དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། ཇོ་མོ་རྫོང་གི་རྫོང་གཞིས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་དང་། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།

 

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གཞིས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་དང་། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།

གཅིག རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས།

 

སྔར་གྱི་ཀོང་པོ་ཇོ་མོ་རྫོང་ནི་དེང་གི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་བརྒྱད་གཅིག་གྲོང་རྡལ་གྱི་ཁ་གཏད་ཉང་ཆུ་གཙང་པོའི་ལྷོ་ངོས་ཇོ་མོ་རི་བོའི་སྣེ་གདོང་ལ་ཆགས་ཤིང་། དེ་སྔའི་རྫོང་སྡོད་རིམ་པའི་ཁྲལ་བསྡུ་ཁྲིམས་གནོན་སོགས་གཞུང་དོན་བསྒྲུབ་ཡུལ་འཛིན་སྐྱོང་ལྟེ་གནས་ཀྱི་ཆགས་དབྱིབས་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་མཚོན་ན། མཁར་རྫོང་དེའི་དཀྱུས་ལ་སྨི་ ༣༠༠ དང་ཞེང་སྨི་ ༡༠༠ ཙམ་གྱི་ས་ཁྱོན་སྟེང་ཐོག་བརྩེགས་ཉིས་ཅན་གྱི་རྫོང་ཁང་རྒྱལ་སྒོ་ལྷོ་གཏད་ཅན་ཞིག་ཡོད་ཅིང་།

ཐོག་རྩེགས་གཉིས་པའི་སྟེང་རྫོང་དཔོན་གཙོས་གཉེར་གཟིམ་ལས་ཚན་ཆེ་རིགས་རྣམས་བཞུགས་ལམ་དང་། ཐོག་རྩེགས་འོག་ཁང་ཁག་ཏུ་རྟ་ཐབ་ཞབས་གཡོག་པ་རྣམས་འདུག་ཀྱི་ཡོད།[1] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༢ ལོར་ཀོང་ཁུལ་ལ་ས་གཡོམ་གྱི་འཇིག་པ་འཕྲད་སྐབས། ཇོ་མོ་རྫོང་ལའང་གོད་ཆག་ཆེན་པོ་བྱུང་བས་རྫོང་སྡོད་སྐུ་ངོ་བསོད་ནམས་མགོན་པོ་དང་། སྐུ་ཟླ། གཉེར་པ་སོགས་ཞབས་གྲས་ཚང་མ་རྐྱེན་འདས་སུ་སོང་བ་དང་། ཕྱིས་རྫོང་དེ་ཇོ་མོ་རི་གདོང་དུ་བསྐྱར་བཟོ་མ་བྱས་བར་ཇོ་མོ་རི་བོའི་ཤོད་ཀྱི་ས་གཤོངས་སུ་གསར་རྒྱག་བྱས་འདུག

རྫོང་གི་སྲིད་འཛིན་གྲུབ་ཆའི་ཐད་རྫོང་དཔོན་དང་། ལས་དྲུང་། གཉེར་པ། གཟིམ་དཔོན་གཉིས་སོགས་མི་སྣ་ལས་ཚན་ལྔ་ཙམ་རྫོང་སྡོད་པས་ལྷ་ས་ནས་མཉམ་དུ་འཁྲིད་ལམ་དང་། དེ་མིན་གད་པ་དང་། རྟ་ཐབ་གཡོག ཁང་གཉེར། མ་བྱན་སོགས་མི་སེར་ཁྲོད་ནས་ཁྲལ་འུ་རྒྱུག་དགོས།[2] ཇོ་མོ་རྫོང་གི་སྲིད་འཛིན་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་ལྡིང་ཁག་བཅུ་ཞེས་གྲགས་ཀྱང་ཁེ་ནང་ལྡིང་ཁག་ལ་གྲུ་ལྡིང་གཞིས་དང་རྣམ་སྲས་བཅས་ས་ཁག་གཉིས་ཡོད་པ་ལས། དང་པོ་གྲུ་ལྡིང་གཞིས་ཀ་ནི་ལྷ་ས་རྒྱུད་སྟོད་གྲྭ་ཚང་ལ་གཏོགས་པ་དང་། རྣམ་སྲས་ནི་རྣམ་སྲས་བླ་མར་གཏོགས་པས་དོན་དངོས་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ཐད་སྐྱོང་བྱེད་པའི་ལྡིང་ཁག་དགུ་ལས་མེད།[3]

 

