དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། སྣེ་གདོང་རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ་དང་། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།

སྣེ་གདོང་རྫོང་།

ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ།

སྤྱིར་སྣེ་གདོང་རྫོང་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་མིང་རྙིང་པར་ངམ་ཤོད་ཅེས་གསལ། དེ་ཡང་། 《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ།》 ལས། ངམ་ཤོད་གྱི་བྱེ་མ་གསེར་ལ་བསྒྱུར་བའི་སྐོར་འཁོད་ཡོད། སྒོས་སུ་སྣེ་གདོང་རྫོང་ཞེས་པ་རི་གླང་ཆེན་ཉལ་བ་ལྟ་བུའི་སྣ་སྟེང་དུ་རྫོང་དེ་ཆགས་སྟབས་སྣེ་གདོང་ཞེས།[1] ཐོགས་པར་བཤད། གཞན་འགའ་རེས་ཏཱ་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱན་མཚན་གྱིས་སྣེ་གདོང་དང་། གོང་དཀར། འོལ་ཁ། སྟག་རྩེ།

བསམ་གྲུབ་རྩེ་སོགས་རྫོང་ཆེན་བཅུ་གསུམ་བཙུགས་པའི་ཐོག་མ་སྟེ། སྣེའམ་སྔོན་ཤོས་སུ་བཙུགས་པའི་རྫོང་ཡིན་པས་ན་སྣེ་གདོང་ཞེས་བརྗོད་པར་གྲགས།[2] ཞེས་བྱུང་ཡང་དེ་དག་པར་མ་མཐོང་སྟེ། རྒྱུ་མཚན་གང་ལགས་ཤེ་ན། སྣེ་གདོང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཏཱའི་སི་ཏུ་མ་འཁྲུངས་གོང་ནས་ཡོད་པ་ནི། 《རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ།》ལས། ཁྲི་དཔོན་རྡོ་རྗེ་དཔལ་ཕག་གྲུ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ཁྲི་དཔོན་གནང་སྐབས་ཕོ་བྲང་སྒང་། ཚོང་འདུས་བྲག་ཁ། སྣེའུ་གདོང་། སྣ་མོ། ཧ་ལ་སྒང་། ཐང་པོ་ཆེ་གླི་སྨད། འཕྱོང་རྒྱས་གཞིས་ཀ མོན་མཁར་བཀྲིས་གདོང་། རྒྱལ་ཐང་། ལྕགས་རྩེ་གྲི་གུ། མཆོད་རྟེན་གླིང་། ཆ་དཀར་ལ་སོགས་གཞིས་ཁ་ཚན་ཆེར་བརྩིགས། ཚ་སྐད་གཏོང་བའི་གཞིས་ཁ་བཅུ་གཉིས་ཙམ་བརྩིགས་འདུག[3]  ཅེས་བྱུང་བས་སོ། དེས་ན་སྣེ་གདོང་ཞེས་པ་དེ་ནི་སྔར་གྱི་ཕག་གྲུའི་སྣེའུ་གདོང་ཞེས་པའི་གཞིས་ཀ་དེ་ཕྱིས་རྫོང་དུ་གྱུར་བ་ཙམ་ཡིན་ལ། མིང་དེའི་རྗེས་གྲུབ་ཀྱི་སྒྲ་བཤད་ཀྱང་གོང་གསལ་མིང་ཐོགས་ཚུལ་དང་པོ་དེ་དང་མཐུན་པར། སྣོད་ཀྱི་ཆགས་དབྱིབས་ལས་ཡུལ་མིང་འདོགས་སྲོལ་ཡོད་པ་ལྟར་དེ་བཞིན་ཐོགས་པའོ།།

