲ་མིང་གཞུང་། འབབ་དེབ། བཀའ་ཁྲ་ཆོད་ཡིག བཀའ་གཏན་སྒྲུབ་ཆག་སོགས་དང་། དབུས་གཙང་རྫོང་གཞིས་ཁག་གི་མཛོད་ཁང་གི་དངོས་པོ་སྤྲོད་དེབ། ལྷ་ཁང་ཁག་གི་མཆོད་རྫས་སྤྲོད་དེབ། གཏན་ཚིགས་ཀྱི་ཐམ་གཡོག་བཀའ་ཐམ་སྦྱར་མ་ཁག གཞིས་ཁག་གི་འབབ་དེབ། གཏོང་དེབ། སྤྲོད་ཁའི་ཡིག་རིགས། ལོ་རེའི་རྩིས་ཁྲའི་ཡིག་ཚགས། བཀར་འབྲུ་བཅུག་བཏོན་མ་དེབ། མངའ་ཞབས་བོགས་སྒྲུབ་མིང་གཞུང་། ཕྱོགས་མཐའི་བོགས་སྒྲུབ་མིང་གཞུང་། གཅོད་རྒྱ་སོང་རིགས། ཚུར་འབྱོར་ཡིག་རིགས། ཕར་སོང་ཡིག་ཟིན། གཙང་ཟིན་སོགས་འཛིན་ཐོ།
གཞན་ཡང་ཕྱི་ནང་གཡར་པོ་རིང་ཐུང་གི་སྐྱིན་དེབ་དང་། རྩིས་ཆད་དུས་འབུལ་ཞུ་གན་ཁག རྩིས་ཞུས་གཙང་འཛིན། བརྫང་ཐོ། མཛད་གཞུང་སོགས་ལམ་སྟོན་ཡིག་ཚགས་དང་། གཞིས་ཁག་གི་འབེབ་འདྲེན་བྱུང་དེབ་སོགས་དགོས་མཁོ་ཆེ་མོད། བློ་ཕམ་སྐྱེ་དགོས་པ་ཞིག་ལ་དེ་དག་ཕལ་མོ་ཆེ་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་རྒྱ་གཞུང་གིས་རྩ་མེད་བཟོས་ཟིན་པ་དང་། རེ་ཟུང་ལྷག་ལུས་ཡོད་པ་དག་ཀྱང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་དོ་དམ་སྟངས་འཛིན་འོག་ཡོད་རྐྱེན་ཞིབ་ཕྲ་ལྟ་འཚོལ་ཐུབ་རྒྱུ་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་ལ། གཉིས་ནས་ས་ཡུལ་དངོས་ལ་ཆེད་བཅར་གྱིས་ཞིབ་འཇུག་བྱ་ཡུལ་གང་དེའི་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་། ཡུལ་གྱི་གོམས་པའི་གཤིས་ལུགས་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན་མོད། སྲིད་དོན་གནས་ཚུལ་དབང་གིས་ཡུལ་དངོས་བརྟག་དཔྱད་དུ་འགྲོ་སྟབས་འགྲིག་མིན་ལ་བརྟེན། ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ཀྱི་འདོད་བློ་ཡོངས་སུ་སྐོང་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡོང་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་ནས་དཀའ་བ་ལགས་ན་དགོངས་སེལ་ཞུ། འོན་ཀྱང་། ཐེངས་འདིར་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་ཁུངས་མི་འདྲ་བ་ཆེ་ཁག་བཞི་ལ་གཞི་གཙོ་བོར་བཅོལ་ནས་དབྱེ་ཞིབ་དང་ཞིབ་བསྡུར་ནན་ཏན་ཞུས་པར་མ་ཟད། དཔྱད་ཡིག་དེ་དག་ལས་རིགས་འགའ་ཞིག་ད་ཕན་སུས་ཀྱང་བེད་སྤྱོད་གཏོང་མྱོང་མེད་པའི་ཡིག་རྙིང་ཁུངས་བཙུན་ཤ་སྟག་ལ་སོང་། ཀློག་པ་པོ་རྣམས་ལ་ཕན་ཐོགས་ངེས་ཅན་ཡོང་རེ་ཆེ།
དེ་ཡང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་དང་པོར། ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ནས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ གོང་བར་དུ་འབྲི་རྩོམ་བྱས་པའི་ཡིག་ཆ་སྟེ་རྡོ་རིང་དང་། བྲག་བརྐོས་ཡི་གེ། བཀའ་གཙིགས། གནས་ཡིག རྒྱལ་རབས། ཆོས་འབྱུང་། གདན་རབས། གདུང་རབས། རྣམ་ཐར། དེབ་ཐེར། བཅའ་ཡིག ཁྲིམས་ཡིག་སོགས་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཇི་སྙེད་ཅིག་ལ་ཞིབ་མཇལ་ཁུངས་གཏུགས་ཞུས་ཡོད།