གཉིས། ཁྲལ་བསྡུ་ཁྲིམས་གནོན།

ཇོ་མོ་རྫོང་ནི་དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་རྫོང་ཁག་གཞན་ལྟར། སྤྱིའི་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཁྲལ་རྟེན་ས་གཞིས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་དང་འབོར་གྲངས་སོགས། ཕྱི་ལོ་ ༡༨༣༠ གཏན་ལ་ཕབ་པའི་《ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་།》ནང་འཁོད་ལྟར་ཁྲལ་གྱི་རྐང་འདོན་འཁྲི་སྒྲུབ་གཏན་འབེབ་ལ་གྱུར་བ་དམིགས་བཀར་ཕྱིན་མེད་པས། ཞིབ་གཞུང་དེའི་ཁྲལ་འབབ་ལྟར་ན་རྫོང་དེར་མཆོད་གཞིས་འདོན་ཕྱེད་བཅུ་བདུན་དང་། སྒེར་པ་འདོན་སུམ་ཅུ། གཞུང་རྒྱུག་འདོན་ཕྱེད་བཞི་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་རེ་གཅིག་དང་ལྔ་ཆ་གཅིག་བཅས་འཁྲི།[4] གཞན་ཡང་། རྫོང་དེའི་ས་རྟེན་རྐང་འདོན་ཁྲལ་འབོར་གྱི་འཁྲི་འབབ་ལྡིང་ཁག་ནང་གསེས་ལ་ཆ་བགོས་བྱས་པའི་ཐད་ལའང་《བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྟོག་ཞིབ་དེབ་བཞི་པ།(藏族社会历史调查 四》ཞེས་པ་ལས། ཇོ་མོ་རྫོང་འོག་གཞུང་རྒྱུག་ལྡིང་ཁག་དགུ་འམ་བཅུ་ལས། སྟག་རྩེ་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་ལྔ་དང་བཞི་ཆ་གསུམ། བྲག་ཕྱི་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས། ཞོལ་པ་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཉིས་དང་བཞི་ཆ་གསུམ། འཇོ་པ་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་གཅིག་དང་བཞི་ཆ་གསུམ། ཆབ་དཀར་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་གཅིག བྲན་ཛ་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་བདུན། རྔ་པ་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ། ཤུ་པ་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ། གྱེ་སྟིང་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་དང་བཞི་ཆ་གསུམ། ཁེ་ནང་ལྡིང་ཁག་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་བཅས་དང་།[5] དེ་མཚུངས་སྒེར་ཆོས་ཁག་ལས་རྣམ་སྲས་དགོན་པར་འདོན་བཅུ། བཀྲ་ཤིས་རབ་བརྟན་དགོན་པར་འདོན་བརྒྱད། བསམ་གཏན་ཨ་ཞེས་པར་ཁལ་ལྔ་བཅུ་འགྲོ་བའི་ས་ཞིང་ཡོད།[6] ཇོ་མོ་རྫོང་འོག་དེ་མོ་དགོན་པའི་མཆོད་གཞིས་འདོན་བཞི་བརྒྱ་རྩེ་ལྷ་རྫོང་འོག་ཏུ་ཡོད། སེ་སྨད་ཀོང་པོ་ཁང་ཚན་གྱི་མངའ་འོག་ཆོས་དགའ་བཀྲ་དགོན་པར་འདོན་བཞི།[7] སོགས་ཆོས་གཞིས་ཁག་དང་། སྒེར་ཁག་ཆེ་གྲས་སྒེར་སྟག་རྩེ་བར་འདོན་གསུམ་དང་དྲུག་ཆ་གཅིག སྒེར་ཁྲི་སྨོན་པའི་ཁུངས་ཇོ་རྫོང་ཁེ་ནང་བེ་ར་ལྡིང་འོག་ནས་འདོན་སུམ་ཅུ་ཐུབ་བཅས་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་པ་ཡིན།

