དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་འོག་གཞིས་ཀ་ཆེ་གྲས་དང་། གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་སྐོར།

ལེ་ཚན་གསུམ་པ། རྫོང་འོག་གཞིས་ཀ་ཆེ་གྲས།

གཅིག། ཨོ་རོང་གཞིས།

དེ་སྔ་རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་འོག་ཨོ་རོང་གཞིས་ནི་ཀོང་སྟོད་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་ཅིང་། ཁྲིམས་འགོ་རང་བཙན་ལྟ་བུའི་གཞིས་ཀ་ཆེ་གྲས་ཤིག་རེད། དེ་ཡང་། ཨོ་རོང་རྙིང་ཁུངས་མི་ཐོག་རིམ་པས་ཙ་རི་རོང་སྐོར་སྤྱི་ཁྱབ་བྱས་པའི་ཡིག་ལམ་མང་པོ་ཞིག་འདུག་པ་དེ་དག་ཁྲོད་དུ། ཨོང་རོང་པས་རོང་སྐོར་སྤྱི་ཁྱབ་སྔར་རྒྱུན་ལྟར་དགོས་པའི་བོད་གཞུང་གི་བཀའ་རྒྱ་དང་།

ཀློ་རྫོང་བསྡུ་གཞུང་། རོང་སྐོར་དུ་འགྲོ་བའི་ཉམས་མྱོང་བསྡུ་བསགས་བྱས་པའི་དོ་སྣང་བྱེད་སྒོའི་དྲན་ཐོ་སོགས་འདུག་པ་དང་། ཨོ་རོང་གཞིས་ཀྱི་ཤོད་མཛོད་ནང་དགྲ་ཆས་གྲི་མདུང་དང་། བོད་མདའི་རྫས་ཟོམ་དང་། ཀློ་རྫོང་རྒྱག་པའི་ལྷག་འཕྲོས་ཡིན་ཚོད་དྲིལ་བུ་དང་། ཏིང་ཤག་སྔོ་ནེའི་ཕྲེང་བ་སོགས་ཀྱང་མཐོང་དུ་ཡོད་པས།《མི་དབང་རྟོགས་བརྗོད།》ནང་དུ། དབུས་ཀོང་གི་དཔུང་ཚོགས་ཀྱི་གཙོ་བོ་ཨོ་རོང་པ་དང་། འབུམ་ཐང་པ་ཟུང་གི་རིགས་ཀྱི་བུ་ཕའི་ལས་སྣེའི་ཅོད་པན་སྤྱི་བོར་བླངས་པ་གཉིས། ཞེས་སོགས་འཁོད་འདུག་པར་གཞིགས་ན། ཕྱི་ལོ་ ༡༧༩༣ ལོའི་ཡར་སྔོན་དུ་ཨོ་རོང་རྙིང་ཁུངས་ཀྱི་འཛིན་ཁུངས་ཡིན་པར་སྣང་།[1] ཞེས་བྱུང་། ཕྱོགས་མཚུངས་གཞིས་ཀྱི་བཀའ་འགྱུར་ལྷ་ཁང་དུ་༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་ཀྱི་ཀྱི་ཨོ་རོང་སྡེ་པ་བསོད་ནམས་དཔལ་རྒྱས་ཀྱིས་གསར་བཞེངས། ཀོང་པོ་ཁུལ་དུ་སྙན་གྲགས་ལྡན་པ་མཐིང་ཤོག་ལས་གྲུབ་པའི་བཀའ་འགྱུར་གསེར་བྲིས་མ་འཛམ་གླིང་གཡས་བཞག་ཅེས་པ་པོད་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་དཀར་ཆག་ལོ་རྒྱུས་དང་བཅས་པ་མཇལ་དུ་ཡོད་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་སྔོན་ཨོ་རོང་སྡེ་པ་གསར་རྙིང་འཕོ་འགྱུར་སྐབས་བཀའ་འགྱུར་དེ་བཞིན་ཐེངས་རེ་ཞལ་འབྱེད་ཀྱིས་མངའ་ཞབས་མི་སེར་ལ་མཇལ་ཁ་གཏོང་སྲོལ་ཡོད་འདུག ཕྱི་ལོ་ ༡༧༩༣ ལོར་བཀའ་བློན་ཀུན་དགའ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་དམག་དོན་བྱས་རྗེས་སུ་ཀོང་པོ་ཨོ་རོང་ཁ་འཛིན་གཏན་འཇགས་བསྩལ་འདུག[2] ཅེས་བྱུང་བ་ལས། ཕྱི་ལོ་ ༡༧༩༣ ནས་བོད་གཞུང་གིས་ཨོ་རོང་དེ་བཞིན་གོར་བོད་སྡེ་གཟར་སྐབས་དམག་དོན་བྱས་རྗེས་ཆེ་བའི་བཤད་སྒྲ་ཀུན་དགའ་དཔལ་འབྱོར་ལ་བསྩལ་བས་ནས་བཟུང་གཟིམ་བཤད་སྒྲའི་མངའ་འོག་གཞིས་ཀ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་བ་མཐོང་ཐུབ།

