ཞོལ་རྡོ་རིང་ཆེས་ཐོག་མ་ནས་རྩེ་ཞོལ་དུ་བཙུགས་ཡོད་མེད་སྐོར་གྱི་དོགས་སློང་།

གླེང་གཞི།

སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་སུ་སྟོང་གསུམ་སྐད་ཀྱིས་གྲགས་པའི་བློན་ཆེན་པོ་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་བྱས་རྗེས་བཀོད་པའི་གཙིགས་ཀྱི་རྡོ་རིང་མིང་གཞན་ལ་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཞེས་འབོད་པ་དེར། ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་དང་། བརྡ་སྤྲོད་རིག་པ། ཡིག་ཚང་རིག་པ་སོགས་རིག་ཚན་མི་འདྲ་བའི་ཞིབ་འཇུག་ཐབས་ཤེས་སྣ་ཚོགས་སྤྱད་དེ་ཞིབ་འཇུག་གནང་བ་མང་དུ་མཆིས་ལ། དེ་བཞིན་བོད་ཀྱི་རིག་དངོས་སྐོར་གྱི་དཔེ་ཆ་ཁག་ནང་དུའང་རྡོ་རིང་དེ་ཉིད་གཙིགས་མཐོང་ཆེན་པོས་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་འགའ་ཞིག་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད། འོན་ཀྱང་ད་ཕན་ཆད་རྒྱལ་ནང་དུ་རྡོ་རིང་དེའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་ཞིབ་གནང་བའི་ཁྲོད། རྡོ་རིང་དེའི་ཆེས་ཐོག་མའི་གནས་ཡུལ་གང་ཡིན་སྐོར་ལ་དོགས་སློང་གནང་མཁན་ནི་མཁས་དབང་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་མཆོག་①ཙམ་ཡིན་པ་དང་། རྒྱལ་སྤྱིའི་ཐོག་ཨོ་སི་ཁྲུ་རི་ཡའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཧ་ཛོད་ཀྱིས་( Guntram Hazot) དེའི་སྐོར་ལ་དབྱིན་ཡིག་ལམ་ནས་དཔྱད་རྩོམ་ཞིག་སྤེལ་ཡོད་སྐད།②ཡིན་ནའང་ཕྲན་ཉིད་ལ་དཔྱད་རྩོམ་དེ་ལག་སོན་མ་བྱུང་བས་བློ་ཕམ་ཆེ ། དེ་ཡང་སྤྱི་ལོ་༢༠༡༢ལོར་ཕྲན་ལ་བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་མཆོག་གི་དྲུང་ནས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་བཀའ་ཁྲིད་ཉན་པའི་སྐལ་བ་བཟང་པོ་ཞིག་ཐོབ་བྱུང་། སློབ་དཔོན་མཆོག་གིས་བོད་ཀྱི་གནའ་རབས་ལོ་རྒྱུས་བཀའ་ཁྲིད་གནང་སྐབས། ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་ཆེས་ཐོག་མའི་གནས་ཡུལ་སྐོར་ལ་དོགས་སློང་གནང་བ་དང་སྦྲགས་སྒྲུབ་བྱེད་རྒྱུ་མཚན་འགའ་ཞིག་ཀྱང་གསུངས་བྱུང་བས། ཕྲན་ཉིད་ལྟ་བུར་གནད་དོན་དེ་འདྲ་ཞིག་ད་ཕན་ཆད་གོ་ཐོས་མ་མྱོང་བས། སེམས་ནང་ཐེ་ཚོམ་དང་དགའ་སྤྲོ་ཅིག་ཅར་དུ་འགྱུར་བ་ཞིག་ངམ་ངམ་ཤུགས་ཀྱིས་འཕེལ། དེ་ནས་ཕྲན་ཉིད་ཀྱིས་སློབ་དཔོན་མཆོག་གིས་མཛུབ་སྟོན་གནང་བའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ལམ་སྣེ་དམ་པོར་བཟུང་སྟེ། འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་དཔྱད་གཞི་འཚོལ་ཞིབ་དང་ས་ཡུལ་དངོས་ལ་རྟོག་ཞིབ་ལ་བསྐྱོད་དེ་གོམ་གང་མདུན་སྤོས་ཀྱིས་གནད་དོན་དེའི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ལས་སུ་ཞུགས་པ་ནི། རྟ་ངན་རྒྱུག་པ་བཟང་པོའི་སྣེ་འདྲེན་གྱི་དཔེ་ལྟར་གནད་དོན་དེའི་སྐོར་ལ་མཁས་པ་ཚོའི་དཔྱད་གསུམ་རྣམ་པར་དག་པའི་ལེགས་བཤད་ཀྱི་བདུད་བརྩི་དགུག་འདོད་ཀྱི་བློ་སྐྱེད་ཁོ་ནས་སྐུལ་བ་ལགས།