ཇོ་མོ་རྫོང་འོག་མི་སེར་ནས་ཁྲལ་འུ་འཁྲི་སྒྲུབ་ཀྱི་ཁྲལ་གྱི་རྣམ་གྲངས་དང་ཆ་གསེས་ཐོབ་ཆར། གཞུང་རྒྱུག་དུད་ཚང་ཁྱོན་ཡོངས་ནས་བསྡོམས་ལོ་རེར་སྒོ་འབྲུ་ཁལ་ཉིས་སྟོང་བརྒྱད་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞི་དང་། སྒོར་མར་ཁལ་བརྒྱད་བརྒྱ། ཤོག་རྒྱུ་རས་ཅག་ཁལ་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུའམ་དེ་དོད་མར་ཁལ་ཕྱེད་ཀ།ཤོག་ལས་གླ་མར་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ། ལྡིང་ཁག་རེར་ནས་ལོ་སྣང་གླ་རྩི་ཐེངས་རེའམ་དེ་དོད་བོད་དངུལ་སྲང་ཉེར་ལྔ། རྫོང་གིས་ཐད་ཁར་མཆོད་རྒྱུན་འབུལ་ཡུལ་དུང་དཀར་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་པའི་མཆོད་ཟས་ཆེད་རྫོང་རྔོད་རྩམ་ཁལ་ལྔ་བརྒྱ།  དེ་མིན་རྫོང་སྡོད་ཀྱི་རང་གི་སྤྱོད་སྒོ་ལྟ་བུར་ནག་ཆུ་ཁ་བར་ལོ་རེར་ཕྱུར་རྡོག་རྐང་ཉི་ཤུ་ལྡན་པའི་ཕྱུར་ར་ཞལ་པ་ཆིག་སྟོང་ཙམ་ཡང་འབུལ་སྲོལ་ཡོད་པར་བཤད། ད་དུང་ཁྲལ་འབབ་བསྡུ་ཁུངས་གཞན་དག་ལའང་སྤོས་དབང་ཞུ་རྟེན་མར་ལྡིང་ཁག་རེ་ནས་ཁལ་རེ་བྱས་ཁྱོན་ཁལ་དགུ། སྨྱུག་སྒྲོམ་ལྔ་བཅུ། རྒྱ་འབོག་ལྔ་བཅུ། མར་སིལ་དགུ་བཅུ། ཁང་མར་ལྡིང་ཁག་རེ་ནས་ཁལ་གཅིག་དང་གྲངས་ཆུང་ལྔ་བྱས་ཁྱོན་ཁལ་བཅུ་གསུམ་དང་གྲངས་ཆུང་ལྔ། ལྷ་རི་འབྲུ་ཁལ་གསུམ་བརྒྱ། རྒྱ་མདའ་འབྲུ་ཁལ་ཆིག་སྟོང་བརྒྱ་མེད་ཉིས་ཤུ་རྩ་དྲུག རྟ་ཟམ་ཆུ་ཆག་མར་ཁལ་དགུ་དང་འབྲུ་ཁལ་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ། རི་རྒྱ་ཆོས་བརྟན་དུང་དཀར་དགོན་པའི་དགེ་འདུན་པ་ཉེར་ལྔ་ལ་མི་རེར་རྩམ་པ་ཁལ་གཉིས་དང་། གྲོ་ཁལ་གཅིག བྱ་སྒོང་ཉིས་བརྒྱ། སྣུམ་ཁལ་གཅིག ཚྭ་བྲེ་བཞི། ཇ་གཅིག དེའི་སྟེང་དུ་དབུས་གཞུང་གི་ལས་ཁུངས་ཁག་ནས་ཐད་ཀར་ཁྲལ་བསྡུ་བྱེད་པའི་རིགས་ལའང་། ལྡིང་ཁག་རེ་ནས་ཕག་ཤ་ཁལ་བཞི་བཅུར་འཁྲི་བར་ཁྱོན་ཁལ་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ། ཐད་ཀར་ལྷ་ས་གཉེར་ཚང་ལས་ཁུངས་སུ་འབུལ་ལམ་དང་། སྤང་ལེབ་སྤྱན་སྤང་དང་། དཀྱུས་སྤང་སོགས་འབབ་དེབ་ནང་གསལ་བསྡུ་ལེན་བྱེད་ཅིང་།[8] ལྷ་ས་རྩེ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་གཞིས་མར་ཁལ་ཉིས་བརྒྱ་ལྔ་ཅུ་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད།