ཨོ་གཞིས་བཤད་སྒྲའི་གཞིས་ཁོངས་སུ་གྱུར་བ་ནས་དེའི་འཛིན་སྐྱོང་ལས་སྣེར། གཞིས་སྡོད་གཅིག ལས་བྱ་དྲུང་ཡིག རྒན་པོ། མི་སེར་འགོ་པ། བཅུ་དཔོན་སོགས་བསྐོ་སྲོལ་ཡོད་པ་ལས། གཞིས་སྡོད་ནི་ནང་ཁུལ་ཟླ་གྲས་ཁོ་ནར་ཁ་འཛིན་སྤྲོད་ལམ་ཡོད་པ་ལྟར།[3] གཟིམས་ཤག་གི་ཕྱག་མཛོད་ཁང་གིས་འོས་འབབས་ལ་གཞིགས་ཏེ་འོས་འཆར་དང་སྦྲགས་མོས་བསྡུར་གཏན་འཁེལ་གྱི་ཕྱག་རྟགས་ཕབ་སྟེ་བསྐོ་བཞག་དང་། དེ་མིན་འཕྲོད་ལམ་ཟན་བརྟག་སྒྲིལ་བའི་ལམ་ནས་བསྐོ་སྲོལ་འདུག་ལ། གཤམ་འོག་ནས་སྙན་ཞུ་བྱུང་བར་ལན་འདོམས་འགོ་མཆན་ལྟར་བསྐོ་བའི་རིམ་པའང་མཆིས། དེ་བྱིངས་ལས་ཚན་ཁག་ནི་ས་གནས་དེ་གའི་མི་སེར་ཁྲོད་ནས་འོས་འདེམས་ཀྱིས་བསྐོ་བ་ཡིན། ཨོ་རོང་གཞིས་ཀའི་གཞིས་སྡོད་ཀྱི་ལས་ཡུན་ནི་ལོ་གསུམ་རིང་ཞིང་། ལོ་གསུམ་གྲུབ་མཚམས་གཞིས་སྡོད་གསར་རྙིང་རྩིས་སྤྲོད་བརྗེ་ལེན་གྱིས་གཞིས་ཀ་དེའི་གཞིས་སྡོད་སྒེར་བཤད་སྒྲ་བའི་འཛིན་ཁུངས་སྙེ་མོ་བྱ་སྒོ་གཞིས་ཀར་ལོ་དྲུག་རིང་གཞིས་སྡོད་དུ་བསྐོ་ལམ་འདུག ཕྱིས་སུ་ཨོ་གཞིས་དེ་བཞིན་ས་ཁྱོན་ཆེ་ཡང་ཁྲལ་པ་མི་སེར་བུད་སྟོང་ཤུགས་ཆེར་བྱུང་བས། ཁྲལ་རྟེན་སྟོང་རྐང་རྣམས་མི་སེར་ལ་ཁྲལ་འཁྱོག་མི་ཡོང་ཆེད། གཞིས་སྡོད་རང་ནས་འདེབས་འཛིན་བྱ་རྒྱུར་ཁྲིམས་སྒྲིག་གཏན་འབེབ་བྱས་རྐྱེན། གཞིས་སྡོད་སྒེར་ལ་ཁྲལ་འཁྲིའི་ཁུངས་སྒྲིག་བྱེད་སྒོར་གྱོང་གུན་དཀའ་ངལ་ཆེན་པོ་ཡོད་སྟབས། གཞིས་སྡོད་དགོངས་ཞུ་ཆེ་བརྒྱུད་ཆུང་བསྐུལ་གྱིས་རིམ་བཞིན་བྱུང་བར། ཨོ་རོང་ལས་རྒྱུན་ཐིམ་མཚམས་གུན་མཐུད་དུ་ཐོན་སྐྱེད་ཟ་སྒོ་ཆེ་བའི་བྱ་སྒོར་ལོ་དྲུག་རེ་བསྐོ་ལམ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་འདུག སྤྱིར་གཞིས་སྡོད་ཀྱི་ཕོགས་ཐོབ་ཏུ་ལོ་རེར་འབྲུ་རུ་ཁལ་ ༣༠༠ སྐོར་དང་། དེ་མཚུངས་གཞིས་ཀའི་ཐོན་འབབ་བསྡུ་ལེན་ལས་གཞུང་རྐྱང་ལ་གཞིས་བོགས་གྲངས་བཅད་ཕུལ་འཕྲོས་གཞིས་སྡོད་ལས་ཚན་རྣམས་ལ་བདག་པ་ཡིན། གཞིས་སྡོད་ཕུད་པའི་ལས་བྱ་གཞན་དག་ལའང་ཁྲལ་ཆག་དང་ཕོགས་འབྲུ་སོགས་ཟོ་སྒོ་ཅི་རིགས་ཡོད་པ། དཔེར་ན། བོགས་འབྲུ་ཕྱག་ཁང་དུ་བརྩིས་ཞུས་སྐབས། མི་སེར་འགོ་པར་བོགས་སྒྲུབ་མི་རེས་འཛིན་དོད་ཞོ་གསུམ་དང་། རྒན་པོར་རྐང་གླ་ཕྱེད་བརྒྱད་རེ་འབབ་པ་ལྟ་བུའོ།།

གཞིས་སྡོད་ཀྱི་དབང་ཚད་ནི་ཁྲལ་བསྐུལ་ཁྲིམས་གནོན་བཅས་གཞིས་ཀའི་ཕྱི་ནང་གི་འཆར་ཅན་གཏོང་འགྲོ་དང་འཕར་མ་སོགས་བྱུང་སོང་རྩིས་ཁྲ་ཉར་ཚགས་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན། གཞན་ཡང་། གཞིས་ཁོངས་ཉེས་དོན་དཔྱད་ཞིབ་དང་མི་བརྗེས་ཆོས་འཁྲོལ་སོགས་ཀྱི་དབང་ཚད་ཀྱང་ལྡན་ཡོད། དེ་བཞིནགཉེར་པ་དང་ཁུངས་སོ་སོའི་རྒན་པོ་དང་འགོ་པ་བཅས་ཀྱིས་གཞིས་ཁག་འབྲུ་རིགས་འབེབ་འདྲེན་གྱི་རྩིས་བླངས་ཐོ་བཀོད་དང་། ཕྱི་ནང་རྐང་འགྲོ་འདུར་རྒྱུག་སོགས་ཀྱི་འགན་ལེན་བྱེད་པ་ཡིན། གཞན་ཡང་། ཨོ་རོང་གཞིས་ཀྱི་འོག་ཏུ་ཕྱི་འབྲོག་རུ་ཁག་ལའང་གཞིས་འོག་ས་ཁོངས་ཙམ་མ་ཟད། ཀོང་པོ་རྒྱ་མདའ་རྫོང་དང་། རྩེ་སྒང་རྫོང་། རྒྱ་ཚ་རྫོང་བཅས་ཀྱི་ས་ཁོངས་སུ་ཤེ་ཁག་ཁ་གྲམ་སྟེ་གནས་ཡོད། དེ་དག་ཏུ་ཞབས་ཁོངས་གཞན་གྱི་ཕྱུགས་རིགས་རྩྭ་རིན་དང་ཡུལ་སྲོལ་འཁྲི་ཆ་སྒྲུབ་བླངས་ཀྱི་གནས་སྡོད་བྱེད་ཆོག་ཅིང་། ཕྱི་འབྲོག་རུ་ཁག་ལ་ཨོ་རོང་གཞིས་ནས་འགོ་འདོམས་ཕྱུགས་གཉེར་ཟུར་བསྐོས་དང་། ལོ་རེེར་ལྷ་ས་ནས་མཛོད་པ་གཅིག་དང་། ལས་བྱ་དྲུང་ཡིག་སོགས་ཆེད་གཏོང་གིས་ཤེ་ཁག་སོ་སོའི་དཀར་འབབ་བསྡུ་ལེན་དང་། གསར་སྐྱེས་བེའུའི་ཐོ་བཀོད་དང་རྭ་ཐམ་ཞིབ་བཤེར་རྩིས་ལེན་བྱེད། ཤེ་ཁག་སོ་སོའི་ཕོགས་ཐོབ་སེམས་ཅན་ཁ་གྲངས་དང་། ཤེ་ཁག་ཆེ་ཆུང་ལྟར་ཨོ་རོང་གཞིས་ནས་ཕོགས་འབྲུ་སྤྲོད་དགོས།