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་གཉིས་པར།འཇར་མན་བྷོན་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་དྲ་ཐོག་དཔེ་མཛོད་ཁང་(The Central Asian Seminar of the University of Bonn,Germany.Document) དང་། བཞུགས་སྒར་རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཡིག་ཆ་རྙིང་པའི་ཁོངས་བཞུགས་པའི་དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་གོང་གཞུང་ས་མཆོག་ནས་རྫོང་གཞིས་ཁག་དང་ཆབ་འབངས་མི་སེར་ལ་སྩལ་བའི་རྩ་ཆེའི་བཀའ་རྩ་ཡིག་རྙིང་གྲངས་ ༦༩ ཡོད་པ་རྣམས་ཡིན།
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་གསུམ་པར། དུས་འགྱུར་རྗེས་བཞུགས་སྒར་རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་ནས་པར་སྐྲུན་ཞུས་པའི་ངག་རྒྱུན་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཕྲེང་ ༤༡ དང། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ཆབ་སྲིད་གྲོས་ཚོགས་ཀྱིས་པར་སྐྲུན་ཞུས་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་དེབ་ཕྲེང་ ༢༧ ། གྲོང་ཁྱེར་ལྷ་སའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དེབ་ཕྲེང་ ༨ ། བོད་ལྗོངས་ནག་ཆུ་ས་ཁུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དེབ་ཕྲེང་ ༥ ། གཞིས་རྩེའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་དེབ་ཕྲེང་ ༢ ། ལྷོ་ཁའི་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས་དེབ་ཕྲེང་ ༤ ། གུ་གེ་ཚེ་རིང་རྒྱལ་པོའི་《མངའ་རིས་ཆོས་འབྱུང་གངས་ལྗོངས་མཛེས་རྒྱན།》སོགས་ས་གནས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་དང་། བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་ཁང་དང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ཁག་ནས་དཔེ་སྐྲུན་ཞུས་པའི་ཞིབ་འཇུག་དཔྱད་རྩོམ། གནས་ཡིག་གསར་མ། རིག་གཞུང་དུས་དེབ་ཁག་སོགས་ཡིན།
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཁག་བཞི་པར། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིག་དངོས་དོ་དམ་ལས་ཁུངས་རིག་དངོས་རྟོག་ཞིབ་པས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས་པའི་《བོད་ས་ཁུལ་གྱི་རིག་དངོས་དཔེ་ཚོགས།(西藏地方文物志丛书)》དང་། རྒྱལ་ཁབ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་གིས་བསྒྲིགས་པའི་《བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྟོག་ཞིབ།(藏族社会历史调查丛书)》ཅེས་དེ་སྔའི་བོད་ཀྱི་རྫོང་གཞིས་ཁག་འགའི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས་འཁོད་པའི་དཔེ་ཚོགས་ཁག་དང་། རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དབྱིན་ཡིག་ཚན་པས་པར་སྐྲུན་ཞུས་པའི་དུས་དེབ་《The Tibet Journal》ཀྱིས་གཙོས་རྒྱ་ཡིག་དང་དབྱིན་ཡིག་ནང་འཁོད་པའི་དབུས་གཙང་གི་འདས་སོང་གནས་ཚུལ་དང་འབྲེལ་བའི་ཡིག་ཆ་རྣམས་ལ་གཤིབ་བསྡུར་དང་དབྱེ་ཞིབ་གང་ཐུབ་ཞུས་ཐོག བྱེས་འབྱོར་བོད་མི་རྒན་རབས་འགར་བཅར་འདྲི་ཞུས་པ་ཁག་གིས་བརྒྱན་ཏེ། ཡ་ཐོག་ནས་བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བར་གྱི་དབུས་གཙང་གི་ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་རིམ་སྤྱི་དང་། ཡང་སྒོས་གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པ་ཆེན་པོའི་སྐབས་སུ་བྱུང་བའི་དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་འགྲོ་སྟངས། རྫོང་ཆེན་ཁག་གི་ལོ་རྒྱུས་གནས་ཚུལ་བཅས་འཚོལ་ཞིབ་གང་ཐུབ་ཞུས་ཡོད།