མདོར་ན་རྫོང་དེེ་ནས་རྐང་འགྲོ་ལག་འདོན་གྱི་ཁྲལ་འུལ་ཐད། བཀའ་འགྱུར་ཆོས་ཡོན། རྒྱུན་རྔ་ལས་པ་སློང་མོ། དགེ་བསྒོས་སློང་མོ། དགའ་ལྡན་དར་ཤིང་། གུར་མདའ། སོམ་དྲིལ། ཨར་སྤང་། སོམ་སྤང་། དྲེལ་སྒ། བར་ཐོགས་གཉེར་པའི་ཤིང་རིན། ཨཪ་དྲུང་སློང་མོ། ཞབས་དངུལ། བྱ་སྤུ། ཞ་ཉེ། རྫས། ནོར་སྒ་སྒ་ཁྲལ། ཆུ་སྟག་སྐྱེལ་དངུལ། དམག་གླ། དབྱར་དགུན་གྱོན་དོད། རུ་ཕྱི་ལས་དོད། སྨོན་དངུལ། ཤིང་དངུལ། རྒྱ་གསོལ། གཟིམ་གླ། རི་ཀོ། རྒྱ་གཤག དམག་གཟིིམ། ལྡིང་དམག བ་དང་དམག་མི། སྒར་གཡོག རྟ་གཡོག ཐབ་གཡོག ལུག་གཡོག གཞིས་གཡོག རྩྭ་རྔ་ལས་ཁྲལ། ཤོག་བརྡུངས་ལས་ཁྲལ། སྣུམ། ཐབ་ཤིང་། ཨར་ཆུང་ལས་ཁྲལ། ཆུ་སྤང་ཁྲལ། སྤོ་རོང་སློང་མོ། ཁང་གཉེར་སློང་མོ། རྫོང་སྐྱེལ་རྟ་ཁྲལ། ས་ཆག་རྟ་ཁྲལ། ཚུགས་སྐྱེལ་རྟ་ཁྲལ། སྔ་ཆག་དགོང་ཆག བཞུགས་བསྒྲིགས། རྒྱ་ཤིང་རྔོད་གསུམ།[9] སོགས་མང་དུ་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས་པ་ཡིན་ནོ། གཤམ་དུ་ཇོ་མོ་རྫོང་དང་འབྲེལ་བའི་བཀའ་རྩ་ངོ་སྤྲོད་ཞུ་རྒྱུར།

 

༄༅། །ཇོ་རྩེ་རྫོང་བསྡོད་སྦྲེལ་པོ་ལ། ཉང་ཁྲིའི་སྤྱི་འབྲོག་མཚོ་གོང་ཟེར་བ་དང་ཐོག་ཆོད་(མཆོད་)ཡོན་གོང་མའི་དུས་ནས་གཟུང་(བཟུང་)ཉང་ཁྲི་རང་ནས་སྙོན་མེད་བདག་པའི་ཕྱུག་བདག་སུ་ལའང་བློ་སྟུན་(བསྟུན་)གྱི་ཙོང་ཚོང་་མུས་ལ་བྲག་བྱི་(ཕྱི་)རྒྱས་ནས་རྩ་(རྩྭ་)བོགས་སྒྲུབས་(སྒྲུབ་)པའི་རྩ་(རྩྭ་)སྤུས་ལོ་ཤས་བྱུང་བར་ཟ་སྙོག་ཀྱི་(གི་)ཁང་ཆེན་པར་མགོ་རྟགས་(བཏགས་)པའི་གཡོ་ཞུས་ཀྱི་འབྲོག་སྤུས་སྟོང་དགོས་༸གོང་ས་རིན་པོ་ཆེའི་ཐམ་ཀ་དང་། ཁང་ཆེན་རང་གི་ཐེའུ་བཅས་ཁྱེར་ནས་གཡར་ས་བདག་གི་ཧམ་རྩོད་བྱས་ཚུལ་བྱུང་བ་བདེན་ན་བབས་འབྲེལ་མ་ཆེ་བས། ད་ནས་བཟུང་རྩ་སྤུས་ཉོ་རྩོང་(བཙོང་)ཇི་ལྟར་བྱེད་ཀྱང་སྔར་སྲོལ་ལྟར་ཉང་ཁྲི་རང་ནས་བཙན་པ་ལས། ཧམ་རྩོད་ཀྱི་རིགས་མ་བྱེད་པར་བདེ་བར་ཡི་གེ་འདི་ཁ་འཛིན་དུ་བཅུག་པ་གྱིས། མེ་ལུག་ཟླ་ཚེས་ལ་ཕོ་བྲང་ཆེན་པོ་ནས་བྲིས། རྟགས་ཐམ། གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་ཐམ་ཀ་ཡིན་འདྲ། བཀའ་བློན་ཤག་གི་ཐམ་དོན་བཞིན་གྱིས། མེ་སྤྲེ་ཟླ་ ༡ ཚེས་ ༧ ཉིན།

 