སྤྱིར་གཞིས་རྩིས་ནི་ལོ་ལྟར་དབྱར་དུས་གཞིས་སྡོད་ལྷ་ལྡན་སྒེར་ཤག་ཏུ་ཆེད་བཅར་གྱིས། ལག་འབབ་རྩིས་དག་གི་བྱུང་འཛིན་བསྡུ་ལེན་སོགས་བདུན་གཅིག་ཙམ་རིང་རྩིས་རྒྱག་བྱེད་ཅིང་། དེའི་སྐབས་གཟིམ་ཤག་གི་སྐུ་ངོ་དང་ཕྱག་མཛོད་ངོ་མ་ཆེད་བཞུགས་ལྟ་ཞིབ་དང་འབྲེལ་གཙང་འཛིན་དང་། ལྷག་རིགས་ལ་རྩིས་འཛིན་གཏོང་རྒྱུ། འབབ་ཆད་རིགས་ཟླ་དུས་རྒྱས་བཅད་ཀྱི་འབུལ་རྒྱུའི་གན་ལེན་བཅས་བྱེད། གཞིས་རྩིས་ཟིན་མཚམས་གཞུང་རྐྱང་རང་ནས་ངོ་གཡོག་ཚང་མར་གཞིས་རྩིས་ཐུགས་སྤྲོ་ཞེས་པ་ཉིན་གསུམ་ཉིན་འཁྱོངས་གསོལ་ཚིག་དང་། དེ་འཕྲོས་སྤྱི་དངུལ་འགྲོ་གྲོན་གྱིས་ཉིན་བདུན་རིང་གླིང་ཀ་གཏོང་སྲོལ་ཡོད་པར་བཤད། དེ་མཚུངས་ལོ་གསུམ་རེ་གཞིས་སྡོད་གསར་རྙིང་འཕོ་ལེན་སྐབས་གཞིས་ཁོངས་སྒོ་ཁྲ་ཐེམ་བཤེར་དང་། ཕྱི་ནང་འབབ་དེབ་དང་གཏོང་དེབ་སོགས་ཚུད་པའི་གཞིས་ཀའི་དངོས་རྫས་རེ་རེར་རྩིས་སྤྲོད་ཀྱིས་རྩིས་རྒྱག་ཀྱང་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་པ་བཅས་སོ། །

གཞིས་ཀའི་སྒྲིག་ཁྲིམས་སུ་གོང་གི་དབུས་གཞུང་དང་སྒེར་ཁོངས་ཀྱི་བཀའ་རྒྱ་ལ་བརྩི་བཀུར་ལག་བསྟར་དང་། མི་སེར་ལ་ཁྲལ་སྤར་འཁྲི་སྒྲུབ་དང་སྡུག་ཐང་མནར་གཅོད་ཀྱིས་ཁྲིམས་འཁྱོག་མི་བྱེད་ཅིང་། སྤྱི་རྫས་ལྐོག་ཟ་བག་མེད་སོགས་མི་བྱེད་པར་དྲང་པོས་གཞུང་སྲོང་གི་གཞིས་སྐྱོང་དོ་དམ་བྱེད་དགོས་པ་སོགས་གཞིས་ཁག་སྤྱི་ཁྱབ་ཀྱི་ཁྲིམས་སྲོལ་དང་འདྲ་རུང་། གཞིས་ཀ་འདིའི་དམིགས་བསལ་སྒྲིགས་སྲོལ་དུ་དུས་ཀྱི་དགའ་སྟོན་ཙམ་མ་གཏོགས་རྣམ་ཀུན་གཞིས་སྡོད་ངོ་གཡོག་སུ་ཐད་ནས། ཆང་རག་ཐ་མག་ལ་རོལ་བ་དང་ཤོ་སྦག་རྒྱན་རྩེད་མི་ཆོག་པ། རྟ་སོགས་སེམས་ཅན་དང་དོད་དང་གླུ་གར་རྩེད་འཇོའི་བག་མེད་མི་ཆོག་པ། ངོ་གཡོག་སུས་ཀྱང་སྟེང་གྱོན་མེད་པར་དོར་རྐྱང་སོགས་བདེ་ཆས་ཀྱི་ཆ་གོས་ཡ་མ་གཟུགས་མེད་པ། ལྷམ་ལ་ལྕགས་གཟེར་དང་སྟོད་ཧྲེང་ཕུད་པ། སྐས་འཛེགས་རྡབ་ཤོག་གིས་འབབ་འཛེགས་དང་སྐད་འབོད་འུར་ཅོར་བྱེད་མི་ཆོག་སོགས་ནང་ཁུལ་སྒྲིགས་སྲོལ་བཅུན་སྒྲིགས་ཀྱང་ཚགས་ཚུད་ཡོད་འདུག་གོ།