སྟག་ཚང་རྫོང་པ་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་སྤྱི་ལོ་༡༤༣༤ལོར་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་》ལས། ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་འཆད་སྐབས།“རྗེ་དེའི་བློན་པོ་ནི། མགོས་ཁྲི་བཟང་ཡབ་ལྷག དབའ་རྒྱལ་ཏོ་རེ ། ཁྲི་གསུམ་རྗེ་རྟག་སྣ། གཉེར་སྟག་བཙན་ལྡོང་གཟིག་ལ་སོགས་པས་འཛངས་ཀྱིས་ལས་ཐབས་བྱས། ཞང་རྗེ་རྒྱལ་གཟིགས་དང་། སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་ཕྱིའི་དགྲ་བརྟུལ། རྒྱ་བཀྲ་ཤིས་ཁྲི་སྒོ་ཕབ་པ་སོགས་ཀྱི་ཐད་ལོ་རྒྱུས། ཕྱིའི་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་ཡོད་དོ་”③ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་བློན་པོ་ཞང་རྒྱལ་གཟིགས་དང་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་དམག་དྲངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་བཀོད་པའི་རྡོ་རིང་ནི་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཡིན་པ་མཁྱེན་གསལ་རེད། ཡིན་ནའང་གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆའི་ནང་འཁོད་“ཕྱིའི་རྡོ་རིང་”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ནང་གི་“ཕྱི་”ཞེས་པ་ནི་སྐབས་འདིར་ཕྱི་ནང་གི་དོན་ཨེ་ཡིན་སྙམ། རྒྱུ་མཚན་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གྲགས་པའི་“རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་”དང་“རྡོ་རིང་ནང་མ་”ཞེས་པའི་བཤད་སྲོལ་ནི་སྤྱི་ལོ་༡༦༩༤ལོར་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་ཕོ་བྲང་དམར་པོ་བཞེངས་གྲུབ་པའི་རྟེན་འབྲེལ་ཆེད་དུ་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་མེད་པ་ཞིག་བཙུགས་པ་ནས་བཟུང་ཆགས་པར་འདོད། དེས་ན་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་》ནི་སྤྱི་ལོ་༡༤༣༤ལོར་བརྩམས་པ་ཞིག་ཡིན་ཙ་ན། སྐབས་དེ་དུས་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་མེད་པའམ་དེང་སྐབས་“རྡོ་རིང་ནང་མ་”རུ་འབོད་པ་དེ་བཙུགས་མེད་པས་སྐབས་དེ་ཤེད་དུ་རྡོ་རིང་ཕྱི་ནང་གི་ཐ་སྙད་འབྱུང་མི་སྲིད་སྙམ་པ་དང་། 《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་》རུ་འཁོད་པའི་“ཕྱིའི་རྡོ་རིང་”ཞེས་པའི་“ཕྱི་”ནི་ས་ཆ་ཞིག་གི་མིང་བསྟན་པ་མིན་ནམ་སྙམ། འདིར་“ཕྱི་”ཞེས་པ་དེ་ས་ཡུལ་གང་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་དགོས་ཚུལ་དང་ཞོལ་རྡོ་རིང་དུས་གང་ལ་རྩེ་ཞོལ་དུ་སྤོས་པའི་སྐོར་ལ་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་མདོ་ཙམ་གླེང་ན།

          དང་པོ། བཙན་པོའི་དུས་སུ་རྗེ་བློན་དབར་གྱི་མནའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་འཛུགས་ཡུལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གླེང་བ། 

སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་སྐུ་དུས་ནས་ཆབ་སྲིད་སྲ་བརྟན་ཡོང་ཆེད་རྗེ་བློན་དབར་མནའ་བོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་ཞིག་དར་ཡོད།④ ཕྱིས་སུ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ་ལམ་ལུགས་དེ་ཉིད་སྔར་བས་འཐུས་ཚང་དུ་སོང་ནས་བཙན་པོ་དང་བློན་བྱས་པ་ཅན་དབར་མནའ་བོར་སྐབས་མནའ་གཙིགས་ཀྱི་མདོ་དོན་རྡོ་ལ་བརྐོས་པའི་སྲོལ་གསར་པ་ཞིག་ཀྱང་ཆགས་ཡོད་པ་དཔེར་ན། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་། ཀོང་པོ་གླང་དཀར་གྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ ཀོང་པོ་གཡུང་དྲུང་འཛིན་གྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་བཅས་པ་ལྟ་བུའོ། མནའ་གཅིགས་ཀྱི་རྡོ་རིང་དེ་དག་འཛུགས་སའི་ཡུལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་མདོ་ཙམ་ཞུས་ན།

          གཅིག རྐོང་པོ་གཡུང་དྲུང་འཛིན་གྱི་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ

རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་དེ་ནི་དེང་ཀོང་པོ་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་ཁོངས་གཡུང་དྲུང་འཛིན་བྱ་བའི་གྲོང་ཆོའི་བྱང་ངོས་ཀྱི་ཞིང་ཚིགས་དབར་གྱི་ལམ་ཟུར་ཞིག་ཏུ་ཁ་ལྷོར་ཕྱོགས་པའི་ཕ་བོང་ཆེན་པོ་ཞིག་གི་ལྡེབས་ངོས་སུ་ཡོད།⑤ རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་དེ་ནི་ལྷ་སྲས་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ་རྐོང་དཀར་པོ་རྗེ་ལ་མནའ་གཙིགས་གནང་བ་ལས། ལྷ་སྲས་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་རིང་ལ་མནའ་གཙིགས་སྔ་མའི་སྟེང་སྣོན་བསྐྱེད་པའི་མནའ་གཅིགས་བཀས་གནང་བ་ཞིག་ཡིན། རྐོང་དཀར་པོ་རྗེས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་སུ་དབང་བསྒྱུར་བའི་ས་ཁོངས་ནི་དེང་སྐབས་ཉིང་ཁྲི་དང་སྨིན་གླིང་རྫོང་ཁོངས་ཡིན་ལ་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་དེ་ཡང་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་ཁོངས་སུ་གནས་ཡོད།

          གཉིས། ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ

ལྷ་སའི་ཤར་ངོས་སྤྱི་ལེ་བརྒྱད་ཅུ་ཙམ་གྱི་སར་གནས་པའི་སྐྱིད་ཆུ་སྟོད་ཀྱི་ཞྭ་ལྷ་ཁང་ཞེས་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་སྒོའི་གཡས་གཡོན་གཉིས་སུ་དེ་སྔ་རྡོ་རིང་རེ་རེ་བཙུགས་ཡོད་དེ། རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་སུ་ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་རྟེན་དང་རིག་དངོས་རྣམས་ལ་གནོད་འཚེ་ཚབས་ཆེན་ཕོག་སྟེ། རྡོ་རིང་གཅིག་འཐོར་ཞིག་ཏུ་སོང་ནས་ཆག་གྲུམ་འགར་གྱུར་འདུག་ཅིང་། སྟབས་ལེགས་པ་ཞིག་ལ་རྡོ་རིང་གཞན་དེར་རྩ་བའི་ཆ་ནས་གོད་ཆག་མ་བྱུང་བས་དེང་གི་དུས་སུ་ཡང་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད།⑥ རྡོ་རིང་དེ་གཉིས་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་གྱིས་བན་དེ་མྱང་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལ་སྔ་ཕྱིར་གནང་བའི་མནའ་གཅིགས་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡིན། དེ་ཡང་《ཆོས་བྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》ལས། “དབུར་སྟོད་ཞྭའི་ལྷ་ཁང་ཞེས་གྲགས་ཤིང་ལེགས་པར་ཟིན་ནས་དམ་ཅན་ལ་གཏད། ཡུལ་གྲུ་དེ་ཡང་མྱང་བན་དབང་བར་རྡོ་རིང་ལ་བཀའ་གརྩིགས་བརྐོས་སོ་”⑦ཞེས་པ་ལས་རྡོ་རིང་འཛུགས་སའི་གནས་དབུ་རུ་སྟོད་དེ་ནི་བན་དེ་མྱང་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་ས་ཁོངས་སུ་ཡིན་པ་མཐོང་ཐུབ།