ལེ་ཚན་གསུམ་པ། གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ།

        རྫོང་དེའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་ས་འཛིན་བདག་ཐོབ་ཀྱི་ཞིབ་ཕྲའི་ཐད། ཇོ་རྫོང་གི་གཞུང་རྒྱུག་ལ་རྫོང་རྩེ། རྫོང་ཞོལ། ཡུལ་འཇུག དམ་རུ། སྲང་སྨད། ཕུབ། སླེ་ལུང་། འུམ་པ། གཅན་ལྡན། ནང་སོ་དངོས་གྲུབ། ཡ་ཁམ། ཉ་ལུང་། ས་དཀར། བྲེ། བྲེ་ཕུ། མཛེངས། མཛེངས་མོ། ཐོད་པ་གུང་མཁར། རྒྱ་ནག་གསུམ་མདོ། ལང་པ་ཡང་དུད། སྤོས་སྟེངས། གསེར་བསྐོངས། ཐག་རྡོ། སྟོང་གཤོངས་པ། རྫོང་རིང་། གྲབ་སྨད། གྲབ་སྟོད། སྐྱེད་སྟོངས། ནག གནོན་འཇུགས། གནོན། བླ་གང་། ཕུ་གསུམ། བེ་ར། གྲོང་རྙིང་། མཁར་རྫོང་སྟེང་། སེ་ར། དཀོན། བ་ར་སྐྱོག རྐང་རང་། འགོ་རྟ། ཤུ། ཐང་སྐྱེས། གྲོགས་མཁར། འབྲས། བེ་ལག འུ། ཀྲ་ཏི། ལྷ་ལུང་། མཁར་ཁ། ལན་དཔེ། ཆོས་མཁར། སྲང་། དགུན་ཚང་། དྭོགས་པ། མཁར་སྟེང་། ཆབ། ཡུལ་སྨད། གནས་གཞི། སླེ་གཟན། སླེ་ཡང་། ཉ་ར་སྒང་། ཕན་བདེ་དགོན་ཕུག སྐྱབས་སྟེང་། སྒང་གྲོང་། ཤོ་གྲོང་། ལྕགས། ལ་སྟེང་། བྲག་ཕྱི། ཉང་པོ། སྒྲན། བྱ་རྟི། སེ་མོ། རྩིས་ཕུ། འགུ་ར། གནམ་གོང་། སྒང་ཁ་དགོན་གསར་བཅས་ཁྲལ་རྟེན་ས་ཞིང་ལྡན་པའི་གཞུང་རྒྱུག་ཁྲལ་པའི་རིགས་རྣམས་སོ། རྫོང་དེའི་སྒེར་ཆོས་གཉིས་ལས་སྒེར་སྟག་རྩེ་བ། སྒེར་ཁྲི་སྨོན་པ་སོགས་དང་། ཆོས་གཞིས་སུ་དུང་དཀར་དགོན། བྱ་དམར་དགོན། གཞི་ཐང་དགོན། སྣེ་ཚལ་ཆོས་གཞིས་སྣ་འོས་པ། བ་རུ་སྣ་ཚལ་བ། ཆབ་ནག་ཆོས་གཞིས་སེ་མོ་དང་། སྣ་གོང་། རྫིང་ཁ། ཁར་གསར།[10] དགའ་ལྡན་ཆོས་གླིང་གི་ལྷ་དགའ་ཆོས་གཞིས་བཅས་ཡོད་དོ།།

 

ས་བཅད་གསུམ་པ། ཡུལ་སྡེ་དང་། རི། ལ། མཚོ། གཙང་པོ།

ལེ་ཚན་དང་པོ། ཡུལ་སྡེ་ཆེ་ཁག་གི་མིང་།

ཇོ་མོ་རྫོང་འོག་གི་ཡུལ་སྡེ་ཆེ་ཁག་ནི། སྦས་པ།  ལྷ་དགའ། སྦེ་ཀ། ཆབ་དཀར། ཁེ་ནང་། སྨན་རི། གང་ཕྱོགས། མི་ཉག་སྨད། སྟག་རྩེ། རྒྱ་རི། སྤང་སྣེ། ཀླུ་སྡིངས། བྲག་ལ། གོང་གྲོང་། བྲག་ཕྱི། ལ་སྟེང་ཁ། ཇོ་མོ། བཅུ་འཕར། འབྲུག་མཆོད་རྟེན། འོ་ཐང་། ལ་ཡོལ། གློ་སྨུག ཕྲད་ལུང་། མོན་གྲོང་། སྤྲ་ཡུལ། གནས་གཞི། དགུན་ཚང་། ཆུ་ཉི་མ། སྤྲིན་འཁོར། དམག་དཔོན། རྩིས་ཕུ། ལྐོ་རབ། ཤུ་པ། ཆུ་འཁོར་སོགས་ཚུད་ཡོད།

 

