དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། དྲུག་པ། ཀོང་པོ་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།

དྲུག་པ། ཇོ་མོ་རྫོང་།

 ས་བཅད་དང་པོ། རྫོང་གི་གཞི་རིམ་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། རྫོང་གི་མིང་ཐོགས་ཚུལ།

ཇོ་མོ་རྫོང་གི་མིང་ཆ་ཚང་བར་ཇོ་རྫོང་གཡུལ་རྒྱལ་རབ་བརྟན་རྫོང་།[1] ཞེས་འབོད་ཅིང་། ད་ལྟའི་ཉིང་ཁྲིའི་ཁོངས་གཏོགས་ཀྱི་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་སུ་ཡོད། གནའ་དུས་ཁུལ་དེར་བྲག་ཕྱིའམ་སེ་མོ་གཉན་ཁྲི་ཞེས་འབོད་ཀྱི་མེད་དམ་སྙམ། རྫོང་དེའི་མིང་ལ་ཇོ་ཞེས་ཐོགས་དོན་གང་ཡིན་ད་ཕན་གསལ་ཁ་མེད་མོད། ཀོང་པོ་ཕུ་ཆུ་གསེར་གྱི་ལྷ་ཁང་གི་ཇོ་བོ་ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོ་དང་འབྲེལ་བ་ཞིག་མེད་དམ་སྙམ།

དེང་ཇོ་མོ་རྫོང་ཞེས་ཡིག་ངག་གཉིས་ཐོག་ནས་ཡོངས་གྲགས་སུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་། གནའ་དུས་གཞུང་ཡིག་ཕལ་མོ་ཆེར་ཇོ་རྫོང་རྫོང་ཞེས་འཁོད་འདུག དཔེར་ན། 《དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་གླེག་བམ་གསུམ་པ།》ལས། ཇོ་རྫོང་རྫོང་སྡོད་མྱུག་པ།[2] ཞེས་དང་། 《ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་།》ལས། ཇོ་རྫོང་གཡུལ་རྒྱལ་རབ་བརྟན་རྫོང་།[3] ཞེས་འཁོད་པ་ལྟ་བུའོ། འོན་ཀྱང་། 《དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་གླེག་བམ་གསུམ་པ།》པའི་ཤོག་ ༢༡༦ ནང་། ཤག་བྱང་པ་སོགས་ཇོ་མོ་རྫོང་། ཞེས་བྱུང་བ་དེ་ཇོ་རྫོང་རྫོང་ཡིན་མིན་བརྟག་དགོས་པར་འདུག ཕྱིས་ཇོ་མོ་རྫོང་ཞེས་འབྲི་རྒྱུན་དུ་དར་འདུག་པ་ནི་《བོད་ལྗོངས་ས་མིང་།》དང་《བོད་ཀྱི་ས་མིང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་བསྡུས་བསྒྲིགས།》ལས། ཇོ་མོ་རྫོང་།[4] བྱུང་ངོ་།