ང་ཚོས་མི་ལོ་ལྔ་ཡི་རིང་འབད་པ་བརྒྱ་དང་བརྩོན་པ་སྟོང་ལ་བརྟེན་ནས་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ཞིབ་འཇུག་དང་རྩོམ་སྒྲིག་ཞུས་པའི་གྲུབ་དོན་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་དུ་ཕྱེ་བའི་གླེགས་བམ་གསུམ་ལས། སྟོད་ཆའི་ནང་ཡ་ཐོག་ནས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བར་གྱི་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་འཕོ་འགྱུར་རིམ་བྱུང་ཁྲོད་དབུས་གཙང་གི་ཆབ་སྲིད་དང་། རིག་གནས། དཔལ་འབྱོར། སྒྱུ་རྩལ། དམངས་སྲོལ་བཅས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཞིབ་འཇུག་གི་ལམ་ནས་ངོ་སྤྲོད་གསལ་སྟོན་དང་། གླེགས་བམ་བར་ཆ་དང་། སྨད་ཆའི་ནང་གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་སྐུ་དུས་གཞུང་ས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་ལས་ཚན་ཕྱི་ནང་ཏོག་གནས་ཀྱི་གོ་རིམ་དེབ་ཐེར་རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་གཞིར་བཟུང་ན་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༡༢ ཡས་མས་སུ་དབུས་གཙང་ཆོལ་ཁོངས་སུ་རྫོང་གཞིས་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་ ༨༤ ཡོད་པ་ལས། རྫོང་གཞིས་ཆེ་ཁག་ ༥༣(དེའི་ཁོངས་ནས་མངའ་རིས་ཀྱི་མཚོ་ཆེན་དང་། སྒེར་རྩེ། དགེ་རྒྱས་གསུམ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པའི་སྐབས་ཚོ་པ་ལས་རྫོང་མིན།)གྱི་ལོ་རྒྱུས་གནད་བསྡུས་སུ་བཀོད་ཡོད།
གླེགས་བམ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་ནང་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་འཕོ་འགྱུར་རིམ་བྱུང་ཁྲོད་དབུས་གཙང་དང་འབྲེལ་བའི་ས་ཁྲ་ ༡༡ ཡོད་པ་རྣམས་ཁེད་ལི་ཧྥོ་ནི་ཡ་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་(University of California)སློབ་དཔོན་སྐུ་གཞོན་ཁཱལ་ཨི་རཱལ་ཝིག་(Associate Professor Karl E. Ryavc )ལགས་ཀྱི་《A Historical Atlas of Tibet》ཞེས་པར་གཞི་བཅོལ་ནས་བཟོས་ལ། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ གོང་གི་དབུས་གཙང་རྫོང་གཞིས་ཆེ་ཁག་ ༢༦ གི་པར་རིས་བཀོད་ཡོད་པ་ཕལ་མོ་ཆེ། བོད་ཀྱི་པར་ཕྱོགས་བསྡུས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༢༠ ནས་ ༡༩༥༠ བར་དབྱིན་ཇིས་བླངས་པའི་དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་པར་(the Tibet Album British photography in central Tibet 1920-1950)ཞེས་པའི་དྲ་ཐོག་ནས་བླངས་པ་ཞིག་ཡིན་པས་འབྲེལ་ཡོད་པར་བདག་ལ་ཆོག་མཆན་ཡོང་བའི་སྙན་སེང་དང་སྦྲགས་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ།