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རི་དང་། ལ། མཚོ། གཙང་པོ།

ཀླུ་སྡིངས་གྲུ་ཁ། སེར་ཁྱིམ་ལ། གནས་གཞི་ལ། དེ་མོ་ལ། ཉང་ཆུ།  དེ་དག་ལས་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ནས་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༤༣༥༥ སར་འཕགས་པའི་དེ་མོ་ལ་ནི་རྫོང་གི་བྱང་ཤར་དུ་ཆགས་ཅིང་ལྷ་རི་ཀོང་བཙུན་དེ་མོའི་ལ་ཞེས་ཀྱང་འབོད། ལ་དེའི་གཞོགས་གཉིས་ལ་ནགས་ཚལ་ཐོན་ཁུངས་བཟང་པོ་ཡོད། དེ་བཞིན་སེར་ཁྱིམ་ལ་ནི་རྫོང་གིི་བྱང་ཤར་དུ་ཡོད། ལ་དེ་ལས་ལྷོ་ཤར་དབར་འགྲུལ་བཞུད་ཀྱི་གཞུང་ལམ་ལྡན་ཞིང་། ལ་མོའི་གཞོགས་གཉིས་སུ་ཤིང་ནགས་སྟུགས་པོས་བཀླུབས་ཡོད།

 

ས་བཅད་བཞི་པ། ཞིང་འབྲོག་ཐོན་ལས་དང་ཁྱད་ལས།

གཅིག ཞིང་འབྲོག་ཐོན་ལས།

ཇོ་མོ་རྫོང་ནི་ཞིང་ལས་གཙོ་བོར་བྱེད་ཅིང་ཞོར་དུ་ནགས་འབྲོག་གཉིས་ཀྱང་གཉེར་བའི་རྫོང་ཞིག་ཡིན། རྫོང་དེར་འདེབས་ལས་ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་པའི་ལོ་ཏོག་གཙོ་བོ་ཁག་ནི་ནས་དང་། གྲོ། པད་ཀ།ལ་ཕུག སྲན་མ་བཅས་དང་། སྒོ་ཕྱུགས་གཙོ་བོ་ནོར་དང་། མཛོ། བ་ཕྱུགས། ར། ལུག རྟ། ཕག་པ་བཅས་གསོ་ཚགས་བྱེད། དེ་མིན་རང་བཞིན་བཟའ་བཅའི་རིགས་ལའང་སེ་ཤ་དང་། དཀར་ཤ།འདམ་ཤ ཆོ་ལོ། གྲོ་མ། གཡའ་སྒོག འཛིམ་བུ། སྒོག་སྐྱ། སླེ། ཨ་ལོ། ཟྭ་ཚོད། ལྕང་། སྙ་ལོ། བསིལ་འབྲུམ། སིལ་རིལ་དང་། ཤིང་འབྲས་ཀུ་ཤུ་དང་། ཁམ་བུ། ལི་སོགས་སྐྱེ། ཞིང་ལས་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ཆ་ནི་ས་གནས་རང་ནས་ཤིང་དང་ལྕགས་བཅས་ལས་བཟོ་བསྐྲུན་བྱས་པའི་ས་ཞིང་རྨོ་བྱེད་དུ་ཐོང་གཤོལ་དང་། གཉའ་ཤིང། རི་བཅས་དང་། ཞིང་ཆུ་གཏོང་སྐབས་ལྕགས་ཁྱེམ་དང་། ཏོག་རྩེ། ཡུར་མ་རྒྱག་བྱེད། བཙས་མ་བརྔ་བྱེད་ཟོ་ར། གཡུལ་ཁའི་སྐབས་སུ་རྒྱག་འཕེན་དབྱུག་པ། རྒྱབ་ར། སྦར་མོ། ཁྲོལ་མ་སོགས་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད།

 