གཞིས་ཀའི་ཁྲལ་འབབ་རྐང་འདོན་གྱི་འཁྲི་སྒྲུབ་ཐད། གོང་དུ་བྱུང་བ་ལྟར་ཁུལ་དེ་ནི་ས་རྒྱ་ཆེ་ལ་མི་འབོར་ཉུང་ཞིང་མི་སེར་བུད་སྟོང་ཕྱིན་པ་སོགས་འཕོ་འགྱུར་འདྲ་མིན་གྱིས་དབང་ལས། གཞིས་ཀའི་ཁྲལ་འབབ་ལའང་འགྱུར་བ་རིམ་པར་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་སྨྲོས་མེད་རེད། དེས་ན་དུས་ཕྱིས་གཞིས་ཀ་དེར་ས་རྟེན་འདོན་ ༡༨༠[4] ཡོད་པར་དུས་སྐབས་དེར་རྐང་གཉིས་ལ་འདོན་རེ་དང་། འདོན་རེར་སོན་འགྲོ་རུ་ཁལ་ ༡༢༠ རྩིས་གཞིས་ཀ་དེར་སོན་རུའི་ཁལ་ ༢༡༦༠༠ ཐོབ། རྫོང་གཞིས་སྤྱི་མཚུངས་ལྟར་གཞིས་ཀ་འདིར་ཡང་ཁྲལ་སྒྲུབ་ཀྱི་རྣམ་པར་ནང་ཁྲལ་དང་ཕྱི་ཁྲལ་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཆོག་པ་ལས། ནང་ཁྲལ་གོང་གསལ་འདོན་འབོར་ཁྲལ་པ་མི་སེར་ལ་ཆ་གསེས་ཀྱིས་འབབ་དེབ་ནང་གསལ་ལྟར། ལག་འདོན་དུ་ལོ་རེའི་ཞིང་ལས་ཐོན་འབབ་གཞིས་སྡོད་ཀྱིས་བསྡུ་ལེན་གྱི་གཞུང་རྐྱང་ལ་གྲངས་བཅད་འཁྲི་སྒྲུབ་དང་། བོགས་ཞིང་དང་ཤས་ཞིང་ལྡན་པ་རྣམས་ཀྱིས་བོགས་འབྲུའི་དོད་དུ་རྒྱལ་པོ་སའི་དྲུག་ཆའི་བཅའ་འབབ་འབྲུ་སྤུས་གཙང་ཤོས་འབུལ་ལེན། ཤས་བོགས་སུ་ལག་འབབ་འབབ་གསུམ་གཅིག་ཤས་ལོ་ལྟར་གཞུང་རྐྱང་ལ་སྤྲོད་འཇལ་བྱེད་དགོས། བོགས་སྒྲུབ་མི་རྩ་རྣམས་ལ་བཟོ་སྐྲུན་ཨར་རྒྱག་སོགས་ལ་ཨར་དོད་མི་རེར་དངུལ་སྲང་བཅུ་གྲངས་རེ་བསྡུ་སྲོལ་འདུག དེ་བཞིན་གཞིས་ཁོངས་ཕྱི་འབྲོག་ཤེ་ཁག་ ༡༣ ལ་སེམས་ཅན་ ༧༠༠ སྐོར་ཡོད་པ་ནས་འབྲི་ཆེན་ ༤༠༠ ཐམ་པའི་མར་འབབ། ཕྱི་རྒྱར་བོགས་གཏོང་རྩྭ་རིན་མར་འབབ་བཅས་ཁྱོན་བསྡོམས་ལོ་རེར་མར་འདེགས་ཁལ་ ༡༤༠༠ ཕྱུར་ཧྲོབ་རྐྱལ་པ་ ༢༠ ཕྱུར་ཞིབ་རྒྱལ་པ་ ༡༠ སྐོར། ཁུལ་རྩིད་ཀོ་ལྟང་འགའ་ཤས་འབུལ་དགོས།

བཤད་སྒྲ་དགའ་ལྡན་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་གསུངས་གསལ་ལྟར་ཨོ་གཞིས་ཀྱི་གཞིས་སྡོད་ལས་ཐོག་དར་སྟེང་པ་རྡོ་རྗེ་ཚེ་དབང་སྐབས། བཤད་སྒྲའི་མཛོད་པ་བསྟན་འཛིན་རྒྱལ་པོ་སོགས་ཀྱིས་གྲོས་འགོ་བཏོན་དེ། མི་སེར་ཐ་ཞན་འཁྱེར་འཁོས་ལ་གཞིགས་པའི་མར་ཁྲལ་ཆག་ཡང་བཏང་བའི་ཐོབ་འབོར་མར་འདེགས་ཁལ་ ༢༨༧ སྐོར་ཟིན་པ། ཨོ་རོང་གཞིས་སྡོད་ཀྱིས་བཤད་སྒྲར་སྒྲིགས་མར་འགྱོག་དགོས་ཐོག་ནས་རྩ་ཆག་བཏང་བས། དེས་མི་སེར་ལ་ཕན་ཁྱད་ཕྲན་བུ་བྱུང་བར་བཤད།[5] ནང་ཁྲལ་རྐང་འགྲོར་ཡང་བཤད་སྒྲའི་གཉེར་ཚང་གི་འབྲུ་རྩམ་སོགས་འབེབས་འདྲེན་དང་། གཞིས་ཀྱི་དུས་བཞིའི་ལག་འདེབས་ས་ཞིང་ཐོན་སྐྱེད། དམིགས་བསལ་ཨར་རྒྱག་སོགས་ཐོན་ན་འདུར་རྒྱུག་མི་སེར་ཁོངས་ནས་བསྐོང་འགུག་བྱེད་ཀྱང་། ལས་མི་ཚོར་ཕོགས་ཐོབ་འབྲུ་སྒྱུར་ཉིན་རེ་འབྲུ་བྲེ་དོ་ཙམ་དང་། ཇ་ཐུག འབུད་ཤིང་སོགས་ཉེར་མཁོ་འཐུས་ཚང་མཁོ་སྤྲོད་བྱེད་དགོས། ཕྱི་ཁྲལ་ལག་འདོན་དུ་གཞིས་དེ་ནས་ལོ་རེར་དབུས་བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་སུ་སྒྲིག་འབབ་མར་འདེགས་ཁལ་ ༩༩༠ སྐོར་འབུལ་ལམ་དང་། རྐང་འགྲོར་གཞུང་གི་ས་རྟེན་ཡོད་མཁན་ཁྲལ་པ་ཚོས་བཀའ་ཤག་གི་ལམ་ཡིག་ལྟར་རྟ་ཁལ་མི་གསུམ་གཏོང་དགོས། རྒྱ་སྦྱོང་དམག་རྟེན་ཡོད་མཁན་རྐང་རེ་ནས་ཁ་དང་དམག་སྒར་ལ་དམག་མི་རེ་དང་། ཀ་དང་སྐུ་སྲུང་དམག་སྒར་དམག་མི་ཕྱེད་རེ་འཛུགས་དགོས། དམག་རྐང་མ་ལོན་པ་རྣམས་ཟླ་བསྒྲིལ་གྱི་རྐང་གྲངས་དམག་མི་གོང་ལྟར་འཛུགས་དགོས། དྲག་བཙན་གྱི་ས་རྟེན་དྲག་བཙན་རྐང་རེ་ནས་ངོ་མར་མདུན་གཡོག་རྒྱུག་རྒྱུ་དང་། ཞབས་ཞུ་མེད་རིགས་ནས་ཞབས་དོད་ཅེས་ཞབས་རྐང་རེ་ནས་འབྲུ་ཁལ་ ༢༠ རེ་འབུལ་དགོས་པ་བཅས་ཁྲལ་འུལ་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་གཞིས་སྐྱོངས་ལམ་ལུགས་དེ་ཙམ་མོ།།