གོང་གསལ་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་དང་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དེ་གཉིས་ཀྱི་གནས་སའི་ས་ཁོངས་ལས་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བཙན་པོས་བློན་པོ་ལ་གནང་བའི་གནའ་གཅིགས་རྡོ་རིང་ངམ་རྡོ་བརྐོས་ཡི་གེ་དག་ནི་བློན་པོ་དེས་དབང་བསྒྱུར་བའི་ས་ཁོངས་སུ་བཙུགས་པའམ་བརྐོས་ཏེ་ཡུལ་དེའི་མངའ་རིས་ཡོངས་ལ་མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་ཤེས་སུ་འཇུག་པའི་ལམ་ལུགས་ཤིག་ཆགས་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། དེས་ན་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་བློན་པོ་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་གནང་བའི་མནའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་དེ་ཡང་བློན་དེའི་དབང་བསྒྱུར་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ས་ཆ་ཞིག་ཏུ་བཞུགས་དགོས་པ་ལས་རྩེ་ཞོལ་དུའབྱུང་མི་སྲིད་སྙམ།

          གཉིས་པ། ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་ས་ཁོངས། 

ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་བྱང་ངོས་ཡི་གེ་ལས། “སྐུ་སྲུངས་འཕན་ཡུལ་པའི་སྟོང་དཔོན་དུ་གཞན་སུ་ཡང་མྱི་གཞུག་པར། བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གྀ་མྱེས་པོ་གསས་སླེབླ།  གྱི་བུ་ཚ་རྒྱུད་ཕེལད་ལས་གང་རྔོ་ཐོག་པའ། དམངས་འདྲང་བ་གཅིག སྐུ་སྲུངས་འཕན་ཡུལ་པའྀ་སྟོང་དཔོན་གཡུང་དྲུང་དུ་སྩལད་པར་གནང་ངོ་”⑧ཞེས་དབུ་རུའི་སྐུ་སྲུང་སྟོང་སྡེ་འཕན་ཡུལ་གྱི་སྟོང་དཔོན་གྱི་གོ་གནས་དེ་ཡང་མི་གཞན་སུ་ཞིག་ལའང་འཐོབ་ཏུ་མ་བཅུག་པར་བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་མེས་པོ་གསས་སླེབས་ཀྱི་བུ་ཚའི་རྒྱུད་ནས་མི་གཤིས་རྒྱུད་དྲང་བ་གང་རྔོ་ཐོགས་པ་ཞིག་ལ་དུས་གཏན་དུ་འཇགས་པ་གནང་རྒྱུར⑨བཀས་བཅད་པས། བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་དང་རུས་ངན་ལམ་གྱི་རྒྱུད་རབས་རྣམས་ཀྱིས་དབུ་རུ་སྐུ་སྲུང་སྟོང་སྡེའི་སྟོང་དཔོན་གྱི་གོ་གནས་བཟུང་ཡོད་ལ་སྟོང་སྡེ་དེའི་མངའ་ཁོངས་ནི་དེང་གི་དབུས་ཀྱི་འཕན་ཡུལ། སྐྱིད་ཤོད་སྟག་རྩེ། ཚལ་གུང་ཐང་། མལ་གྲོའི་ཆ་ཤས་ལ་སོགས་ཀྱི་ས་ཆ་དག་ཡིན།⑩ དེར་བརྟེན་བློན་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་གནང་བའི་མནའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་དེ་ཡང་སྟོང་སྡེ་དེའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་ས་ཆ་ག་གེ་མོ་ཞིག་ལ་བཙུགས་ཡོད་སྙམ།

          གསུམ་པ། ཞོལ་རྡོ་རིང་ཆེས་ཐོག་མར་གནས་གང་དུ་བཙུགས་པ་དང་དུས་གང་ལ་རྩེ་ཞོལ་དུ་སྤོས་བཙུགས་བྱས་པའི་སྐོར། 