ཞིབ་འཇུག་དང་རྩོམ་སྒྲིག་ཞུ་ཐབས་ཐད་གཙོ་བོ་མི་ཆོས་དངོས་སྣང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྟ་སྟངས་གཞིར་བཟུང་། སྔ་རབས་བོད་མིས་ཡི་གེར་བཀོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡིག་རིགས་ཁག་གཞི་རྩར་བཟུང་ཐོག ཕྱི་ནང་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཚོའི་ཞིབ་འཇུག་གི་གྲུབ་དོན་ཁག་དང་། དབྱིན་རྒྱ་ཡིག་རིགས་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་འཁོད་པ་ཁག་ཕན་ཚུན་གཤིབ་བསྡུར་དང་ལེགས་བསྒྲིགས་ཀྱིས་གང་རྒྱུ་མཚན་ཆེ་བ་དང་། གང་དོན་དངོས་དང་མཐུན་ཤས་ཆེ་བ་རྣམས་སྐབས་མཚམས་སུ་བཀོད་ནས་གསལ་བཤད་ཞུ་འོས་ཞུས་ཡོད་པ་ལགས་སོ།།
གཤམ་དུ་གསལ་བཤད་འགའ་ཞིག་ཞུ་རྒྱུར། དང་པོ། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་སྲིད་དབང་འཕོ་འགྱུར་རིམ་པར་བྱུང་བའི་ནང་། རྫོང་གཞིས་ཁག་གི་སྲིད་འཛིན་མངའ་ཁོངས་ལ་འཕོ་འགྱུར་ཅི་རིགས་བྱུང་བས། དེ་སྔའི་རྫོང་གཞིས་གང་ཡོད་ཐམས་ཅད་སོ་སོར་ཇི་བཞིན་འབྲི་རྒྱུར་ཡུལ་དུས་གནས་བབ་དང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆས་ཁུངས་འཁྱོལ་ཐབས་མེད་པར་སོང་། རྫོང་གཞིས་ཆུང་གྲས་རེ་ཟུང་འབྲེལ་ཡོད་རྫོང་ཆེན་ཁག་གི་ནང་བསྡུས་ནས་བྲིས་ཡོད། དཔེར་ན། དེ་སྔ་འཕན་པོ་ཁུལ་དུ་ལྷུན་གྲུབ་རྫོང་དང་། ཟ་དམ། ཕུ་མདོ། མཁར་རྩེ་སོགས་རྫོང་གཞིས་ཆུང་གྲས་འགའ་ཡོད་པ་རྣམས་ད་ལྟའི་ལྷུན་གྲུབ་རྫོང་ཞེས་པའི་འོག་བསྡུས་ནས་ནང་གསེས་ངོ་སྤྲོད་ཞུས་ཡོད་ལ། ད་ལྟའི་མངའ་རིས་ཁུལ་གྱི་འབྲོང་པ་རྫོང་དང་དགེ་རྒྱས་རྫོང་སོགས་དེ་སྔ་ཚོ་པ་ལས་རྫོང་མིན་ཡང་། ད་ལྟའི་རྫོང་མིང་རང་སོར་བཞག་ཐོག་དེའི་ཁོངས་དེ་སྔའི་ཚོ་པ་གང་ཡོད་ཀྱི་གནས་སྟངས་སྔ་སྲོལ་འགོད་ཐབས་ཞུས་ཡོད།
གཉིས་པ། འདིར་བཀོད་གྲགས་ཅན་མི་སྣའི་ཁོངས་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ཆོས་སྲིད་རིག་གནས་ལ་ཡོངས་གྲགས་ཕྱག་རྗེས་ཡོད་པ་རྣམས་སྨོས་མེད་ཐོག ཡུལ་སྡེ་སོ་སོར་བཟོ་རིག་ལག་རྩལ་དང་། དམངས་ཁྲོད་སྒྱུ་རྩལ་སོགས་ལ་ཕྱག་རྗེས་མི་དམན་པ་གང་རྙེད་འཚོལ་སྒྲུབ་ཞུས་ཡོད་མོད། གྲགས་ཅན་མི་སྣ་རེ་འགའི་འཁྲུངས་ཡུལ་ཡིག་ཆར་ཁ་གསལ་ཡོད་ཀྱང་། ས་ཁོངས་འགྱུར་འགྲོས་དང་དམངས་ཁྲོད་ཤོད་སྲོལ་མི་འདྲ་བ། དེ་བཞིན་མཁས་པའི་བཞེད་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་སོགས་ལས་མཐའ་འདེད་ངེས་བཟུང་མེད་ལ། འདི་ཁོངས་མ་འདུས་པའི་རིགས་ཀྱང་ཡོད་ངེས་པས་དོན་གཉེར་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་ཕྱིས་འབྱུང་ཁ་སྐོང་མཛད་གལ།
གསུམ་པ། དགོན་སྡེ་ཁག་གི་ཆོས་བརྒྱུད་སྔ་འགྱུར་ཕྱི་འགྱུར་གྱི་རིགས་ཡིག་ཆར་གང་རྙེད་ལྟར་རང་སོར་བཞག་པ་ལས་ངེས་བཟུང་བཟོ་བཅོས་གང་ཡང་བྱས་མེད།