གཉིས། ལྕང་གྲོང་གཞིས་ཀ

ལྕང་གྲོང་ནི་རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་གི་མངའ་ཞབས་ས་རིས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། ཉེར་རབས་ཀྱི་གྲགས་ཅན་མི་སྣ་ལྕང་གྲོང་བཀྲ་ཤིས་རྡོ་རྗེའི་ཕ་མེས་གོང་མ་ཞིག་གིས། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་ཞབས་ཕྱིར་གྱུར་བས་ཞབས་རྟེན་ཕ་གཞིས་ཞུས་ཤིང་གཤེར་དཔང་གོ་གནས་ཐོབ་པས་མི་རབས་རིམ་བརྒྱུད་ཀྱིས་གཞིས་ཀ་འཛིན་སྐྱོང་བྱས་ཤིང་། ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བདུན་པའི་སྐུ་དུས་ཀྱི་མེ་ལུག་ལོར་ལྕག་གྲོང་ཁྱིམ་གྱི་སེར་མོ་བ་ཞིག་དང་སྐྱ་བོ་ཞིག་གཞུང་སའི་དཔོན་རིགས་སུ་འཁོད་ཅིང་། སླར་ཡང་ཞབས་རྟེན་ཕ་གཞིས་ཞུས་པར་སྔར་བས་ཞབས་རྟེན་ཕ་གཞིས་རྒྱ་ཆེ་རུ་སོང་བ་མ་ཟད་གཞུང་སར་ཁྲལ་འུ་རྒྱུག་མི་དགོས་པ་ཆགས་ཤིང་། ཁྲིམས་འགོ་རང་བཙན་ལྟ་བུའི་གཞིས་ཀ་ཆེ་གྲས་ཤིག་ཏུ་གྱུར། ལྕང་གྲོང་གཞིས་ཀར་ཁྱོན་ས་ཞིང་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་དགུ་ཡོད་པ་ལས་གཞིས་ཀ་རང་གིས་འདོན་བཅུ་གཅིག་དང་། ཁྲལ་པར་འདོན་ཉེར་བརྒྱད་འཁྲི། ས་ཞིང་ས་བགོས་ཀྱི་གནས་སྟངས་ནི་ལྕང་གྲོང་གྲོང་ཚོ་ས་ཞིང་འདོན་གཅིག་ལ་ཁྲལ་པ་དུད་གསུམ་དང་། སྒེར་བདག་ས་ཞིང་ཁལ་བརྒྱ་དང་སུམ་ཅུ། སྨད་ལ་ས་ཞིང་འདོན་བཞིན་དང་གྲོང་པ་དུད་གསུམ། སྒེར་བདག་ས་ཞིང་ཁལ་ལྔ་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ། མདོ་ཁ་ལ་ས་ཞིང་འདོན་བདུན་དང་ཁྲལ་པ་དུད་གཅིག གདམ་གཞུང་ནང་ལ་ས་ཞིང་འདོན་བཅུ་བཞི་དང་ཁྲལ་པ་དུད་བཞི། སྒེར་བདག་ས་ཞིང་ཁལ་བཞི་བཅུ་ཞེ་ལྔ་བཅས་སོ། ལྕགས་གྲོང་གཞིས་ཀར་ཁྲལ་པ་ནང་ཆུང་གཉིས་ཀྱི་ཞིང་ལ་ཐོན་སྐྱེད་ཡོད།[6]

གཉིས་པ། དགའ་ཆགས་གཞིས་ཀ

        ཀོང་པ་རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་ཁོངས་དགའ་ཆགས་གཞིས་ཀ་ཡང་ཁུལ་དེེའི་ཁྲལ་འུལ་ཁྲིམས་སྒོ་རང་བཙན་ལྟ་བུའི་གཞིས་ཀ་ཆེ་གྲས་ཤིག་ཡིན། གཞིས་ཀ་དེའི་མིང་གི་འབྲི་ཚུལ་གཞན་དུ་སྒར་ཆགས་ཞེས་ཀྱང་འབྲི་སྲོལ་མཆིས། གཞིས་ཀ་དེར་དར་རྒུད་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བྱུང་བའི་མཐར། དབུས་གཞུང་ནས་༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གཉིས་པའི་ཡབ་གཞིས་ཀྱི་འཁྱོངས་སྣོན་ལ་ལྷ་ཀླུར་ཁ་འཛིན་གཏན་འཇགས་གསོལ་བསྩལ་གནང་བ་ནས། བོད་ལ་དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་བར་གཞིས་སྐྱོང་མུ་མཐུད་གནང་ཡོད་འདུག།གཞིས་ཀའི་འཛིན་སྐྱོང་ཐད་ཡབ་གཞིས་ལྷ་ཀླུའི་མི་ཁོངས་ནས་ལོ་ལྔ་ཅན་གྱི་གཞིས་སྡོད་མངགས་སྲོལ་མཆིས། གཞིས་སྡོད་ཀྱི་འོག་ཏུ་གཞིས་ཀ་རང་ནས་བསྐོས་པའི་ལུང་ཚན་སོ་སོའི་འགོ་པ་དང་། ས་གནས་རང་གིས་ཡུལ་མིས་བདམས་པའི་རྒན་པོ་སོགས་ལས་ཀྱི་སྣེ་མོ་བ་འཐུས་ཚང་གི་གྲུབ་ཡོད། ལས་ཀྱི་སྣེ་མོ་བ་དེ་དག་གི་ལས་འགན་ནི་ཁྲལ་བསྡུ་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་ལམ་ནས་གཞིས་ཁོངས་མི་སེར་གྱི་བདེ་སྡུག་ལ་གཟིགས་སྐྱོང་གནང་རྒྱུ་གཙོ་བོ་དེ་ཡིན་ཞིང་། དགའ་གཞིས་ཁོངས་ལུང་ཚན་མི་སེར་ལ་ཆ་ཚོན་ནའང་དགའ་ཆགས་གཞིས་ཀའི་མངའ་ཞབས་སུ་ཞོལ་པ་ཤོག་ཁ། རྒྱ་སྐོར་ཤོག་ཁ། རྨོ་ལོ་ཤོག་ཁ། བམ་རྩེག་ཤོག་ཁ། ཀ་འཚོ་ཤོག་ཁ། ཤོ་ཁ་ཤོག་ཁག བར་དྲེ་ཤོག་ཁག བམ་རས་ཤོག་ཁ། སྲིན་མདོག་ཤོག་ཁ། སྦས་ཆགས་ཤྲི་ཤོག་ཁ་བཅས་ཀྱི་ཤོག་ཁ་དང་ལུང་ཚན་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཡོད།