          གཅིག ཞོལ་རྡོ་རིང་ཆེས་ཐོག་མར་བཙུགས་སའི་ཡུལ་བསྟན་པ།

སྤྱི་ལོ་༢༠༡༣ལོའི་ཟླ༤པར་ཕྲན་ཉིད་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཤར་ངོས་སུ་ཡོད་པའི་ཚལ་གུང་ཐང་ཤང་ཀྲི་(ཁ་སྐད་ལ་སྤི་ཡང་ཟེར)གྲོང་ཚོར་རྟོག་ཞིབ་ལ་སྐྱོད་སྐབས། སྲིད་འཛིན་གྲོང་ཚོ་དེའི་གླང་འགྲོ་ཞེས་པའི་ལུང་པའི་ནུབ་ངོས་ཀྱི་རི་གླང་འགྲོ་སྐར་མར་འབོད་པ་དེའི་རི་གཤམ་དུ་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་སྤྱི་ཁྲེ་གྲུ་བཞི་མ་སུམ་སྟོང་ལྷག་ཙམ་ཞིག་ཡོད་པའི་བང་སོ་ཞིག་བཏབ་ཡོད་ཚུལ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་ལ། “ཞོལ་རྡོ་རིང་དེ་ཀྲིའི་གླང་འགྲོ་ཞེས་པའི་ལུང་པ་དེ་ནས་ལྷ་སར་འཕུར་ཕྱིན་པའི་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་ཞིག་”(11)ཡོད་ཚུལ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་། དེས་ན་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་དེ་དང་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་》ཡི་ནང་འཁོད་པའི་“ཕྱིའི་རྡོ་རིང་”ཞེས་པ་མཉམ་དུ་འབྲེལ་ནས་བསམ་གཞིག་བྱས་ན། ཁོ་བོའི་བསམ་པར་དེང་སྐབས་ཀྲིའམ་སྤི་ཞེས་པའི་ཡུལ་དེའི་ཆེས་ཐོག་མའི་མིང་ལ་“ཕྱི་”ཞེས་འབོད་ཀྱི་ཡོད་པར་འདོད། གནའ་དུས་སུ་“ཕྱི་”ཞེས་པའི་ཡི་གེའི་སྒྲ་འདོན་སྟངས་ནི་དེང་སྐབས་དང་མི་འདྲ་བར་ཕ་ཡ་བཏགས་ཕ་ཡ་གི་གུ་ཕིའི་ཞེས་“ཕིའི་”སྒྲ་འདོན་ཀྱི་ཡོད་པས། དེང་སྐབས་ཡུལ་དེའི་མིང་ལ་ཁ་སྐད་དུ་“སྤི་”ཞེས་པ་དེ་“ཕྱི་”ཡི་གནའ་དུས་ཀྱི་སྒྲ་འདོན་སྟངས་ཤིག་ཡིན་ཤས་ཆེ། རྒྱུ་མཚན་ནི། གནའ་དུས་བོད་ཡིག་ཀློག་སྐབས་སྔོན་རྗེས་ཡང་གསུམ་དང་མགོ་འདོགས་ཀྱི་ཡི་གེ་རྣམས་ཀྱི་སྒྲ་གདངས་གསལ་པོར་ཐོན་གྱི་ཡོད་པ་དཔེར་ན། P. T986《ཞང་ཤུ་བམ་པོ་དྲུག་པ་》ཡི་ནང་གི་རྒྱ་ཡིག་“比干”ཞེས་པ་བོད་ཡིག་“བྱི་ཀན་”ཞེས་པར་སྒྲ་སྒྱུར་བྱེད་ཐབས་ལ་བསམ་ཚེ ཡི་གེ་“བྱི་”ཞེས་པ་གནའ་དུས་མིང་གཞི་བ་དང་ཡ་བཏགས་སོ་སོ་སྒྲ་གདངས་གསལ་པོར་བཏོན་ནས་བ་ཡ་བཏགས་བ་ཡ་གི་གུ་བིའི་ཞེས་འདོན་གྱི་ཡོད་པར་མཐོང་། དེ་བཞིན་རྒྱ་གར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་དམ་ས་མིང་“ལི་ཙ་བྱི་”ཞེས་པ་རྒྱ་ཡིག་ཡིག་ཚང་ཁག་ནང་“李遮毗”ཞེས་འཁོད་པ་ཡང་རྒྱུ་མཚན་དེ་ལས་མ་འདས། གཞན་ཡང་གནའ་དུས་སུ་“ཨ་ཕྱི་”ཞེས་པ་སྒྲ་འདོན་སྐབས་ཨ་ཕ་ཡ་བཏགས་ཕ་ཡ་གི་གུ་ཕིའི་ཞེས་འདོན་གྱི་ཡོད་པར་བརྟེན། དེང་དུས་མངའ་རིས་དང་སྐྱིད་རོང་། རྒྱལ་རོང་སོགས་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ནང་“ཨ་ཕྱི་”ལ་“ཨ་ཕིའི་”ཞེས་སྔར་གྱི་བརྡ་སྙིང་གི་ཀློག་སྟངས་མ་ཉམས་པར་གནས་ཡོད་པ་ལྟ་བུའོ།⑿ ཡིན་ནའང་གནའ་དུས་སུ་“ཕྱི་”ཞེས་པའི་གྲོང་ཚོ་དེར་དེང་སྐབས་“ཀྲི་”ཞེས་པའི་འབོད་སྲོལ་བྱུང་བ་དེ་དུས་གང་ལ་རྐྱེན་གང་གིས་ཡིན་མིན་སྐོར་རེ་ཞིག་གླེང་ཐབས་ཟད་པས་དཔྱོད་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་མུ་མཐུད་དཔྱད་པར་འཚལ། གང་ལྟར་“ཀྲི་”ཞེས་པའི་ཡུལ་དེ་དེང་སང་ཚལ་གུང་ཐང་ཤང་ཁོངས་སུ་ཆགས་ཡོད་པ་དང་། སྔར་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པར་ཐེ་ཚོམ་མེད། དེ་ལྟར་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བློན་པོ་གཞན་ལ་གནང་བའི་མནའ་གཅིགས་རྡོ་རིང་འཛུགས་སའི་ཡུལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་གཞིགས་ན། ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་གནང་བའི་མནའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་དེ་ཡང་ཆེས་ཐོག་མར་དེང་གི་ཀྲི་གྲོང་ཆོའི་ཁུལ་དུ་བཙུགས་པར་འདོད། ལར་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་ཚོས་གོང་ཞུས་དག་ནི་དམངས་ཁྲོད་སྒྲུང་གཏམ་ལ་ཡིད་གཡེང་བའི་སྨྱོན་པའི་འཆོལ་གཏམ་འབའ་ཞིག་ཏུ་དགོངས་སྲིད་མོད། ད་དུང་ཡིད་རྟོན་ཆེར་རུང་བའི་སྒྲུབ་བྱེད་གཞན་ཞིག་ཀྱང་རྒྱབ་རྟེན་དུ་དྲང་རྒྱུ་ཡོད་དེ། ཉེ་ཆར་ཕྲན་ཉིད་ལ་རྡོ་རིང་དབོར་བའི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་འདྲ་དཔར་ཞིག་ལག་སོན་བྱུང་།⒀ ལྡེབས་རིས་དེ་ནི་པོ་ཏ་ལའི་ཕོ་བྲང་དམར་པོའི་ཚོམས་ཆེན་ནུབ་ཀྱི་ཐོག་བརྩེགས་གཉིས་པའི་བར་འཁྱམས་ཀྱི་གྱང་ངོས་སུ་ཡོད་ཅིང་། ལྡེབས་རིས་དེའི་ཐོག་རྩེ་ཞོལ་གྱི་གཞུང་སྒོའི་མདུན་དུ་རྡོ་རིང་གཅིག་བསླངས་པའི་སྐོར་བཀོད་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཞབས་མཆན་ཞིག་ཀྱང་བཀོད་འདུག་པ་ནི་“ཀྲིའི་རྡོ་རིང་ཆེ་བའི་གདན་མཐོ་བཅུ་གསུམ་གྲུ་བཞི། བང་རིམ་གསུམ་པ་རོད་ཤིན་ཏུ་ལྕི་བ་སྐྱིད་ཆུར་ཤན་གསུམ་གྱིས་མ་ཐེག་པར་ཟམ་འཛུགས་བཅས་བྲག་གདོང་དངོས་དཔལ་བས་དྲངས་པ་”ཞེས་པ་འདི་ཡིན། འདིའི་ནང་དོན་ནི་མིང་ལ་བྲག་གདོང་དངོས་དཔལ་དུ་འབོད་པའི་མི་ཞིག་གིས་ལས་སྣེ་བྱས་ནས་སྐྱིད་ཆུར་ཟམ་པ་བཙུགས་ཏེ། སྐྱིད་ཆུའི་ཕ་རོལ་གྱི་“ཀྲི་”ཞེས་པའི་ལུང་པ་ཞིག་ནས་རྡོ་རིང་གཅིག་དྲངས་ཏེ་ཞོལ་གཞུང་སྒོའི་མདུན་ངོས་སུ་བཙུགས་པའི་སྐོར་ཡིན། འོ་ན་ལྡེབས་རིས་ནང་གི་རྡོ་རིང་དེ་རྡོ་རིང་གང་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པའི་སྐོར་གླེང་ན།