བཞི་པ། དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཁག་ལས་བཀའ་རྩ་ཁག་ཕུད། གཞན་རྣམས་བརྗོད་དོན་ཐད་མ་དཔེའི་ནང་འཁོད་ལྟར་ལས་སྣོན་འཕྲི་ཕྲ་མོ་ཙམ་ཡང་མི་བྱེད་པའི་རྩ་དོན་དམ་འཛིན་ཐོག དག་ནོར་བློ་དོགས་ཆོད་ངེས་རྣམས་མ་དག་རྒྱུན་འབྱམས་མི་ཡོང་བ་དང་། དཔེ་ངོས་ཀྱི་རྣམ་པ་མི་བརླག་སླད་ཤད་གུག་ནང་མ་བཅུག་པར་ཐད་ཀར་བཟོ་བཅོས་བྱས་ཡོད། དེ་མིན་གཞུང་ཡིག་གི་འབྲི་རྒྱུན་རང་སོར་བཞག་པ་ལས་རང་འཚམ་ལག་རིང་སྐྱོང་མ་ནུས་ན། སྐབས་མཚམས་ལ་ལར་དག་སྡེབ་མི་འདྲ་བ་བྱུང་ཡོད་ངེས་ཅན་ལའང་དགོངས་བཞེས་ཡོད་པ་ཞུ།” ཞེས་གསལ།
ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་འདིའི་རྩོམ་འབྲིའི་ལས་དོན་སྐོར་གྱི་མཐོང་ཐོས་བཀོད་པ་ཟུར་དུ་གཟིགས་གནང་།
དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོའི་ཀློག་པ་པོའི་མྱོང་ཚོར།
གུས་པ་ནི་ཞུ་དག་པའི་ཁྲོད་ནས་གཅིག་ཆགས་ཡོད་ལ། ཞུ་དག་པ་ནི་དེབ་དེ་ཉིད་ཀྱི་ཀློག་པ་པོ་ཐོག་མ་དེ་ཡང་ཆགས་ཀྱི་ཡོད། ཞུ་དག་པ་ནི་སྤྱིར་བཏང་གི་ཀློག་པ་པོ་དང་མི་འདྲ་བར་བརྗོད་བྱ་དོན་དང་། རྗོད་བྱེད་ཚིག སྡེབ་སྦྱོར་དང་བཅས་པའི་སྐྱོན་དང་ནོར་འཁྲུལ་གྱི་རིགས་ལ་དམིགས་བཀར་རྩལ་བཏོན་གྱིས་ཀློག་དགོས་པ་ཞིག་ཀྱང་ཆགས་ཡོད། དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་འདིར་བདུན་ཕྲག་གཉིས་ཙམ་རིང་ཞིབ་ཀློག་ཞུ་རྒྱུའི་སྐལ་བཟང་གི་གོ་སྐབས་ཐོབ་པ་ལྟར་ཞིབ་ཀློག་ཞུས་ཏེ། སྐྱོན་དང་ནོར་འཁྲུལ་སྣ་ཅིག་མེད་ཅེས་ཞུ་ཐབས་མ་མཆིས་ཀྱང་། སྤྱིའི་ཆ་ནས་སྐྱོན་མེད་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཆགས་ཡོད་པ་ངེས་ཤེས་རྙེད་པ་བྱུང་།
དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ནི། ས་ཆའི་ཁྱབ་ཚད་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་ཆ་ནས་དང་། བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་ཆ་ལག་ཚང་ཤོས་ཤིག་དང་། གྲྭ་རྒྱས་ཤོས་དང་ཞིབ་ཚགས་ཤོས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གླེགས་བམ་ཡིན་པས། མིང་དོན་མཚུངས་པའི་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ཞིག་ཆགས་ཡོད།
རིགས་དང་མཐུན་པའི་ལས་བརྩམས་ཏེ། །ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་རིགས་མཐུན་སྒྲུབ་འོས་ཀྱི་ལས་འགན་ཆེན་པོ་ཞིག་སྒྲུབ་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད། འདི་ནི་ཨར་ལས་འཛུགས་སྐྲུན་ལྟ་བུའི་གྲུབ་འབྲས་ཤིག་མིན་པར་སྔོན་བྱོན་མཁས་པས་མཛད་པའི་རྨད་བྱུང་ལེགས་བཤད་ཀྱིས་ཕྱུག་པའི་རིན་བྲལ་གྱི་གླེགས་བམ་བརྒྱ་ཕྲག་མང་པོ་ལྟ་ཀློག་གིས་ཉིང་བཅུད་བསྡུ་ལེན་གནང་སྟེ་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ཞེས་པའི་གླེབས་བམ་འདི་དག་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་བར་བཅོས་སྙིང་དབུས་ནས་ལེགས་གསོལ་བསྔགས་བརྗོད་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
གཤམ་དུ་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ཀློག་པ་པོའི་ངོས་ནས་མྱོར་ཚོར་གཙོ་བོ་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཁག་བཞི་ངོ་སྤྲོད་དང་། འབོད་སྐུལ་ཁག་གཉིས་ཞུ་རྒྱུར།