གཉིས། ཇོ་མོའི་ལག་ཤེས་བཟོ་རྩལ།

ཇོ་མོ་རྫོང་ཁུལ་གྱི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་བེ་ཤུའི་ལག་ཤེས་བཟོ་རྩལ་ནི་ཆེས་དམིགས་བསལ་ཅན་ཞིག་རེད། དེ་ཡང་། རྫོང་དེ་ནས་བཟོས་པའི་བེ་ཤུའི་གཞུ་ནི་གསར་སྐྱེས་གསོམ་ཤིང་དང་། དྲང་ཤིང་མ། སྨྱུག་ལེབ་ཁ་སྦྱར་ལས་བཟོ་ཞིང་། གཞུའི་རིང་ཚད་ལ་རྨིས་ ༡༢ དང་། ཞེང་ཚད་ལ་ལི་རྨིས་ ༦། མཐུག་ཚད་ལ་ལི་རྨིས་ ༠༌༧ བཅས་མཆིས། མདའ་ཡི་རྒྱུ་ཆ་ཡང་གསོམ་ཤིང་དང་སྨྱུག་མ་ལས་བྱས་ཤིང་། རིང་ཚད་ལ་ལི་རྨིས་ ༠༌༦ ཡོད་པའི་སྨྱུག་མའི་རྩེར་མགོ་གྲུ་བཞི་དང། མཇུག་མ་སྙུང་དབྱིབས་ཀྱི་སྨྱུགས་སྟོང་ཁུང་བུ་བཞི་ལྡན་དང་ལྡན་པས། མདའ་འཕེན་པའི་སྐབས་མདའི་ནང་རླུངས་འཚངས་བས་ཤུར་སྒྲ་སྒྲོགས། མདའི་འཇུག་སྒྲོར་རྒོད་སྒྲོ་དང་ཁྲ་སྒྲོ།  གླག་སྒྲོ།  འུག་སྒྲོ་སོགས་འདབ་ཆགས་ཀྱི་སྒྲོ་ལ་ཚོན་སྣ་ལྔའི་བརྒྱན་ལ་གཞན་ལྟོང་གི་རྒྱུ་ཆར་གསེར་དང་། དངུལ། ཟངས། དུང་། གཡུ། ལྕགས་སོགས་ཁུལ་དེའི་ཐུན་མིན་གྱི་མདའ་བཟོའི་ལག་རྩལ་ལྡན་ཞིང་། མདའ་རྩེད་འགྲན་བསྡུར་གྱི་བྱེད་སྒོ་ཡང་སྣ་ཚོགས་ཤིག་སྤེལ་སྲོལ་འདུག གཞན་ཡང་། རྫོང་དེ་ནས་འཁེལ་ཐག་དང་། ཤོག་བུ། པར་འདེབས་སོགས་ཀྱང་དར་སྲོལ་ཆེ་ཞིང་། རང་བྱུང་ཁྱད་ལྡན་ཐོན་ཁུངས་ལའང་གླ་རྩི་དང་། དོམ་མཁྲིས། ཀོ་ཤ། རྩྭ་དགུན་འབུ། ཤ་མོ་སྤྲེལ་མགོ་མ། སྡོང་ཕུང་། ཡུ་གུ་ཤིང་། ཀུ་ཤུ། སྟར་ཀ་དང་མཐོ་སྒང་ཉ་རིགས་སོགས་ཐོན་པ་ཡིན།

 

ས་བཅད་དྲུག་པ། སྲོག་ཆགས་དང་། སྐྱེ་དངོས། གཏེར་ཁ།

          སྲོག་ཆགས་རིགས་ལ་གཟིག་དང་། འབྲོང་། ཆུ་སྲམ། གླ་བ། དོམ་ནག སྤྲེའུ། གཟིག དྲེད་མོང་། ཆུ་སྲམ་སོགས་དང་། སྐྱེ་དངོས་ཐད་ཀོ་ཤ་དང་། སྡོང་ཕུང་། ཡུ་གུ་ཤིང་། དབྱར་རྩྭ་དགུན་འབུ། སྙི་བ། ཡུ་གུ་ཤིང་། གསོལ་ལོ་དམར་པོ། གངས་ལྷ་མེ་ཏོག ཤ་མོའི་རིགས་སྣ་ཚོགས་སྐྱེ་འཕེལ་བྱེད་ཅིང་། ལྷག་པར་རྫོང་དེའི་བྲག་ཕྱི་གྲོང་ཚོའི་ཤུག་པ་ཆེན་པོའི་ནགས་ཚལ་གཅིག་པོའི་ས་ཆའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལའང་མུའུ་ ༡༠༠ ལྷག་ཟིན་ཞིང་། དེར་སྐྱེས་པའི་ཤུག་པའི་རིགས་དེ་དག་ནི་བོད་ཁོ་ན་ལས་ཡུལ་ལུང་གཞན་དུ་མཐོང་བར་དཀོན་ཞིང་། ཤུག་པ་དེ་དག་ཁྲོད་ཤུག་སྡོང་གཅིག་མི་ལོ་ ༢༥༠༠ ཡན་ཟིན་པས། ཤུག་པའི་རྒྱལ་པོའམ་ལྷ་ཤིང་དུ་འབོད་ཅིང་། ཤིང་དེའི་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༥༠ དང་སྦོམ་ཚད་སྨི་ ༡༨ མཆིས།[11] དེ་མཚུངས་རྫོང་དེའི་ཀླུ་ནང་ཞེས་པའི་ས་ཆའི་རི་ཀླུང་ཁྱོན་ཡོངས་ནགས་ཚལ་དང་སྤང་ལྗོངས་ཀྱིས་ཁྱབ་པ་མ་ཟད། ལོ་རེའི་དབྱར་ཁའི་སྐབས་ལུང་པ་དེའི་རི་ལྡེབས་ཀྱི་ས་བབ་མཐོ་དམའི་བང་རིམ་བཞིན་སྨད་ནས་སྟོད་བར་རིམ་པས་སྟག་མའི་མེ་ཏོག་མཚར་དུ་མངར་བར་བཞད་པས། ཡུལ་ལུང་ཁྱོན་ཡོངས་ལྟ་ན་སྡུག་པའི་མེ་ཏོག་གི་ཚོན་སྣ་དང་དྲི་ཞིམ་གྱིས་ཁྱབ་པར་བྱེད། དེ་མིན་ཁུལ་དེར་དབྱར་སྟོན་གཉིས་ཀྱི་མཚམས་སུ་དེ་གར་ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྲོད་དང་སྤང་ལྗོངས་ཀྱི་མཐར་ཤ་མོའི་རིགས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་སྐྱེ་བ་ལས། ཤ་མོ་སྤྲེལ་མགོ་མ་དང་ཁུ་བྱུག་གྲོད་པ། བེ་ཤ་དམར་པོ། ལུ་གུ་རྒྱུད། དབྲ་བ་ལ་སོགས་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཞིག་ཉེ་འཁོར་རྫོང་གཞིས་ཁག་ཏུའང་ཚོང་བསྒྱུར་བྱེད་སྲོལ་མཆིས་སོ།