༡.དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུར་དཔར་ལེན་བྱས་པའི་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་དཔར་རིས་དེའི་ནང་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་གནང་བའི་མནའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་དེ་ཞོལ་གཞུང་སྒོའི་མདུན་ངོས་སུ་བཙུགས་ཡོད་ཚུལ་གསལ་ཡོད་ལ།⒁ སྤྱི་ལོ་༡༩༨༠ལོའི་རྗེས་ཙམ་ལ་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་མདུན་དུ་ལམ་ཆེན་དང་ཐང་ཆེན་ལ་སོགས་པ་རྒྱ་ཆེར་གསར་སྐྲུན་བྱེད་སྐབས། རྡོ་རིང་དེ་ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་རྨིད་༧༠ཙམ་གྱི་སར་སྤོས་བཙུགས་བྱས་ཏེ་ལྕགས་རི་ཞིག་ཀྱང་བསྐྲུན་པ་བཅས། ⒂རུས་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་ལ་གནང་བའི་མནའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་དེ་སྤྱི་ལོ་༡༩༨༠ལོའི་གོང་ལ་ཞོལ་གཞུང་སྒོའི་མདུན་ངོས་སུ་བཙུགས་ཡོད་པ་ནི་ལྡེབས་རིས་ནང་འཁོད་པའི་རྡོ་རིང་དེའི་འཇགས་ཡུལ་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་།

༢.ལྡེབས་རིས་ཀྱི་ཞབས་མཆན་ནང་རྡོ་རིང་དེའི་ཞབས་སྟེགས་ལ་བང་རིམ་གསུམ་ཡོད་ཅེས་གསུངས་པ་དེ《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་》ནང་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མའི་རིང་ཚད་ལ་“སྤྱི་ཁྲེ་བདུན་སྐོར་དང་ཞབས་སྟེགས་རྡོ་རྩིག་བང་རིམ་གསུམ”⒃ཞེས་གསུངས་པ་དང་ཏག་ཏག་མཐུན་པ་སོགས་ལ་བལྟས་ན། ལྡེབས་རེས་ནང་འཁོད་པའི་རྡོ་རིང་དེ་ཞོལ་རྡོ་རིང་དེ་རང་ཡིན་པ་ལས་གཞན་རྙེད་རྒྱུ་མེད་སྙམ། ལྷག་པར་དུ་ལྡེབས་རིས་དེའི་ནང་རྡོ་རིང་དེ་“ཀྲི”ཞེས་པའི་ལུང་པ་ནས་ལྷ་སར་དབོར་བའི་གནས་ཚུལ་བཀོད་པ་དེ་ནི་གོང་དུ་ཞུས་པའི་ཡུལ་དེའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ངག་ལ་འཇགས་པའི་སྒྲུང་གཏམ་དེ་དང་ཡང་མཐུན་པར་གྱུར་པ་ནི་གློ་བུར་སྟབས་འཁེལ་བ་ཞིག་ཅི་ལ་ཡིན།

          གཉིས། དུས་གང་ལ་རྩེ་ཞོལ་དུ་སྤོས་བཙུགས་བྱས་པའི་སྐོར།

སྤྱི་ལོ་༡༦༦༢ལོར་འཇར་མན་གྱི་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་ལུགས་པ་འཇོན་གུར་བེར་（Johann  Grueber）བྱ་བ་ཞིག་དང་ཁོའི་རོགས་པ་པེར་ཀྲེམ་པ་ཨལ་པེར་ཏ་ཏོར་ལྦིལ་（AIbertDorville） གཉིས་ལྷ་སར་འབྱོར་བ་དང་། འཇོན་གུར་བེར་གྱིས་ལྷ་སར་སྡོད་རིང་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་སྐྱ་རིས་ཤིག་བྲིས་ཡོད་པ་དེའི་ནང་ཕོ་བྲང་དཀར་པོ་དང་ཕྱིའི་ལྕགས་རི་ཙམ་ལས་ཞོལ་གཞུང་སྒོའི་མདུན་ངོས་སུ་རྡོ་རིང་ཞིག་ཡོད་ཚུལ་རྩ་བ་ནས་མཐོང་རྒྱུ་མེད་པ་དང་། སྤྱི་ལོ་༡༦༩༤ལོར་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་ཕོ་བྲང་དམར་པོ་བཞེངས་གྲུབ་པའི་རྟེན་འབྲེལ་ཆེད་དུ་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་མེད་པ་ཞིག་བཙུགས་པ་ནས་བཟུང་རྡོ་རིང་ཕྱི་ནང་གི་བཤད་སྲོལ་བྱུང་བར་གཞིགས་ན། རྡོ་རིང་དེ་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་༡༧སྨད་དེ། ཕོ་བྲང་དམར་པོ་བཞེངས་གྲུབ་མཚམས་སུ་རྩེ་ཞོལ་དུ་སྤོས་ནས་བཙུགས་པ་མིན་ནམ་སྙམ། ཡང་སྙིང་རྡོ་རིང་དེ་ཉིད་དབོར་བའི་རྒྱུ་མཚན་དང་དགོས་པ་ཅི་ཞིག་ཡོད་སྐོར་དཔྱད་གཞི་དཀོན་པའི་དབང་གིས་སྤོམ་ཚོད་ཀྱིས་བཤད་པའི་སྤོབས་པ་ནི་བདག་ལ་མེད།