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ།

སྣེ་གདོང་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་དབུས་ལྷོའི་ཕྱོགས་གཉན་ཆེན་ཐང་ལྷའི་ལྷོ་རྒྱུད་དང་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་རོང་སའི་དབུས་རྒྱུད། རྒྱལ་ས་ལྷ་སའི་ལྷོ་ཕྱོགས་ལེ་དབར་ ༢༨༠[4] སར་གནས་ཡོད། རྫོང་དེ་ནི་གོ་ལའི་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༢༨.༧༚ 〜 ༢༩.༦༚ དང་། ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༡.༦༚ 〜 ༩༢.༠༚ བར་ཆགས་ཤིང་། སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་ས་བབ་མཐོ་ཚད་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལས་སྨི་ ༣༥༦༥ དང་མཐོ་ཤོས་ལ་རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལ་སྨི་ ༥༠༠༠ ཡན་དང་། དམའ་ཤོས་སུ་ ༣༥༢༢ ཙམ་མཆིས། སྤྱིའི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ་ནི་རི་ལ་རི་རྒྱུད་ཀྱི་གཤོང་ས་གཙོ་བོ་དང་། ཆུ་བོ་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོ་ནུབ་ནས་ཤར་དུ་རྫོང་གི་ས་ཆ་ཡོངས་ལ་རྒྱུག་ཅིང་ཁྱབ་པ་མ་ཟད་དེས་རྫོང་ཁུལ་དེ་བཞིན་ལྷོ་བྱང་གཉིས་སུ་འབྱེད་ཡོད། སྣེ་གདོང་རྫོང་གི་སྤྱི་ཡོངས་གནམ་གཤིས་ནི་མཐོ་སྒང་དྲོ་ཁུལ་ཕྱེད་ཐན་པའི་དུས་རླུང་གནམ་གཤིས་ཀྱི་ཁུལ་ཏུ་གཏོགས་ཤིང་། ས་མཐོའི་སྐམ་ཤས་ཆེ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན།

ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༨.༣༚C‚ ཡིན་པར་ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་ ༠.༩༚C‚ དང་། ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༡༥.༤༚C‚ རེད།[5] དེ་ལས་དགུན་དཔྱིད་གཉིས་སྐམ་ཤས་ཆེ་ལ་རླུང་ཆེན་མང་ལ་སད་མེད་དུས་ཡུན་ཐུང་ཞིང་ཉིན་མཚན་གྱི་དྲོད་ཁྱད་ཆེ། རྫོང་དེའི་ཆར་དུས་ནི་ཟླ་ ༦ པར་འགོ་ཚུགས་ནས་ ༩ པའི་ཟླ་དཀྱིལ་ནས་འཇུག་སྒྲིལ། ཆར་པའི་འབབ་ཚད་ནི་མཚན་འབབ་མང་ཞིང་ཉི་ཕོག་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ལ་རླངས་པ་འགྱུར་ཚད་ཆེ། ལོ་ཧྲིལ་པོའི་ཆར་ཆུ་འབབ་ཚད་མི་ལི་སྨི་ ༤༡༠ ཡིན། དེ་བཞིན་ལོའི་ཉི་ཕོག་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་ ༢༩༣༦. ༦ དང་སད་མེད་དུས་ཡུན་ཉིན་ ༡༤༣ ཡིན། རང་བྱུང་གི་གནོད་འཚེ་གཙོ་བོ་ཐན་པ་དང། བྱེ་རླུང་། སེར་བ། སད་སོགས་ཡིན།[6]

ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་དང་སྣེ་གདོང་རྫོང་།

སྣེ་གདོང་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚགས་དང་མེས་པོའི་ཞལ་རྒྱུན་དུ། ཕ་སྤྲེལ་རྒན་དང་མ་བྲག་སྲིན་མོ་ལས་མཆེད་པའི་བོད་ཀྱི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཐོག་མའི་བྱུང་ཁུངས་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་། བོད་རང་གི་མེས་པོ་སྤྲ་དང་སྤྲེལ་འདུས་པ་ལས་བྱུང་བའི་ཐོག་མའི་མེས་པོ་ནི་རྩེད་ཐང་གོང་པོ་རི་ཞེས། ཕ་སྤྲེའུ་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་དེ་ཉིད་ཀྱི་སྒྲུབ་གནས་སུ་གྲགས་པའི་གནས་རི་དེ་ཡིན་པར་འདོད་པས། དེང་གི་ཆར་ཡང་གནས་མཇལ་བ་རྒྱུན་མི་ཆད་པར་གངས་རི་དེར་མཇལ་སྐོར་དུ་བསྐྱོད་སྲོལ་མཆིས། དེ་བཞིན་རྫོང་དེའི་རྩེད་ཐང་ཁུལ་ལ་མཚོན་ནའང་བོད་ཀྱི་མེས་པོ་སྤྲེའུ་རྣམས་རྩེད་འཇོར་རོལ་བའི་ཐང་ཡིན་པས་ནས་དེ་ལྟར་དུ་ཐོགས་པ་སོགས། རྫོང་དེའི་ས་གནས་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་བོད་ཀྱི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཐོག་མར་བྱུང་བ་ནས། བར་དུ་འཚོ་གནས་ཀྱི་རིམ་པ་དང་། མཐར་འཕེལ་རྒྱས་ཇི་ལྟར་ཕྱིན་ཚུལ་གྱི་ངོ་མཚར་བའི་བྱུང་བ་དང་གཏམ་རྒྱུད་འདྲེས་མའི་རིགས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བཤད་དུ་ཡོད་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་དངོས་གཙོའི་རིག་པའི་ངོས་ནས་བལྟས་ན་དེ་དག་ཐམས་ཅད་དོན་དམ་གྱི་བྱུང་བ་ཞིག་ཏུ་ཁས་ལེན་མི་བཏུབ་ནའང་། སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གསུང་སྒྲོས་དང་ཕ་གཏམ་བུ་འཇགས་སུ་གྱུར་བའི་ངག་རྒྱུན་དེ་རྣམས་ཀྱི་ཀློང་ན་ལོ་རྒྱུས་བྱུང་བ་དངོས་ཀྱི་འགུལ་བསྐྱོད་ཀྱང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཡོད་པ་ནི་གདོན་མི་ཟ་བས། འདིར་བརྗོད་འདོད་པའང་ས་དེར་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ནི་བསྐལ་བ་ཡ་ཐོག་ནས་བྱུང་ཡོད་ཅེས་འཆད་འདོད་པ་ཡིན། དེ་ཡང་རིག་དངོས་རྟོག་ཞིབ་ཁྲོད་འོན་ཁུལ་གྱི་རྡོ་ཆས་རབས་ཀྱི་རྗེས་ཤུལ་དང་། ཁྲ་འབྲུག་དང་། ཡར་སྟོད་བརྡར་བཟོའི་རྡོ་ཆས་དུས་རབས་ཀྱི་རྗེས་ཤུལ་རྙེད་སོན་བྱུང་བ་དག་ལས།[7] གནའ་བོའི་དུས་ནས་སྣེ་གདོང་ཁུལ་དུ་འདོད་མའི་མིིའི་རིགས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་དར་ཡོད་པའི་བདེན་དཔང་བྱས་ཡོད།

དུས་ཕྱིས་གནས་རྫས་རྟོག་ཞིག་ཀྱི་ལམ་ནས་ས་ཁུལ་དེ་རྣམས་ནས་རྙེད་སོན་བྱུང་བའི་གནའ་བོའི་དངོས་རྫས་ཁག་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་འབྲས་སུ། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་རྒྱུག་ཁུལ་གྱི་ལུང་གཤོངས་དེར་འགྲོ་བ་མིའི་དཔལ་ཡོན་ནི། ཕྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་མི་ལོ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མའི་གོང་རོལ་ནས་ཚུགས་ཡོད་པ་ཁུངས་བསྐྱེལ་བྱས་ཡོད།[8] དེ་མཚུངས་ད་ནས་བརྩིས་པའི་ལོ་ངོ་ཉིས་སྟོང་གི་ཡར་སྔོན་དུ་སྤུ་རྒྱལ་གྱི་བཙན་པོ་ཐོག་མ་ཡར་ལུང་གི་གཤོངས་སར་ཕེབས་པའི་དུས་སྐབས་སུ། ས་དེར་བོད་ཡུལ་ཞེས་འབོད་པ་ལོ་རྒྱུས་སུ་གྲགས། དུས་དེ་ནས་བཟུང་སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་གཉའ་ཁྲིས་ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་སྟོད་རྒྱུད་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་ཞེས་པའི་རི་བོའི་སྟེང་དུ། བོད་ཀྱི་བཙན་མཁར་གྱི་ཐོག་མ་(འགའ་རེ་མཁར་གྱི་ཐོག་མ་འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེ་ཡིན་པ་ཡང་བཤད།)ཡུམ་བུ་བླ་སྒང་གསར་དུ་བརྩིགས་ཤིང་། དེང་གི་སྣེ་གདོང་དང་འཕྱོངས་རྒྱས་ཀྱི་ཁུལ་རྣམས་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལྟེ་བར་བྱས་ནས་[9] བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་དབུ་བརྙེས་ཤིང་། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཚན་དུའང་གནའ་བོའི་ཡུལ་དེ་གའི་མིང་བོད་ཅེས་གསོལ་བ་དང་། རིམ་པས་ས་དེ་ནས་ཉེ་འཁོར་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་དག་ཆབ་སྲིད་དཀར་འཇམ་དར་ཡུག་གཅིག་གིས་ཁྱབ་པར་མཛད། མདོར་ན། ཡར་ལུང་ཚོ་བ་བྱུང་ཞིང་འཕེལ་བའི་སྣེ་གདོང་ཁུལ་ནི། བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་རིག་གཞུང་དར་འཕེལ་འབྱུང་སའི་གནས་ཆོག་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་གསུང་རབས་ཀྱི་ཐོག་མ་སྤང་བཀོང་ཕྱག་རྒྱ། ཞིང་གྱི་ཐོག་མོ་ཟོ་ཐང་ཞིང་། མཁར་གྱི་ཐོག་མ་ཡུམ་བུ་བརླ་མཁར། རྒྱལ་མོ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙན་པོ་བཅས་ཐོག་མ་བཞི་ཡི་འབྱུང་གནས་ཡིན།