དེ་ཡང་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་པོ་ནི། འདིའི་ནང་སྔོན་ཆད་མཐོང་ཐོས་དཀོན་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་དང་། ཁྲལ་འུལ་ཁྲིམས་གནོན་སོགས་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཐ་སྙད་དང་། སྔར་གྱི་གཞུང་ཡིག་གི་འགྲོ་ལུགས་སོགས་ཕྱོགས་མང་པོ་ཞིག་ནས་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུའི་རྒྱུ་ཆ་ཧ་ཅང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པ་དང་གཅིག །སྒྲིག་སྟངས་ཀྱི་ཐད་ནས་གཅིག་གྱུར་ཡིན་པ། བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་ལྟར་ལེའུ་དང་། ས་བཅད། ལེ་ཚན་སོགས་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་གི་རྣམ་དབྱེ་མ་འདྲེས་པར་ཡིག་ཚོགས་ཉུང་ལ། ཁ་གསལ་ཞིང་གོ་བདེ་བའི་དཀར་ཆག་ཞིབ་ཕྲ་བསྒྲིགས་གནང་བ་འདིས་ལྟ་ཀློག་དང་འཚོལ་བདེ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་འདུག
དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་པ་ནི། ས་ཁུལ་དང་རྫོང་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འབྲི་གནང་རྒྱུའི་རྒྱུ་ཆ་དང་། སྒྲོམ་གཞིའི་རྨང་གཞི་འདིང་གནང་ཡོད་པ། དཔྱད་གཞི་ལྟ་ཀློག་ཤིན་ཏུ་མང་བ་དང་། དེ་དག་ལས་ལག་ཏུ་གང་ཐེབས་དཔྱད་གཞིར་མ་གནང་བར་བདམས་གསེས་ཞིབ་ཚགས་གནང་བ། དེ་དག་གི་ཁྲོད་ནས་དཔྱད་གཞི་མང་པོ་ཞིག་ད་བར་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་ཐོག་བཀོལ་སྤྱོད་གནང་མྱོང་མེད་པའི་རིགས་ཡིན་པ། ལྷག་པར་དེང་སང་གི་དཔྱད་རྩོམ་གྱི་འགྲོ་ལུགས་དང་མཐུན་པར་རྩོམ་པ་པོ་དང་། བསྟན་བཅོས། དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། དཔར་ལོ། ཤོག་གྲངས་དང་བཅས་པའི་ལུང་ཁུངས་རྣམས་ཀྱང་གསལ་པོར་བཀོད་པ་འདི་ཡིས་ཀྱང་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་འདི་ཉིད་ཁུངས་བཙན་ཚད་ལྡན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་པའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་འདུག
དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གསུམ་པ་ནི། དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོའི་གླེགས་བར་སྟོད་ཆར་ས་ཁྲ་ཁག་ ༡༡ བཀོད་པ་འདི་དག་གི་ཐོག་ནས་སྔོན་གྱི་གཏམ་དཔེར། གཡང་རྩེའི་སྒང་གི་ཡས་སྒྲོན་གྱི་དཔེ་ལྟར་ཆགས་འདུག་སྙམ། དེ་ཡང་ཕྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ་ ༣༠༠༠༠ ནས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༡ ཡས་མས་བར་གྱི་བོད་མཐོ་སྒང་གི་རིག་གནས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་དང་། དབུས་གཙང་གི་སྲིད་འཛིན་ས་མཚམས་དང་འཛིན་སྐྱོང་མ་ལག བོད་བཙན་པོའི་རྗེས་དང་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་ལྟེ་གནས་གཙོ་ཆེ་ཁག