གཡུལ་རྒྱལ་རབ་བརྟན་ཞེས་པའི་རྫོང་མིང་ནི་གུར་ཤྲི་བསྟན་འཛིན་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་ས་ཕག་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༥༩ དང་། ས་སྟག་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༩༨ ལོ་སོ་སོར་ཀོང་པོར་དམག་བརྒྱབ་ནས།[5] དེ་སྔ་ཇོ་རྫོང་ཁུལ་འདིར་ཀརྨ་སྒར་ཆེན་དང་ཕྱིས་ཕན་བདེ་སྤྲུལ་སྐུ་བཅས་ཀྱིས་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བཞིན་པ་དེ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གིས་བཀའ་ལུང་ཁྱབ་པར་གནང་བ་མ་ཟད། གཞུང་འོག་རྫོང་གཞིས་སུ་གཏན་འབེབས་གནང་སྐབས་བཏགས་པའི་རྫོང་མིང་ཞིག་རེད་འདུག་སྙམ། དེ་ཡང་། གཡུ་རྒྱལ་ཞེས་པ་ནི་གཡུ་སའི་དམག་འཐབ་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་ཞེས་པའི་དོན་ཡོད་པས་སོ། གཡུལ་རྒྱལ་རབ་བརྟན་རྫོང་དང་ཇོ་རྫོང་རྫོང་(ཇོ་མོ་རྫོང་)གཉིས་དོན་གཅིག་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ཡིན་པ་ནི། 《དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་གླེག་བམ་གཉིས་པའི།》ཤོག་ ༤༡༧ ནང་། གཡུལ་རྒྱལ་རབ་བརྟན་རྫོང་སྡོད་མྱུག་ནས། ཞེས་དང་། ཡང་《དུ་ཀཱུ་ལའི་གོས་བཟང་གླེག་བམ་གསུམ་པའི།》ཤོག ༡༦༩ ནང་། ཇོ་རྫོང་རྫོང་སྡོད་མྱུག་པ་དང་རྒྱག་ཡག་པ། ཞེས་དང་། 《ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་།》ཤོག ༢༦༨ ལས་ཀྱང་། ཇོ་རྫོང་གཡུལ་རྒྱལ་རབ་བརྟན། ཞེས་བྱུང་བ་དག་ལས་ར་འཕྲོད་གསལ་པོར་བྱུང་།

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ས་བབ་ཆགས་ཚུལ།

ཇོ་མོ་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ལྷ་ས་ནས་བརྩིས་པའི་ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ལེ་དབར་ ༧༠༠[6] སར་གནས། དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་ཆགས་ཡུལ་ནི་ད་ལྟའི་ཀོང་པོ་ཉིང་(ཉང་)ཁྲི་རྫོང་བྲག་ཡིབ་གྲོང་རྡལ་(བརྒྱད་གཅིག་གྲོང་རྡལ་)ཆགས་ཡུལ་དེ་ཡིན་ཞིང་། ཁུལ་དེའི་ས་མིང་དངོས་བྲག་ཡིབ་ཡིན་མོད། ཀོང་པོའི་ཡུལ་སྐད་ནང་དབུས་སྐད་ལྟར་ར་བཏགས་མི་འདོན་པའི་སྒྲ་མདངས་ཡོད་སྟབས་བག་ཡིབ་ཅེས་ཟུར་ཆག་པ་དང་། བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བསྟུན་བག་ཡིབ་ཅེས་པའི་ས་མིང་རྒྱ་སྐད་དུ་བསྒྱུར་སྐབས་པཱ་ཡི་ཞེས་བསྒྱུར་བ་དང་། ཕྱིས་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་འམ་དབང་འཛིན་མི་སྣ་དག་གིས། རྒྱ་སྐད་ཀྱི་པཱ་ཡི་ཞེས་པ་བོད་ནང་འབྲི་སྐབས་ཡུལ་ཀྱི་དངོས་མིང་བྲག་ཡིབ་བམ་བག་ཡིབ་ཅེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་བེད་སྤྱོད་མ་བཏང་བར། པཱ་ཡི་ཞེས་རྒྱ་སྐད་ཀྱི་སྒྲ་དོན་རང་སོར་བོད་སྐད་དུ་སྒྲ་དོན་ཇི་བཞིན་བསྒྱུར་ནས་བརྒྱད་གཅིག་ཅེས་འབྲི་སྲོལ་དར་བའི་ཕུགས་སྐྱོན་ནི་སུས་ཀྱང་བློས་བཟོད་དཀའ་བའི་གནས་ཞིག་ཏུ་ཁུམས།