རྫོང་དེའི་སྐྱེ་དངོས་སྨན་རྫས་ཐོན་ཁུངས་ལའང་ཡུ་གུ་ཤིང་དང་། དབྱར་རྩྭ་དགུན་འབུ། སྲོ་ལོ་དམར་པོ། སྙི་བ། ཀླུ་བདུད་རྡོ་རྗེ་སོགས་ཡོད། བཟའ་བྱའི་ཤ་མོའི་རིགས་ཐོན་ཁུངས་མོག་རོ་དཀར་པོ། ཤིང་ཤ་མོ། ཤ་མོ་སྤྲེལ་མགོ་མ། ཀོ་ཤ་ལ་སོགས་སྐྱེ་ཞིང་། གཏེར་ཁའི་རིགས་གསེར་ཕྱེ་དང་། ཅུ་གང་། རྡོ་ཐལ་རྡོ། ཀེ། ལྕགས། ཟངས་སོགས་ཐོན་ལ། ཀོང་སྨད་ཆུ་ཚན་ཞེས་པའི་སྙན་གྲགས་ལྡན་པ་དེའང་རྫོང་དེར་ཡོད་པ་བཅས་སོ། །

 

དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།

[1] སྐུ་ངོ་བྱམས་པ་ལགས། ས་གནས་ལ་ཀིན་བ་ལ། དེ་སྔ་ཇོ་མོ་དགོན་པའི་གྲྭ་པ། བཅར་འདྲི་ཞུས་ཚེས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཟླ་ ༣ ཚེས་ ༡༦།

[2] སྐུ་ངོ་བྱམས་པ་ལགས། ས་གནས་ལ་ཀིན་བ་ལ། དེ་སྔ་ཇོ་མོ་དགོན་པའི་གྲྭ་པ། བཅར་འདྲི་ཞུས་ཚེས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཟླ་ ༣ ཚེས་ ༡༦།

[3] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg  67.

[4] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༢༦༨།

[5] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 63.

[6] འདོན་རེར་སོན་ཁལ་ ༡༢༠ བརྩི་སྲོལ་ཡོད་པས། འདོན་ཕྱེད་མ་ཟིན་ཙམ་ཐོབ།

[7] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 63.

[8] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༣། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༡། ཤོག ༥༥།

[9]藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg  67.

[10] ཆབ་ནག་གི་ཆོས་གཞིས་དེ་རྣམས་ཀྱི་ཇོ་རྫོང་ལ་ལམ་ཐོག་ས་རྫོང་གི་རྐང་འགྲོའི་ཁྲལ་འདོན་སྒྲུབ་དགོས་པ་ཙམ་ལས། དེ་མིན་ཁྲལ་རིགས་རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་ཁོངས་སུ་སྒྲུབ་དགོས་པ་ཡིན།

[11]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 154.

 

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།