ཕྱི་ལོའི་དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་དུ་བཙན་པོའི་གདུང་རབས་སོ་གསུམ་པ་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་ནས་བཟུང་སྟེ། བོད་སིལ་བུར་མ་ཐོར་བར་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོ་རིམ་བྱོན་གྱིས་བོད་དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ལ་ཆ་བགོས་ཀྱིས་ཆོས་སྲིད་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། ས་དེ་ནི་གཡོ་རུའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་སྲིད་འཛིན་ས་ཁུལ་ཞིག་དང་། ལྷག་པར་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་སྐབས་ཀྱི་གཡོ་རུའི་ཡུལ་གྲུ་བཅུ་དྲུག་ལས་ཡུལ་ལུང་བཞི་པ་དེ་ཡིན་པར་གསལ།[10] བོད་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་དུས་ཡུན་གྱི་ཐོག་མའི་ཆར་ཡར་ལུང་སྟོད་དུ་མཆིམས་དང་སྙགས་ཀྱི་རུས་རྒྱུད་ཀྱིས་དཔོན་བྱས་པའི་རྗེ་དཔོན་ཚན་པ་གཅིག་གིས་བཟུང་པའི་ཁུལ། རིམ་གྱིས་མངའ་བདག་དཔལ་འཁོར་བཙན་གྱི་ཚ་རྒྱུད་འོད་ལྡེའི་སྲས་ཁྲི་ཆུང་གིས་འཕྱིང་བ་སྟག་རྩེའི་བཟུང་ཞིང་ཡར་ལུང་རྒྱལ་རྒྱུད་དངོས་བྱོན་པའི་དབུ་བརྙེས། ཁྲི་ཆུང་ལ་སྲས་འོད་སྐྱིད་འབར་བ་བྱ་འཁྲུངས་པ་དང་། དེ་ལ་རིགས་སྲས་བདུན་བྱོན་པ་སོགས་གདུང་རབས་ཚ་རྒྱུད་རིམ་པས་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་ཀྱིས་ཁུལ་དེར་དབང་ལུང་བསྒྱུར་ཞིང་། གདུང་རྒྱུད་དེ་རྣམས་ཀྱིས་བསྟན་པ་སྤྱི་དང་ཁྱད་པར་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་པའི་སྦྱིན་བདག་གཙོ་བར་བྱས་པ་ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་ཆོས་འབྱུང་དུ་གསལ་ཤིང་།[11] ཕྱིས་སུ་ས་སྐྱ་གོང་མ་ཡབ་སྲས་ཀྱི་ཞབས་ལའང་གཏུགས་པ་སོགས་དུས་སྐབས་དེའི་སྔ་ནུབ་ཏུ་གཙོ་བོ་ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་ཁུལ་དེར་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་འཕྲིན་ལས་རྒྱས་ཡོད་འདུག

དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་ནང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཡ་གྱལ་ཕག་གྲུ་ཁྲི་སྐོར་དང་གཡའ་བཟང་ཁྲི་སྐོར་གཉིས་ཀའི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་ཁུལ་ཞིག་དང་།[12] དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་སྡེ་སྲིད་ཕག་མོ་གྲུ་པས་དབུས་གཙང་ཁྱོན་ལ་རྫོང་ཆེན་བཅུ་གསུམ་བརྩིགས་ནས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བའི་དུས་སྐབས་ཏེ། ཕྱི་ལོ་ ༡༣༥༣ མཚམས་སུ་དེ་སྔའི་སྣེ་གདོང་གཞིས་ཀ་རྫོང་དུ་བསྒྱུར་བ་ཙམ་མ་ཟད། ཕག་གྲུའི་སྡེ་སྲིད་བཅུ་གཉིས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༣༥༨ ལོ་ནས་ ༡༤༨༡ བར་ལོ་ངོ་ ༡༢༣ རིང་བོད་ཁམས་ལ་མངའ་དབང་བསྒྱུར་སྐབས་ཕོ་བྲང་གི་ལྟེ་གནས་ལྟ་བུར་མཛད་པས། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་ཡིག་ཆ་ཁག་ཏུའང་སྣེ་གདོང་རྒྱལ་པོའམ་གོང་མ་ཞེས་ཡུལ་དེའི་མཚན་སྙན་བརྗིད་པར་གྲགས་སོ། སྡེ་པ་རིན་སྤུངས་པའི་དུས་སྐབས་སུ་ལྷོ་ཁ་སྟོད་རྒྱུད་དུ་སྡེ་པ་ཡར་རྒྱབ་པ་ཞེས་སྟོབས་ཤུགས་མངའ་ཐང་ཆེ་བར་མ་ཟད།[13] དེ་བཞིན་སྡེ་པ་ཡར་སྟོད་པ་དང་སྣེའུ་གདོང་པ་སོགས་ཀྱིས་ས་རིས་དབང་བཅད་ཀྱིས་བཟུང་ཡོད་ཀྱང་། གཙང་པ་རྒྱལ་པོ་ཕུན་ཚོགས་རྣམ་རྒྱལ་གྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༡༠ ལོར་དབུས་ལྷོ་རྒྱུད་རང་ཞབས་སུ་བཅུག་པ་ནས།[14] སྔར་གྱི་སྣེ་གདོང་རྫོང་སྲིད་གཞུང་གི་ལམ་ལུགས་རང་སོར་ལག་བསྟར་གྱིས་ཁ་ལོ་བསྒྱུར།

དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ལོ་རབས་བཞི་བཅུ་པའི་ནང་ནས་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། སྣེ་གདོང་རྫོང་ནི་རྫོང་དཔོན་སྐྱ་བོ་གཉིས་ཀྱིས་སྐྱོང་བའི་རིམ་ལྔའི་རྫོང་འགོ་ཆེ་གྲས་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།[15] ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་དྲུག་པའི་སྐུ་དུས་ཡས་མས་སུ་སྡེ་པ་འབུམ་ཐང་ནས་བློ་བཟང་རབ་བརྟན་ཞེས་པ་དང་།[16] ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་འཇུམ་པ་ནོར་བུ་བསམ་གྲུབ།[17] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༣༧ ལོར་པར་ཁང་ཞུ་བའི་མི་འགྲོ་སོགས་རྫོང་དེའི་རྫོང་སྡོད་དུ་གནང་འདུག་ལ། རྫོང་དེ་ནི་ལྷོ་ཁ་ཁུལ་གྱི་རྫོང་གཞིས་ཀུན་ལས་འབྲུ་རིགས་ཐོན་ཁུངས་རྒྱུ་སྟོབས་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་རྫོང་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད།[18] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༠༩ ལོར་ལྷོ་ཁ་སྤྱི་ཁབ་གསར་འཛུགས་གནང་བ་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩  ལོར་བོད་ལ་དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་བར་ལྷོ་སྤྱིའི་མངའ་འོག་ཏུ་གཏོགས་པའི་རྫོང་ཞིག་ཡིན། བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོར་སྔ་དུས་ཀྱི་སྣེ་གདོང་རྫོང་དང་། འོན་གཞིས་སྡོད་ཁུལ། ཁྲ་འབྲུག རྩེ་ཐང་། ཡར་སྟོད་སོགས་བསྒྲིལ་ནས་དེང་གི་སྣེ་གདོང་རྫོང་དུ་བསྒྱུར་བཟོ་བྱས།[19] དེང་གི་སྣེ་གདོང་རྫོང་སྲིད་གཞུང་གནས་ཡུལ་ནི་སྔར་གྱི་སྣེ་གདོང་རྫོང་ཆགས་ཡུལ་གྱི་རི་གཤམ་དུ་གནས་ཤིང་། རྫོང་ཡོངས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ལེ་ངོས་སྙོམ་གྲུ་བཞི་མ་ ༢༢༡༣ ལྷག་ཡོད་པར་བཤད།

དཔྱད་གཞིའི་ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།

[1] ཚེ་དབང་དཔལ་འབྱོར། ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་རྫོང་ཁག་གི་མིང་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཚུལ་རགས་ཙམ་གླེང་བ། དྲ་རྒྱ།

[2] མཁས་གྲུབ། ལྷོ་ཁའི་ཡུལ་སྐོར་གནས་ལྗོངས་ངོ་སྤྲོད། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༩། ཤོག ༢༣།

[3] རླངས་ཀྱི་པོ་ཏི་བསེ་རུ་རྒྱས་པ། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༦། ཤོག ༡༡༢།

[4] བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།

[5] 武振华.西藏地名.国家测绘局地名研究所编.中国藏学出版社.1995.北京.