བཞི་པ། རུས་ངན་ལམ་གྱི་ཁྱིམ་རྒྱུད་གནས་ཡུལ་བསྟན་པ། 

བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རུས་ངན་ལམ་གྱི་ཁྱིམ་རྒྱུད་གནས་ཡུལ་སྐོར་ལ་འགའ་ཞིག་གིས་ཞོལ་རྡོ་རིང་གི་བྱང་ངོས་ཡི་གེ་དང་འབྲེལ་ཏེ་འཕན་པོའི་ཕྱོགས་སུ་ཡོད་ཚུལ་བརྗོད་མོད། ཡིན་ནའང་ཕྲན་གྱི་བསམ་པར་དཔོན་གནས་འཛིན་སའི་ཡུལ་དེ་དཔོན་པོ་དེའི་ཕ་ཡུལ་ཡིན་པའི་ངེས་པ་མ་མཆིས་སྙམ་སྟེ། སྔར་དང་དེང་གི་དུས་སུ་ཡང་དེ་འདྲའི་གནས་ཚུལ་མཐོང་དང་མཐོང་མུས་ཡིན་པས་སོ། འོ་ན་རུས་ངན་ལམ་གྱི་ཡུལ་དངོས་གང་ཡིན་ཟེར་ན། ཏུན་ཧོང་གཏེར་ཡིག་P. T.1288《དོན་ཆེན་གནད་བསྡུས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་》ལས། “གླང་གྱྀ་ལོ་ལ་(སྤྱི་ལོ༧༠༡)བབ་སྟེ། ་་་་་་དཔྱྀད་ལྟབ་མར་ཟོང་ཆུ་དང་། ཐེའུ་ཅུར་དྲངསྟེ། ཡུམ་ཁྲྀ་མ་ལོད། ངན་ལམ་ཙལ་སར་པ་ན་བཞུགས་”⒄ཞེས་སྤྱི་ལོ་༧༠༡ལོའི་དཔྱིད་ཀ་བཙུན་མོ་འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད་“ངན་ལམ་ཙལ་སར་པ་”ཞེས་པའི་ས་ཆ་ན་བཞུགས་ཡོད་ཚུལ་བསྟན་པ་དང་། 《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ་》 ལས།“དབུ་རུའི་དཔོན་ཚན་བཅུ་དྲུག་ལ། བ་ལམ་ལ་གཅིག  ངན་ལམ་ལ་གཅིག་”⒅ཅེས་“ངན་ལམ་”ཞེས་པའི་ས་ཆ་དེ་དབུ་རུའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་ཚུལ་གསལ་བ། ཡང་《ལྷོ་རོང་ཆོས་འབྱུང་》ལས། “གུང་ཐང་བླ་མ། ཞང་རིན་པོ་ཆེའི་འཁྲུངས་ཡུལ་གུང་གི་ནུབ་ཆ། ངན་ལམ་ཚ་བ་གྲུ་ཞེས་བྱ་བ་”⒆ཞེས་དང་། 《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ་》ཡི་ནང་བཻ་རོ་ཙ་ན་བྲག་དམར་བསམ་ཡས་ནས་རྒྱལ་མོ་ཚ་བ་རོང་ལ་ཕེབས་པའི་ལམ་རྒྱུད་ནི་བསམ་ཡས་གཡའ་མ་ལུང་→དགོད་དཀར་ལ་→བ་ལམ་→བ་ལམ་གླག་མདའ་→ཚ་བ་གྲུ་→སྐྱིད་ཆུ་(20)ཞེས་རིམ་པར་བྱུང་བས། “བ་ལམ་”དང་“བ་ལམ་གླག་”ནི་དེང་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་སྟག་རྩེ་རྫོང་ཁོངས་སྐྱིད་ཆུའི་ལྷོ་ངོས་ན་ཡོད་(21)པས། ས་ཆ་དེ་དག་དང་བར་ཐག་ཉེ་བའི་“ངན་ལམ་ཚ་བ་གྲུ་”ཞེས་པ་དེ་ཡང་སྐྱིད་ཆུའི་ལྷོ་ངོས་དེང་ཚལ་གུང་ཐང་ཤང་ཁོངས་སུ་ཡོད་སྙམ།