ཁུལ་དེ་ནི་ཉང་ཆུའི་གཞུང་རྒྱུད་དུ་གནས་ཤིང་དེང་གི་འཛམ་གླིང་ས་ཁྲའི་ས་ཐིག་གཞིར་བཟུང་བྱས་ན། གོ་ལོའི་བྱང་གི་ཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༢༩༚ ༦’ དང་ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༤༚ ༣’ གཉིས་སྣོལ་མཚམས་སུ་ཆགས་ཡོད། འདི་ཡང་དེང་གི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་གི་ས་བབ་ལས་དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ས་བབ་ར་འཕྲོད་ཐབས་བྱས་པ་ཡིན། སྤྱིར་དེང་གི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་ནི་བོད་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༢༩༚ ༤’ 〜    ༣༠༚ ༢’ དང་། ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ཏུའུ་གྲངས་ ༩༣༚ ༤’ 〜   ༩༥༚ ༤’ བར་གནས་ཤིང་། རྒྱ་མཚོའི་ངོས་ལ་མཐོ་ཚད་སྨི་ ༣༠༠ དང་། ཁུལ་དེའི་ལོ་རེའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༨.༦༚C‚ཡིན་ཞིང་། དགུན་ཁ་ཟླ་དང་པོའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ཀླད་ཀོར་འོག་གི་ ༠.༢༚C‚དང་། དབྱར་ཁ་ཟླ་བདུན་པའི་ཆ་སྙོམས་དྲོད་ཚད་ ༡༥.༥༚C‚ཡིན།

ས་བཅད་གཉིས་པ། རྫོང་གི་ལོ་རྒྱུས།

ལེ་ཚན་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་འཕོ་འགྱུར་དང་ཇོ་མོ་རྫོང་།

ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༢ ལོ་ནས་ ༡༩༧༦ ལོ་དབར་དེང་གི་ཉིང་ཁྲི་ས་ཁུལ་གྱི་སྤྲིན་འཁོར་དང་། ཇོ་མོ། ལྕོགས་ལ་དམར། ཧུན་ཀོན་སོགས་ཀྱི་ས་ཆར་རྡོ་ཆས་གསར་མའི་དུས་རབས་ཀྱི་ཤུལ་རྗེས་སམ་འཚོལ་བསྡུ་བྱ་གནས་ཁག་འགའ་ཤིག་མཐོང་རྙེད་བྱུང་ཡོད་ལ།[7] ལྷག་པར་དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་ཁུལ་་ཡར་ལུང་གཙང་པོ་དང་ཉང་ཆུ་འདྲེས་མཚམས་བྱང་ཤར་གྱི་འགྲམ་དུ་གནའ་བོའི་མི་རིགས་དང་། གནའ་བོའི་སྲོག་ཆགས་སྒལ་ཚེགས་ཅན་རྡོ་བར་གྱུར་བ་འགའ་ཞིག་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ནང་དུ་ཐོག་མར་གསར་རྙེད་བྱུང་ཞིང་། གནའ་དངོས་ས་དཔྱད་རིག་པ་བ་རྣམས་ཀྱི་ཚན་རིག་གིས་ལམ་ནས་དཔྱད་འབྲས་སུ། ཁུལ་དེ་ནས་རྙེད་པའི་མིའི་རུས་པ་དེ་རྣམས་ཧ་ལམ་རྡོ་ཆས་གསར་པའི་དུས་རབས་སྨད་ཀྱི་མི་རིགས་ཀྱི་རུས་པ་ཡིན་པར་སྡོམ་ཚིག་བཞག་འདུག[8] གཞན་ཡང་ཚན་རིག་པ་འགའ་ཞིག་གི་དཔྱད་འབྲས་སུ་ཉང་ཆུ་རྒྱུག་གཞུང་དུ་མི་ལོ་ ༨༠༠༠-༥༠༠༠ གོང་གནའ་བོའི་མིའི་རིགས་ཀྱི་རྩོལ་བ་རྒྱ་ཆེན་ཡོད་པར་བཤད་པ་མ་ཟད། ལོ་ ༣༥༠༠༠  གོང་གི་དུས་སྐབས་སུ་ཉིང་ཁྲིའི་གཤོང་ས་ནི་ད་དུང་དྲོ་ཞིང་བརླན་བཤེར་ལྡན་པའི་རང་བྱུང་གི་ཆ་རྐྱེན་ཡོད་པ་ངོས་འཛིན་བྱས་འདུག དེ་མཚུངས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༥ ལོའི་ནང་དུ་སླར་ཡང་ཉིང་ཁྲིའི་ཉང་ཆུ་རྒྱུག་གཞུང་དང་། ཉང་ཆུའི་ཆུ་བརྒྱུད་ཀྱི་ས་ཆ་གཞན་བཅས་ནས་རྡོ་ཆས་གསར་པའི་རིག་རྫས་ཤུལ་ལུས་ཇི་སྙེད་ཅིག་གསར་རྙེད་བྱུང་ཞིང་། དེ་དག་ཁྲོད་རིགས་ཧ་ཅང་མང་བའི་རྡོ་ཆས་དང་། རྫ་དུམ། མེས་ཚིག་པའི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རུས་པ་བཅས་ཚུད་ཡོད། ལྷག་པར་གསེར་མིག་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་རྒྱར་མཁོ་བའི་གཏིང་རྡོ་སོགས་རྙེད་ཡོད་འདུག[9] རྩ་ཆེའི་གནའ་ཤུལ་དེ་རྣམས་ཀྱིས་ས་ཁུལ་དེ་དག་ཏུ་དུས་ནམ་ཞིག་ནས་མི་རིགས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་དར་འགོ་ཚུགས་ཡོད་མིན་གྱི་དཔང་རྟགས་མངོན་པར་གསལ་བ་ཞིག་བྱས་ཡོད།