ས་སྐྱའི་སྐབས་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་སྲིད་འཛིན་ས་ཁུལ། ཕག་གྲུའི་སྐབས་ཀྱི་རྫོང་ཆེན་བཅུ་གསུམ་དང་། ཆོས་སྲིད་ཀྱི་ལྟེ་གནས་ཁག བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱི་དབུས་གཙང་གི་སྲིད་འཛིན་གྱི་ས་མཚམས་དང་། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཛིན་སྐྱོང་ཆེ་ཁག མཁར་རྫོང་དང་ས་མཚམས་ཁག དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་དང་རིག་གཞུང་ལྟེ་གནས་ཁག་གསལ་བར་འཁོད་པ་དང་། མདོར་ན་ཡུལ་ལུང་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་དང་། རི་ཆུ་མཚོ་གསུམ་དང་བཅས་པའི་མིང་རྣམས་བོད་ཡིག་གི་ཐོག་ནས་བཀོད་པར་མ་ཟད། མཚོན་ཁྲ་ཅན་གསལ་བར་བཀོད་པ་འདི་དག་གི་ཐོག་ནས་ཀྱང་གཞན་ལ་མེད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་འབུར་དུ་ཐོན་པ་ཞིག་ལྡན་འདུག
དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་བཞི་པ་ནི། དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་ཁུངས་མི་འདྲ་བ་ཆེ་ཁག་བཞི་དང་། ཆུང་ཁག་གཉིས་སུ་དབྱེ་བར་མ་ཟད། དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཁག་ཀྱང་བོད་ཡིག་ཁོ་ན་མིན་པར་དབྱིན་ཡིག་དང་། རྒྱ་ཡིག་གི་དཔྱད་གཞི་ཡང་འཚོལ་བསྡུ་གནང་སྟེ། སྐད་ཡིག་སྣ་མང་གི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ། དེ་ཡང་ཁྱོན་བསྡོམས་ཤོག་གྲངས་ ༡༨༦༧ ལས་གྲུབ་པའི་གླེགས་བམ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་ལས། གླེགས་བམ་སྟོད་ཆར་ལུང་ཁུངས་གྲངས་ ༤༢༠ དང་། གླེགས་བམ་བར་ཆར་ལུང་ཁུངས་གྲངས་ ༢༨༧ གླེགས་བམ་སྨད་ཆར་ལུང་ཁུངས་གྲངས་ ༡༨༦ བཅས། མདོར་ན། དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོའི་གླེགས་བམ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་ལ་ཁྱོན་བསྡོམས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་གྲངས་ ༨༩༣ ནས་ལུང་འདྲེན་གནང་འདུག་པ་དང་། ལྷག་པར་ཁུངས་བཙན་ཡིག་རྙིང་གི་དཔྱད་གཞིའི་ངོ་བཤུས་རྣམ་གྲངས་ ༦༩ བཀོད་གནང་འདུག་པ་འདི་དག་གི་ཐོག་ནས་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོའི་གླེགས་བམ་འདི་དག་ཚད་དང་ལྡན་ཞིང་། ཁུངས་བཙན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གླེགས་བམ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་པ་གསལ་པོར་མཚོན་ཐུབ་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་དགེ་མཚན་ཞིག་ཆགས་འདུག
གཉིས་པ། འབོད་སྐུལ་ཞུ་རྒྱུའི་རིམ་པ་དང་པོར། དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོའི་ནང་། གྲུབ་མཐའ་རིས་མེད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཅན་གྱི་དགོན་སྡེ་ཁག་ ༡༤༨༨ དང་། སྔོན་བྱོན་མཛད་རྗེས་ཅན་གྱི་གྲགས་ཅན་མི་སྣ་ཁག་ ༡༠༨༡ མཁར་དང་། གནས། དུར་ས། བང་སོ། རྡོ་རིང་། བྲག་ཕུག་སོགས་གནའ་ཤུལ་གྲགས་ཅན་ཁག་ ༨༠༢ བཅས་ཀྱི་སྐོར་ཞིབ་ཕྲ་ད་ལན་གྱི་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོའི་ནང་ཆུད་ཐབས་མེད་སྟབས། ནང་དོན་སྙིང་བསྡུས་ལྟ་བུ་རེའུ་མིག་གི་ལམ་ནས་ངོ་སྤྲོད་གནང་འདུག་པས། མ་འོངས་པར་དགོན་སྡེ་ཁག་གི་བྱུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་དང་། གྲགས་ཅན་མི་སྣའི་རྣམ་ཐར། གནའ་ཤུལ་གྲགས་ཅན་གྱི་ངོ་སྤྲོད་བཅས་སོ་སོར་ཉམས་ཞིབ་ཀྱི་ལམ་ནས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་གནང་གལ་ཆེ་བ་དང་གཅིག
འབོད་སྐུལ་ཞུ་རྒྱུའི་རིམ་པ་གཉིས་པ་ནི། ས་ཁུལ་དང་། རྫོང་ཁག་སོ་སོའི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་ཕྲ་ཁ་སྣོན་རྒྱས་བཤད་གནང་བདེའི་ཆེད་སྤྱི་ཁྱབ་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞི་ལེགས་པར་བཏིང་གནང་འདུག་པ་ལྟར། འབྲེལ་ཡོད་ཁྱབ་ཁུངས་སོ་སོ་ནས་རང་དོན་རང་གཅེས་གནང་སྟེ། ཞིབ་འབྲི་གནང་གལ་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བར་མ་ཟད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ཚུན་ཆད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཀྱང་རྒྱུས་ཡོད་མྱོང་ཅན་གྱི་བགྲེས་གྲས་ལྷག་ལུས་བཞུགས་མུས་ཀྱི་སྐབས་འདིར་ཁ་སྐོང་གནང་གལ་ཆེ་བས་མ་འོངས་པར་དེ་ལྟར་གནང་རོགས་ཞེས་འབོད་སྐུལ་གསལ་འདེབས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན།
མཐའ་དོན་དུས་ཐུང་ལོ་ངོ་ལྔའི་ནང་དཔྱད་གཞིའི་དེབ་རིགས་ཁག་ ༨༩༣ ལྟ་ཀློག་ཞིབ་འཇུག་གནང་སྟེ། ལོ་རྒྱུས་དངོས་གཞིར་ཤོག་གྲངས་ ༡༨༦༧ ལས་གྲུབ་པའི་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་གླེགས་བམ་སྟོད་སྨད་བར་གསུམ་རྩོམ་སྒྲིག་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་བ་འདིའི་ཐོག་ནས་རྩོམ་སྒྲིག་འགན་འཛིན་དང་གཙོ་འགན་རྩོམ་སྒྲིག་པ། དེ་བཞིན་རྩོམ་སྒྲིག་པ་དང་། རྩོམ་སྒྲིག་ལས་རོགས་རྣམ་པས་ཁྲལ་མངོན་སླ་ཆོས་དང་། ལས་སླ་བཅོས་བདེ་མ་གནང་བར། དུས་ཐུང་ལོ་ལྔའི་ནང་དཀའ་བ་ཁྱད་བསད་དང་། ངལ་བ་དང་ལེན་གྱི་ཐོག་ནས་རུ་ང་ཞིབ་ཚགས་གནང་བ་གསལ་པོར་མཚོན་འདུག་པས། གུས་ནས་དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ཀློག་པ་པོ་ཡོངས་ཀྱི་ཚབ་ཞུས་ཏེ་རྩོམ་སྒྲིག་པ་རྣམ་པར་དམིགས་བསལ་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞེས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། ཐུགས་རྗེ་ཆེ། རྣམ་གྲྭ་ཐུབ་བསྟན་ཡར་འཕེལ་པས།
ངོ་སྤྲོད་གནང་བར་བཀྲིན་ཆེ། ཞིབ་བལྟ་བྱ་རྒྱུའི་རེ་བ་ཤིན་ཏུ་ཆེན་པོ་ཡོད་ལགས། ལས་དོན་འདི་རིགས་ནི་བོད་དང་བོད་མིའི་ངོ་བོ། ཇི་སྲིད་འཇིག་རྟེན་འདི་མ་གཞིག་གི་བར་དུ་འཚོ་གནས་ཐུབ་པའི་བདེན་སྤང་ར་སྤྲོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ། སྲིད་པའི་གངས་དཀར་ཞིག་ཏུ་གྱུར་བར་སྨོན། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་རིག་གནས་དང་། ལོ་རྒྱུས་དོ་འཁུར་བ་རྣམས་ལ་ནམ་ཡང་དགའ་སྤོབས་དང་། དུང་ཞེན་ཡི་རངས་ཞུ་བ་ལགས་སོ།།
ཐུགས་རྗེ་ཆེ།