གཞན་ཡང་ཚལ་གུང་ཐང་ཤང་ཀྲི་(སྤི་)གྲོང་ཆོའི་གླང་འགྲོ་ཞེས་པའི་ལུང་ཆུང་དེའི་ནུབ་ངོས་ཀྱི་བང་སོའི་རྒྱབ་ཏུ་“གླང་འགྲོ་སྐར་མ་”ཞེས་པའི་རི་ཆེན་ཞིག་ཡོད་ཅིང་། ཡུལ་དེའི་ཡུལ་མི་ཚོས་དེང་གི་ཆར་ཡང་ལོ་གསར་སྐབས་རི་དེའི་རྩེར་དར་ལྕོག་བཙུགས་ནས་ལྷ་གསོལ་གཏོང་སྲོལ་ཡོད།(22) དེ་ཡང་《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ་》ལས། “ཤར་ན་ཆུ་སྲིན་ལངས་པ་འདྲ་བའི་ས་དགྲ་ཡོད། ངན་ལམ་གྲོན་པ་རི་ཡོད། ལྷོ་ན་སྡིག་པ་ནག་པོ་གཟན་ལ་རུབ་པ་འདྲ་བ་དཀར་ཆུང་ཡུག་མའི་རི་ལ་ས་དགྲ་ཡོད། ནུབ་ན་ཤུན་གྱི་བྲག་ཏེའུ་རྩེ་ལ་བདུད་ནག་པོ་བྱ་ར་བྱེད་པ་འདྲ་བའི་ས་དགྲ་ཡོད། བྱང་ན་ཉང་བྲན་དང་དོར་ཏེའུ་བར་གྱི་རི་ལ་གླང་པོ་ཆེ་གཡུལ་དུ་ཞུགས་པ་འདྲ་བའི་ས་དགྲ་ཡོད་” (23)ཅེས་ལྷ་སའི་ཤར་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་“ངན་ལམ་གྲོན་པ་”ཞེས་པའི་རི་ཞིག་ཡོད་པར་བསྟན་པ་དེ་དང་བང་སོའི་རྒྱབ་རི་སྟེ་ཁ་སྐད་ལ་“གླང་འགྲོ་སྐར་མ་”རུ་འབོད་པ་དེ་གཉིས་ལྷ་སའི་ཤར་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་གཏོགས་པ་ཆ་འདྲ་ལ། “ངན་ལམ་གྲོན་པ་”ཞེས་པའི་མིང་གི་ཆ་ཤས་“ལམ་གྲོན་”དང་“གླང་འགྲོ་”གཉིས་ཀྱང་སྒྲ་ཉེ་བར་བྱུང་བ། དེ་བཞིན་ཡུལ་དེའི་དམངས་ཁྲོད་དུ་བང་སོ་དེ་ནི་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོ་གླང་དར་མའི་བང་སོ་ཡིན་པའི་བཤད་སྲོལ་ཡོད་པ་བཅས་(24)ལ་གཞིགས་ན། ཕལ་ཆེར་རི་དེའི་མིང་ཡང་བང་སོ་དེ་དང་འབྲེལ་ནས་“ལམ་”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་ཕྱིས་སུ་“གླང་”ཞེས་པར་བཅོས་པ་འདྲ། དེ་ལྟར་ཡིན་ཚེ་བང་སོའི་རྒྱབ་རི་དེའི་ཆེས་གདོད་མའི་མིང་ལའང་“ངན་ལམ་གྲོན་པ་”ཞེས་འབོད་པ་མིན་ནམ་སྙམ། དེ་ཡང་ཡུལ་“ངན་ལམ་”ཞེས་པ་དེ་སྐྱིད་ཆུའི་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཚལ་གུང་ཐང་ཤང་ཁོངས་སུ་ཡོད་པ་གོང་དུ་ཞུས་ཟིན་ལ། “ངན་ལམ་གྲོན་པ་རི་”ཡོད་སའི་ཀྲིའི་གླང་འགྲོ་ཞེས་པའི་ལུང་པ་དེ་ཡང་ཚལ་གུང་ཐང་ཤང་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་མ་ཟད། རི་དེའི་མིང་ཡང་རུས་ངན་ལམ་དང་འབྲེལ་ནས་བཏགས་པ་ནི། ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་གནས་རི་འགའི་མིང་ནི་ཁུལ་དེའི་གྲགས་ཅན་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་རུས་མིང་ལས་འདོགས་སྲོལ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། རྗེ་ཡི་མགུར་ལྷ་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲས་“མཆིམས་ལྷ་ཐན་ཚོ”ཞེས་པའི་གནས་རི་དེ་ཏག་ཏག་རུས་མཆིམས་ཀྱིས་དབང་བསྒྱུར་བའི་ས་ཁོངས་ཀོང་པོ་སྟོད་ཀྱི་ཆར་གནས་ཡོད་པ་(25)ལྟ་བུ་ཡིན། དེས་ན་ཀྲི་གྲོང་ཆོའི་ཁུལ་དེ་རྣམས་ཕལ་ཆེར་སྤུ་རྒྱལ་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བྱུང་བའི་རུས་ངན་ལམ་གྱི་ཁྱིམ་རྒྱུད་འཕེལ་ས་ལྟེ་བ་དེ་ཡིན་པ་འདྲ། གཞན་ཡང་ཡུལ་དེར་གནས་པའི་བང་སོ་ཆེན་པོ་དེ་ཡང་ཕལ་ཆེར་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་བང་སོ་མིན་ནམ་སྙམ་སྟེ། རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ཞེ་ན།

༡.  བང་སོ་དེའི་བཟོ་དབྱིབས་ནི་འབོ་ཁ་སྦུག་གི་གཟུགས་སུ་སྣང་བས། བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་བང་སོའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་སྙམ་པ།(26)

༢.  བང་སོ་གནས་སའི་ཁུལ་དེ་དག་བཙན་པོའི་དུས་སུ་དབུ་རུ་སྐུ་སྲུང་སྟོང་སྡེའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པས་ཁུལ་དེར་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཤུགས་ཆེ་བ་ནི་ངན་ལམ་ཙམ་ཡིན་པ།

༣.  རུས་དེ་ལས་མཆེད་པའི་དབང་གྲགས་གཉིས་ལྡན་གྱི་མི་སྣ་ནི་བློན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གཅིག་པུ་ཡིན་པ།

༤.  སྤྱི་ཁྲེ་གྲུ་བཞི་མ་སུམ་སྟོང་ལྷག་ཙམ་གྱི་གཞི་རྒྱ་ལྡན་པའི་བང་སོ་དེ་ལྟ་བུ་བཞེངས་པར་ལས་མི་དང་འགྲོ་གྲོན་འབོར་ཆེན་དགོས་པས། བང་སོ་དེ་ལྟ་བུ་རྒྱལ་པོ་ཚང་ངམ་ཡང་ན་བཙན་པོའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལས་བྱེད་མཁན་དབང་གྲགས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བའི་མི་སྣ་ལ་མ་གཏོགས་ཐོབ་ཐབས་མེད་པ།

༥.  ཡར་ལུང་ཁུལ་དུ་སྤུ་རྒྱལ་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་སྐུ་ལྷ་ཡར་ལྷ་ཤམ་པོ་གནས་ཡོད་ལ་བཙན་པོའི་བང་སོ་ཡང་ཁུལ་དེར་བཏབ་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་རུས་མཆིམས་ཀྱི་རུས་ལྷ་མཆིམས་ལྷ་ཐན་ཚོ་བྱ་བ་ཡང་མཆིམས་ཁྱིམ་རྒྱུད་ཀྱི་བང་སོའི་(སླེབས་རིའི་བང་སོའི་ཚོགས་)ནུབ་ཀྱི་ཆ་ལ་ཡོད(27)པའི་སྣང་ཚུལ་ལ་བསམས་ན། ཀྲིའི་བང་སོ་དེའི་རྒྱབ་ངོས་སུ་ངན་ལམ་གྲོན་པ་རི་གནས་ཡོད་པ་དེ་རུས་ངན་ལམ་གྱི་རུས་ལྷ་མིན་ནམ་སྙམ་པ།