གོང་གསལ་ལུང་ཚན་དེ་རྣམས་ཀྱི་འོག་ཏུའང་གྲོ་ཚོ་དང་ཁྲལ་དུད་ཆེ་ཆུང་སྣ་ཚོགས་ཤིག་མཆིས་ཞིང་། སྣེ་ལས་གཞིས་སྡོད་ཀྱིས་གྲོང་ཚོ་སོ་སོའི་རྒན་ཁག་དང་ལྷན་དུ་ལོ་རེའི་ཕྱི་ནང་བར་གསུམ་གྱི་ཁྲལ་འབབ་འཁྲི་སྒྲུབ་དང་སྒོ་ཁྲ་ཐེམ་གཤེར་གྱི་བྱ་བ་གཉེར་ཞིང་། འགོ་པས་གཞིས་སྡོད་ཀྱི་འོག་ཏུ་ཁུངས་སོ་སོའི་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བྱེད་སྒོ་མཐའ་དག་དང་། མི་སེར་གྱི་ཁ་མཆུ་གྱོད་གཏུགས་སོགས་འགོ་པ་རྒྱུད་གཞིས་སྡོད་ལ་ཞུ་འབུལ་གཏུགས་གཤེར་བྱེད་དགོས་ལ། འཁྲུན་ཐག་གཅོད་དཀའ་བའི་གྱོད་གཏུགས་ཆེ་རིགས་མ་གཏོགས། འགོ་པ་རང་ངོས་ནས་ཁྲིམས་གཅོད་དབང་ཚད་ཡོངས་སུ་ལྡན་ཡོད། གཞིས་ཀའི་ཁྲལ་འཁྲིའི་འབོར་དང་རྣམ་གྲངས་སུ་རྒྱ་ཡིག་ཐོག་བཀོད་པའི་རྒྱུ་ཆ་ཁ་གཅིག་ལས། སྔོན་དུས་དགའ་ཆགས་ལ་ས་ཞིང་འདོན་བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ་ཡོད་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༣༧ ལོར་འདོན་བརྒྱ་དང་ལྔ་ཅུ་བར་ཆག་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༠ ལོར་འདོན་བརྒྱ་དང་སུམ་ཅུ་སོ་གཅིག་དང་བཅུ་གཉིས་ཆ་བདུན་བར་འགྱུར་བ་ཕྱིན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༧ ལོར་གཟིམ་ཤག་ལྷ་ཀླུས་གདན་ས་གསུམ་ལ་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱེད་སྐབས་འདོན་དགུ་བཅུ་གོ་དགུ་དང་བཅུ་གཉིས་ཆ་གཅིག་རེད།[7] ཅེས་བཀོད་མོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༤ ནས་ ༡༩༥༢ བར་ལོ་དགུའི་རིང་གཞིས་ཀ་དེའི་གཞིས་སྡོད་གནང་མྱོང་བའི་བདེ་རབ་ཚེ་རྡོར་ཕ་བུ་གཉིས་ལྟར་ན། དགའ་ཆགས་གཞིས་ཁོངས་མི་སེར་ལ་ཕྱི་འདོན་ ༡༩༠ དང་། ནང་འདོན་ ༩༩ དང་ཕྱེད་ཡོད་པ་རྣམས་གནས་བར་དང་གནས་ཕྱི་གཉིས་ལ་ཆ་གསེས་ཀྱིས་ལོ་རེའི་ཁྲལ་འབབ་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པར་བཤད།[8]

ཁྲལ་གྱི་ཁྱོན་འབོར་དེ་རྣམས་འཁྲི་ཁུངས་ཁག་ལ་ཆ་བགོས་ཀྱི་ཐོབ་ཆའི་ཐད། ཞོལ་པ་ཤོག་ཁ་ལ་འདོན་བཅོ་བརྒྱད་འཁྲི་ཁུངས་གྲོང་ཚོ་ཤར་ཕྱོགས་དང་། འོ་ཞོལ་སྒང་། དགའ་ཞོལ་གསུམ་དང་། རྒྱ་སྐོར་ཤོག་ཁ་ལ་འདོན་བདུན་དང་བཅུ་གཉིས་ཆ་གཅིག་འཁྲི་ཁུངས་གྲོང་ཚོ་བཞི་ཡོད་པ་ནི་མར་གོང་དང་། མར་འོག ཀླུ་པ། སྟོད་པ་བཅས་ཡིན། དེ་བཞིན་རྨོ་ལོ་ཤོག་ཁ་ལ་འདོན་བཅུ་གསུམ། བམ་རྩེག་ཤོག་ཁ་ལ་འདོན་བཅུ་གསུམ་བཅས་ཀ་གསར་དང་། བྱིར་སྒར། བ་རང་། བྱར་པ་བཅས་ཀྱི་གྲོང་ཚོ་བཞི་ལ་འཁྲི། ཀ་འཚོ་ཤོག་ཁ་ནས་འདོན་བཅུ་གཉིས་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས་པ་རྣམས་ཀ་གསར་དང་། ཀ་གདོང་གྲོང་ཚོ་བཅས་ཀྱིས་སྒྲུབ་དགོས། བམ་རས་ཤོག་ཁག་ལ་འདོན་བདུན་དང་བཅུ་གཉིས་ཆ་གཅིག་ཡོད་པ་བམ་གྲོང་དང་རབ་གྲོང་ཁྲལ་དུད་གཉིས་ནས་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད། བར་དྲེ་ཤོག་ཁག་གི་འོག་ཏུ་བར་ཁག་དང་འདྲེ་མ་སྒང་ཞེས་གྲོང་ཚོ་གཉིས་ཡོད་པར་འདོན་བཅུ་གསུམ་འཁྲི་བ་ཡིན།