[6]  http://baike.baidu.com/view/772886.htm中文.

[7]索朗旺堆.乃东县文物志.西藏自治区文管会遍.1986. Pg 11.

[8] བོད་ལྗོངས་གནའ་རྫས་རྟོག་ཞིབ། བོད་ལྗོངས་ལྷོ་ཁ་ས་ཁུལ་རིག་དངོས་དོ་དམ་ཨུ་ལྷན་གྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༤།

[9]西藏自治区土地册，西藏自治区测绘局，中国地图出版社出版.1996.Pg 81.

[10] བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ། རྒྱལ་པོ་བཀའི་ཐང་ཡིག མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༦། ཤོག ༣༡༩།

[11] ཤཱཀྱ་རིན་ཆེན་སྡེས། ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་ཆོས་འབྱུང་། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༨། ཤོག ༧༥།

[12]索朗旺堆.乃东县文物志.西藏自治区文管会遍.1986. Pg 11-12.

[13] དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༧། ཤོག ༥༧༣།

[14] གཙང་སྟོད་རྒྱལ་པོའི་རྣམ་ཐར་དང་རྒྱལ་རབས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༡། ཤོག་ ༢༢།

[15] (1) བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༣༨།

(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 336.

[16] འོལ་དགའ་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེ། འོལ་དགའ་བཞད་པའི་རྡོ་རྗེའི་རང་རྣམ། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༡༣། ཤོག ༤༥༩།

[17] F .Williammson, political officer in Sikkim.Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press 1933. Pg 28.

[18] Isrun Engelhardt, Tibet in 1938-1939:The Ernst Schafer Expedition to Tibet , https://info-buddhism.com/Tibet-1938-1939-Ernst-Schaefer-Expedition-Engelhardt.html དྲ་རྒྱ་འདིར་གསལ་བའི་ཆེད་རྩོམ་འདི་ནི་ཕྱི་ ༡༩༣༨ ལོར་འཇར་མན་པ་ཨན་སེ་ཊ་ཤཱེ་ཧྥར་ལགས་བོད་ནང་རྟོག་ཞིབ་ཏུ་བསྐྱོད་པའི་འདྲ་པར་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱི་དཔེ་དེབ་ཀྱི་གླེང་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་ཡིན་ཞིང་། ཆེད་རྩོམ་དེར་དུས་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་གནད་དོན་མང་པོ་ཞིག་དཔྱད་ཞིབ་གཏིང་ཟབ་མོའི་ཐོག་ནས་བཀོད་འདུག ཆེད་རྩོམ་དེར་འཁོད་པའི་རྫོང་དཔོན་པར་ཁང་ཞུ་བ་ཁོང་ནི་དོན་དངོས་པར་ཁང་རྒྱལ་མཚན་ཕུན་ཚོགས་ཞུ་བ་ཁོང་ཡིན་ཞིང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༨༦༣ ལོར་འཁྲུངས་པ་དང་དང་ཐོག་ཁོང་རྩེ་དྲུང་སེར་མོ་བའི་མཚན་ཐོག་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༨༦ ལོར་གཞུང་སའི་ཞབས་སྡོད་དུ་འཁོད་ནས། རིམ་གྱིས་ཕྱི་ལོ་༡༩༢༤ནས་༡༩༣༥བར་ཞབས་པད་དང་སྐུ་བཅར་མཁན་ཆེན་གྱི་གནས་རིམ་བཅས་སུ་ཞབས་སྡོད་མཛད་མོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༣༥ ལོར་ལས་གནས་ནས་ཕྱིར་དབྱུངས་ཀྱིས་བསམ་ཡས་ཉམས་གསོའི་འགན་འཛིན་དུ་བསྐོས་སྐོར་ Who Was Who in Tibet  (page 54) གསལ།

[19] 西藏山南机巧和乃东琼结社会历史调查资料.中国藏学出版社。1992.Pg 7.

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།