༦.  ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གིས་དབུ་རུ་འཕན་ཡུལ་གྱི་སྐུ་སྲུང་སྟོང་སྡེའི་སྟོང་དཔོན་གྱི་གོ་གནས་བཟུང་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལྟེ་བ་འཕན་ཡུལ་དུ་ཆགས་ཡོད་ཀྱང་། གནའ་རབས་བོད་ཀྱི་པུར་འཇུག་བྱེད་སྲོལ་ལ་བཙན་པོའི་གདུང་རྒྱུད་དམ་ཡང་ན་གྲགས་ཅན་ཁྱིམ་རྒྱུད་ལས་མཆེད་པའི་གྲགས་ཅན་མི་སྣ་ས་ཡུལ་གང་དུ་སྐུ་འདས་ཀྱང་། སྐུ་ཕུང་དེ་འདས་པོའི་ཁྱིམ་རྒྱུད་འཕེལ་སའི་ས་ཆར་གདན་དྲངས་ཏེ་བང་སོ་འདེབས་པའི་སྲོལ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་དང་། འདུས་སྲོང་མང་པོ་རྗེ། ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན། ཁྲི་གཙུག་ལྡེ་བཙན་སོགས་བཙན་པོ་དེ་དག་སོ་སོ་འཕན་ཡུལ་དང་། འཇང་། ཡར་འབྲོག  མལ་གྲོ་བཅས་སུ་དགོངས་པ་རྫོགས་ཀྱང་། ཡར་ལུང་ནི་སྤུ་རྒྱལ་རྒྱུད་པའི་འབྱུང་གནས་ཡིན་ཙ་ན་བཙན་པོ་སོ་སོའི་སྐུ་ཕུང་ཡང་ཡར་ལུང་འཕྱོངས་རྒྱས་ཁུལ་དུ་གདན་དྲངས་ཏེ་བང་སོ་བཏབ་ཡོད་(27)པས། དེས་ན་ངན་ལམ་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གནས་གང་དུ་དགོངས་པ་རྫོགས་པ་ཆ་མི་འཚལ་ཡང་། ཁོང་གི་སྐུ་ཕུང་ཁོང་རང་གི་ཁྱིམ་རྒྱུད་གནས་ས་ཀྲིའི་ལུང་པར་གདན་དྲངས་ནས་བང་སོ་བཏབ་པའི་དོགས་གཞི་ཆེ་བར་སྣང་བ་བཅས་སོ།།

          མཆན་འགྲེལ་དང་ལུང་འདྲེན་དཔྱད་ཡིག

①⑤⑥⑧⑨⑩⒂《སྤུ་རྒྱལ་བོད་ཀྱི་རྡོབརྐོས་ཡི་གེ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་ཀྱི་མ་ཡིག་དག་བཤེར་དང་དེའི་ཚིག་འགྲེལ་དྭངས་གསང་གངས་ཆུ་》པ་ཚབ་པ་སངས་དབང་འདུས་ཀྱིས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ༢༠༡༣ལོའི་ཟླ་༤པར་དཔར་བཏབ། ཤ༧   ཤ༨༣   ཤ༥༦-༥༧   ཤ༡༠  ཤ༢༦   ཤ༢༡   ཤ༦

②originally built at Ngan- lam Sri. moved to south of the Potala Palace in Lhasa by the fifth DalaiLama( Hazod 2009：181 -184)

③《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ》དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༡ལོའི་ཟླ་༦པར་དཔར་བཏབ། དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། ཤ༡༩༨

④《敦煌藏文吐蕃史文献译注》黄布凡、马德编著.甘肃教育出版社;2000年6月出版; P184

⑦《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༠༦ལོའི་དཔར་གཞི། ཤ༡༩༥

(11) (22) (24)བསོད་ནམས། བོད་རིགས། དགུང་ལོ༨༣   ཕོ། ཚལ་གུང་ཐང་ཤང་ཀྲི་གྲོང་ཚོའི་ཞིང་པ། སློབ་ཆུང་རིག་གནས་ཆུ་ཚད། ཡུལ་དེའི་སྐུ་ན་བགྲེས་ཤོས་ཡིན།

(12)ལྷོ་ནུབ་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་དགེ་རྒན་ཆེ་མོ་བ་ཙན་ལྷ་ངག་དབང་ཚུལ་ཁྲིམས་མཆོག་གི་《རྒྱལ་རོང་ཡུལ་སྐད་ནང་གི་བོད་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་》ཞེས་པའི་འཆད་ཁྲིད་ལས་དྲངས།

(13)འདྲ་དཔར་དེ་ནི་བོད་ཀྱི་སྨན་གསར་ཐང་གའི་ལུགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་དངོས་རྫས་མིན་པའི་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་རྒྱུན་འཛིན་པ་སྨན་གྲོང་ནོར་བུ་སྲི་ཐར་མཆོག་གིས་མཁོ་འདོན་གནང་བྱུང་།

(14)《老拉萨：圣城暮色》马丽华，江苏美术出版社，2002年3月， P4

(16)《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་》དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་བརྩམས། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ2002ལོའི་ཟླ4དཔར་བཏབ། ཤ༡༧༨༢

(17)《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་》ལྦང་ཡའོ་དང་ཁྲེན་ཅན་གྱིས་བསྒྲིགས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༩༢ལོའི་ཟླ་༤པར་དཔར་བཏབ། ཤ༡༩

(18)《ལྡེའུ་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ་》མཁས་པ་ལྡེའུས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༠ལོའི་ཟླ་༡༢པར་དཔར་བཏབ། ཤ༢༤༤

(19)《ལྷོ་རོང་ཆོས་འབྱུང་》རྟ་ཚག་ཚེ་དབང་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༩༤ལོའི་ཟླ༩པར་དཔར་བཏབ། ཤ༡༨༡

(20)《བཀའ་ཐང་སྡེ་ལྔ་》གུ་རུ་ཨུ་རྒྱན་གླིང་པས་གཏེར་ལས་བཏོན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༦ལོའི་ཟླ་༡༢པར་དཔར་བཏབ། ཤ༢༤༨-༢༥༣

(21)ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ལས་བྱུང་བའི་བོད་ལྗོངས་ས་མིང་》མིག་དམར་ཚེ་རིང་། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༢༠༠༥ལོའི་ཟླ་༨པར་དཔར་བཏབ། ཤ༢༦-༢༧

(23)《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ་》ཇོ་བོ་རྗེ་ཨ་ཏི་ཤས་གཏེར་ལས་བཏོན། སྨོན་ལམ་རྒྱ་མཚོས་ཞུ་དག་བྱས། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༨༩ལོའི་ཟླ་༩པར་དཔརཡཏབ། ཤ༢༡༤

(25) (27) (28)巴桑旺堆：《试解列山古墓葬群历史之迷》《西藏研究》(汉)2006 年第三期

(26) 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》ལས་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་འཆད་སྐབས་“བང་སོ་གྲུབ་བཞིར་བརྩིག་པ་དེ་ནས་བྱུང་། ཕུལ་ཆེ་དབྱིབས་ནི་གྲུ་བཞི་སོག་ཀ་རིས། མིང་དུ་གུང་རི་སོག་ཀར་བཏགས་སོ་སྐད་་་ཅེས་བྱུང་། ཤ༩༣