དེ་མཚུངས་རླ་མདོ་ཤོག་ཁ་ལ་འདོན་བརྒྱད། ཤོ་ཁ་ཤོག་ཁག་འདོན་བརྒྱད་བཅས་ཁྲལ་འུལ་ཞིབ་ཕྲའི་ཐོབ་ཆ་དེ་ཙམ་ཡིན། གཞིས་ཀའི་སྡེ་པ་སྒེར་ལ་དབང་བའི་ས་ཞིང་གསུམ་ནི་དགའ་ཆགས་གཞིས་ཀ་དང་། བམ་སྟེང་གཞིས་ཀ། སྲིན་དོག་གཞིས་ཀ་བཅས་ཡིན་པར་གསལ་ཞིང་། དེ་དག་ལས་དགའ་ཆགས་གཞི་ཀ་ལ་ཁལ་ཉིས་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ། བམ་སྟེང་གཞིས་ཀ་ལ་ཁལ་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ། སྲིན་དོག་གཞིས་ཀ་ལ་ཁལ་བདུན་ཅུ་བཅས་ཐོབ།[9] གཞིས་ཁོངས་ཀྱི་ཁྲལ་གྱི་རྣམ་གྲངས་ལ་མཚོན་ན། གོང་འཁོད་རྐང་འདོན་གཞིར་བཟུང་ཆ་གསེས་ཀྱིས་ལོ་ན་བཅོ་ལྔ་ཡན་དང་དྲུག་ཅུ་མན་གྱི་ཁྲལ་པས་མི་བོགས་ལོ་རེར་དངུལ་ཊམ་བཅུ་རེ་དང་། ཁྲལ་དུད་ཆེ་བ་རེ་ནས་ས་གནས་ཀྱི་ཐུན་མིན་ཐོན་ཁུངས་དམར་གཙོད་འདེགས་ཁལ་ ༢༠༠ རེ་དང་། དོམ་ལྤགས་གཅིག ཁ་ཤའི་པགས་པ་གཅིག རྒྱ་རའི་པགས་པ་གཅིག སྦྲང་རྩི་སྦྲང་མདོང་གསུམ། འབྲས་ཁལ་གཉིས། སི་པན་ཁལ་གཉིས་རེ་དང་། ཁྲལ་དུད་འབྲིང་གྲས་རེ་ནས་དམར་བཙོད་འདེགས་ཁལ་བརྒྱ་ཐམ་པ། ཁ་ཤའི་པགས་པ་གཉིས། རྒྱ་རའི་པགས་པ་གཅིག དོམ་ལྤགས་གཅིག སི་པན་ཁལ་གཉིས། འབྲས་ཁལ་གཅིག་བྲེ་བཅུ། སྦྲང་རྩི་སྦྲང་མདོང་གཉིས་རེ། ཁྲལ་ཁྱིམ་ཆུང་གྲས་རེ་ནས་དམར་བཙོད་འདེགས་ཁལ་སུམ་ཅུ་ཐམ་པ་དང་། ཁ་ཤའི་པགས་པ་གཅིག འབྲས་བྲེ་བཅུ། སི་པན་ཁལ་གཉིས། སྦྲང་རྩི་སྦྲང་མདོང་གཅིག་བཅས་ཁྲལ་འཇལ་གྱི་འབྱུང་འཛིན་སྤྲོད་ལེན་བྱེད་དགོས།

ཁྲལ་འབབ་དེ་དག་ལ་གཞིས་སྡོད་ནས་ཁྲལ་པ་མི་སེར་ཚོར། བཙོད་ཁལ་བརྒྱ་ཐམ་པར་ཚྭ་ཁལ་གཅིག་དང་རྩམ་ཁལ་གཅིག དམར་བཙོད་ཁལ་སུམ་ཅུར་ཚྭ་བྲེ་བཅུ་དང་རྩམ་བྲེ་བཅུའི་ཐོབ་ཆར་མི་སེར་ལ་སྤུས་རིན་ཞེས་སྣེ་སེལ་དུ་སྤྲོད་སྲོལ་མཆིས། གཞན་ཡང་། གཞིས་ཁོངས་མི་སེར་རྒྱུན་གཏན་གཞིས་ཀའི་ཐབ་ཤིང་གཅོད་འདྲེན་དང་རྩ་རི་རོང་སྐོར། ཕྱོགས་མཐར་ཚོང་ལ་བསྐྱོད་སྐབས་སྒར་ཆགས་གཞིས་སྡོད་ལ་ཞུ་རྟེན་དང་བཅས་ལམ་ཡིག་ཞུ་ལེན་བྱེད་དགོས་ལ། དེ་མཚུངས་གཞིས་ཀ་ལ་རེ་ནས་ཐོག་མར་ཕྱག་རྟགས་སུ་ཕུལ་བ་དུས་ཕྱིས་ཁྲལ་གྱི་ངོ་བོརའགྱུར་བ། གཞིས་སྡོད་ལ་སི་པན་སྔོན་པོ་སོགས་ས་གནས་ཀྱི་དམིགས་བསལ་ཐོན་ཁུངས་ཁལ་གཅིག་ལས་མི་ཉུང་བ་འབུལ་སྲོལ་མཆིས། སྤྱི་ཡོངས་ལོ་རེའི་ཁྲལ་བསྡུའི་དུས་ཚོད་ནི་བོད་ཟླ་༡༠ཚེས་༢༥སྟེ། དགའ་ལྡན་ལྔ་མཆོད་ཆེན་མོའི་དགོངས་རྫོགས་དུས་དྲན་ཉིན་ནས་འགོ་བཙུགས་ཀྱིས་བསྡུ་ལེན་བྱེད་ཅིང་། ས་གནས་ལུང་ཚན་སོ་སོ་ནས་སྒར་ཆགས་གཞིས་སྡོད་དམ་ངོ་ཚབ་གཡོག་རིགས། དེ་བཞིན་ས་གནས་སྡེ་པ་དང་རྒན་པོ་སོགས་ལ་ས་ཚིགས་སྡོད་སྒྲིག་འཐུས་ཚང་འུ་ལག་རྒྱུག་པ་མ་ཟད། རྒྱུན་གཏན་དབུས་གཞུང་དང་རྫོང་། དེ་བཞིན་གཞིས་ཀའི་ལམ་ཡིག་ལྡན་རིགས་ལ་ས་ཚིགས་ལྟར་ཁལ་འུལ་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱེད་དགོས་པ་སོགས།[10]

མདོར་ན། གཞིས་ཀའི་ཁྲལ་པས་གཞིས་ཀར་མི་བོགས་དང་། ཆུ་རིན། སྨོན་དངུལ། ཇ་འབྲུ། ཤིང་དངུལ། རྒྱ་གསོལ། གླ་ཏུ་ཟོན་དུས། དགའ་ཁྲལ། གསར་ཕར། ཕག་དངུལ། མགོ་གྲང། འབྲོག་རིན། གཞིས་གཡོག རྫི་གཡོག ཤིང་ཅབ། ཕྱུགས་འདྲེན། ཆུ་སྤང་། གྲོན་མེ་ཤིང་། བསྡ་ཁྲལ། སྒོ་ང། ལ་འགྲོལ། ཐག་ཐུང་གོམ་སྤོས། གླུ་གཡོག བསྒྲིགས་བསྡུས་གླ་ཆ། སྤྱི་གཞུང་ལ་རྟ་འུ། ཕྱག་ནང་འུ་ལག བསམ་གཡས་མེ་འུ་ལག གཞུང་བདར་འུ་ལག ཕག་ཁོག་འུ་ལག དགའ་ལྡན་དར་ཤིང་། ཨ་དྲུང། ཨར་པོ། བརྒྱད་གཞིས་དམག་མི། གྲོང་དྲག་དམག་མི་སོགས་འཁྲི་སྒྲུབ་དགོས་པ་ཡིན།[11] དགའ་ཆགས་གཞིས་ཀ་རང་ནས་ཕྱི་ཁྲལ་གྱི་ཚུལ་དུ་ལོ་ལྟར་དབུས་བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་སུ་མར་ཁལ་ ༡༠༠༠ ཐམ་པ་དང་། སྒེར་ལྷ་ཀླུར་མར་ཁལ་ ༡༠༠༠ དང་དྲེའུ་ ༢ ། གུར་ཐག སྟར་ཁ། ཁམ་བུ། ཕག་ཤ དམར་བཅོད། རྒྱ་ལྤགས། ཤོག་བུ། སྦྲང་རྩི། འབྲས། སི་པན། རྒྱ་ར་སོགས་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གྲངས་བཅད་བཞིན་སྒྲུབ་དགོས་ལ། ལོ་ལྟར་དགའ་ཆགས་གཞིས་ཀ་བརྒྱུད་སྒེར་ལྷ་ཀླུས་ཁུལ་དེའི་དགོན་སྡེ་ཁག་ལ་གཏོང་སྒོ་དང་དར་ཆེན་གྱི་ན་བཟའ་བརྗེ་ལེན་སོགས་བྱེད་དགོས་བཅས་སོ།།

ལེ་ཚན་བཞི་པ། གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ།

        དེ་ཡང་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༣༠ ལོར་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་《ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་》གི་ཡིག་ཚགས་ནང་འཁོད་ལྟར་རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་དུ་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་རྣམ་དབྱེ་ཁ་གྲངས་ངོས་འཛིན་ཙམ་བྱས་ན། གཞུང་རྒྱུག་ཏུ་འོ་ཐང་སྟང་ཁ་ཆབ་དཀར་གཞུང་རྒྱུག ཨ་ཤག་གཞུང་རྒྱུག འོ་ཐང་གྱེད་གཞུང་རྒྱུག དམག་དཔོན་གཞུང་རྒྱུག སྤྲིན་འཁོར་གཞུང་རྒྱུག རྩིད་ར་གཞུང་རྒྱུག སྨད་གཞུང་རྒྱུག དེ་སྟེངས་གཞུང་རྒྱུག བུ་ཆུ་ལྷ་ཁང་གཞུང་རྒྱུག བུ་ཆུ་ཕུ་གཞུང་རྒྱུག ཀ་ཅི་དཔོན་པོ་གཞུང་རྒྱུག འདྲི་ར་དབོན་པོ་གཞུང་རྒྱུག ཆུ་རུ་དབོན་པོ་གཞུང་རྒྱུག རྩེ་སྒང་ཞོལ་སྐྱིད་མོ་གཤོང་གཞུང་རྒྱུག ཁུ་ཆག་ཐང་དཀར་བ་གཞུང་རྒྱུག ཕྲག་ཡུལ་མཆིན་པ་དོ་གཞུང་རྒྱུག ཀོང་སྟོད་ཆབ་ནག་ཕྲག་ཡུལ་བྱེ་མ་གླིང་གཞུང་རྒྱུག ཁྱུང་སྟེང་གཞུང་རྒྱུག ཅོ་མཁར། མཁར་ནག་གྲོང་། སྣ་གླིང་བཅས་གཞུང་རྒྱུག རྒུད། སྒང་ཁ། ཤར་ལུང་། རྟ་འཕྲེང་གཞུང་རྒྱུག གྱང་རི་ནས་གཞུང་རྒྱུག་ཀ་རྨ་གྱང་རི། གྲོང་རྩ། གྲོང་གསར། རྒྱང་ར་ཕུ། ཕོགས་རྩ་བཅས་གཞུང་རྒྱུག ཨ་སྨྲིར་གྲོང་གཞུང་རྒྱུག གསལ་བྲག་ཕུ་གཞུང་རྒྱུག གཞིས་ལག་ཚག་རམ་པ་གཞུང་རྒྱུག ཟ་ཡུལ་གཞུང་རྒྱུག རྒྱལ་བསྐོར་གཞུང་རྒྱུག་བཅས་སོ། སྒེར་ཆོས་གཉིས་ལ་མཚོན་ན། སྒེར་རྒྱལ་སྒོར་བ། སྒེར་རྟ་ཐོག་ཁ་པ། སྒེར་རྒྱ་ལ་བ། སྒེར་སྒ་ཆག་པ། སྒེར་ཨོ་རོང་པ། སྒེར་ལྕང་གྲོང་པ། སྒེར་ཁང་གསར་བ། སྒེར་ཚལ་སར་བ་བཅས་དང་། ཆོས་གཞིས་སུ་ཚེ་སྨོན་གླིང་གི་ཆོས་གཞིས། ཆབ་ནག་རི་བོ་དགའ་ལྡན་གྱི་ཆོས་གཞིས། ཆབ་ནག་ཆོས་གཞིས་སེ་མོ་བ་ཅན། བཀྲིས་རབ་བརྟན་ཆོས་གཞིས། དེ་མོའི་ཆོས་གཞིས། རྨེ་ཕུ་བཀྲ་ཤིས་བདེ་ཆེན་གྱི་ཆོས་གཞིས། དགའ་ལྡན་ཆོས་གླིང་གི་ཆོས་གཞིས། གྲོགས་ཁང་སྟེང་པའི་ཆོས་གཞིས། རྩ་གོང་གདན་ས་བའི་ཆོས་གཞིས། ནས་ས་བ་ཡོ་བའི་ཆོས་གཞིས། བརྟུལ་ཆོས་གཞིས་བཅས་ཡོད་དོ།།

དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།

[1] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༤། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༢། ཤོག ༢༢༣།

[2] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༤། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༢། ཤོག ༦།

[3] ཨོ་རོང་གཞིས་ཀྱི་གཞིས་སྡོད་ལ་སྒེར་ཁོངས་རང་ཉིད་ཀྱི་ཟླ་གྲས་ཁོ་ན་བསྐོ་སྲོལ་ཡོད་འདུག་ཀྱང་། དེ་མིན་དེ་སྔའི་ཕྱོགས་མཐའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གཞིས་ཀ་མང་པོ་ཞིག་ཕྱི་ལ་བོགས་མར་གཏོང་སྲོལ་ཡང་དར་ཁྱབ་ཆེ།

[4] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༤། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༢། ཤོག ༢༢༤།

[5] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༤། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༢། ཤོག ༢༢༤།

[6]藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 60.

[7] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 63.

[8] བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཐེངས། ༡༠། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག ༧༣།

[9] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 61.

[10] བོད་ཀྱི་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ཐེངས། ༡༠། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག ༦༦།

[11] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 63.

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།