ཁུལ་དེར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་རིགས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་དར་བ་ནས་མངའ་འབངས་ཀྱིས་སྲིད་འཛིན་གྱུར་བའང་རིམ་བཞིན་བྱུང་ཡོད་པ་ལས། གནའ་བོའི་དུས་སུ་ཇོ་མོ་རྫོང་དུ་བདུད་ཁྱབ་པ་ལག་རིང་གིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས།[10] ཞེས་བོན་གྱི་གཏམ་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་བའི་ཤོད་རྒྱུན་འདུག་ལ། དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་ཁུལ་དུ་དུས་རབས་ཉི་ཤུའི་ལོ་རབས་བདུན་བཅུ་པའི་ནང་ས་གཞིས་བརྟག་དཔྱད་ཀྱི་ཐོག་ནས་གསར་བརྙེད་བྱུང་བའི་རྡོ་ཆས་དང་། རུམ་སྒྲོམ། དུར་ས་བཅས་ཀྱི་ཐོག་ནས་ལོ་ངོ་ ༤༠༠༠ ནས་ ༥༠༠༠ ཡར་སྔོན་གྱི་རྡོ་ཆས་གསར་པའི་དུས་རབས་ཀྱི་མིའི་རིགས་འཚོ་གནས་བྱས་པའི་བདེན་དཔང་བྱུང་བ་མ་ཟད། ཡར་ཀླུང་གཙང་པོའི་གྲོག་རོང་ཁུལ་གྱི་ཆེས་སྔ་བའི་ཞིང་ལས་དར་བའི་ཁུལ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་ཞེས་གསལ་བ་ལས་ཀྱང་།[11] ཞིང་ལས་ལ་བརྟེན་ནས་གཏན་འཇགས་གྱི་འཚོ་བ་སྐྱེལ་གྱི་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། ད་དུང་ས་འོག་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་རྫས་ནང་ར་རྙིད་དང་མདའ་དངོ་སོགས་མཐོང་དུ་ཡོད་པ་དེས། ཁུལ་དེར་ཞིང་ལས་བྱེད་པ་ཙམ་མ་ཟད་ཉ་ལས་ཀྱང་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་པ་མཚོན།[12] ཞེས་བཤད། དེ་བཞིན་རྒྱལ་ཕྲན་སིལ་མའི་དུས་རྗེ་རྔེགས་རྗེ་ལིན་འབྲང་གིས་མངའ་བསྒྱུར་བའི་ཡུལ་རྔེགས་ཡུལ་གྱི་གྲུབ་བཞི། ཞེས་པ་དེ་མིན་ནམ་སྙམ་སྟེ། འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་རིན་པོ་ཆེས་བརྩམས་པའི་《ཏུན་ཧོང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བ་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས།》ལས། ཡུལ་རྔེགས་ཡུལ་གྱི་གྲུ་བཞི་ན། ཞེས་པའི་ཡུལ་རྔེགས་ཡུལ་གྱི་གྲུ་བཞི་དེ་ཀོང་ཡུལ་སེ་མོ་གྲུ་བཞི་ཀོང་པོ་བོན་རི་དང་ཉེ་བའི་ས་ཁུལ་ཞིག[13] ཅེས་ངོས་འཛིན་གནང་འདུག་པས་སོ། བར་ཁ་ངག་དབང་ཡོན་ཏན་གྱི་དཔྱད་རྩོམ་《མི་ཡུལ་སྐྱི་མཐིང་ཞེས་པའི་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་གནས་ཡུལ་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་གནད་དོན་ཁག་གཅིག་ལ་དཔྱད་པ།》ཞེས་པའི་ནང་། སེ་མོ་གྲུ་བཞི་ཞེས་པའི་སྐོར་དེང་སང་ཉིང་ཁྲི་སྟག་རྩེ་ཤང་གི་ཁོངས་བོན་རིའི་བྱང་ངོས་རི་འདབས་སུ་མཁར་སེ་མོ་ཕུ་ཞེས་པའི་གྲོང་ཚོ་རྒྱ་ཆེ་ཙམ་ཞིག་ཡོད་པས་དེ་རང་ཡིན་སྙམ།[14] ཞེས་གསུངས་འདུག་ལ། བོད་ལ་དུས་འགྱུར་མ་བྱུང་གོང་ཀོང་ཡུལ་རྫོང་ཁག་བཞི་ཡི་ཡ་གྱལ་ཇོ་མོ་རྫོང་འོག་ཏུ་ལྡིང་ཁང་བཅུ་ཡོད་པའི་ནང་སྟག་རྩེ་ལྡིང་ཁག་ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་ལས་ཀྱང་ངེས་ཤེས་ལྷམ་ཙམ་འདྲོངས་ཐུབ་ཀྱི་འདུག་སྙམ།

དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། ཇོ་མོ་རྫོང་ཁུལ་དེ་བཞིན་ཉང་བཙན་གླང་རྒྱལ་གྱིས་དབང་ལུང་བསྒྱུར་བའི་ས་ཁུལ་ཞིག་ཡིན་བཟོ་འདུག གང་ལགས་ཤེ་ན། ཀོང་པོ་བསོད་ནམས་བཀྲ་ཤིས་ལགས་ཀྱིས་ལྷ་དགའ་གྲོང་ཚོ་ནི་དེང་གི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་ཁོངས་སུ་ཡོད་ཅིང་། སྔར་ཡུལ་དེ་ནི་ཉང་བཙན་རྒྱལ་པོ་གནས་ཡུལ་དང་དེའི་བློན་པོ་ནི་ཀྲོང་པ་གྲོང་ནས་ཡིན་པའི་ཤོད་རྒྱུན་ཞིག་ཡོད་ཅེས་འགའ་རེས་ཟེར་ཅེས་གསུངས། དུས་རབས་དགུ་པའི་ནང་བོད་སིལ་བུར་འཐོར་བའི་སྐབས། ཀོང་རྗེའི་མི་བརྒྱུད་ཨ་རྒྱལ་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་དང་།[15] དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པར་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་བསྒྱུར་སྐབས། འབྲི་གུང་ཁྲི་སྐོར་དང་ཕག་གྲུ་ཁྲི་སྐོར་གྱི་མངའ་འོག་ཏུ་གཏོགས་པ་མ་ཟད། ས་སྐྱ་པའི་དུས་སྨད་ལ་ཀམ་ཚང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་མཆོད་འབངས་སུ་གྱུར་བ་ནས། དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་མ་བསྒྱུར་བར་སྲིད་འཛིན་གྱི་གནས་བབ་སྤྱིའི་ཆ་ནས་སྔར་མུས་བཞིན་གནས་འདུག བོད་གཞུང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་པས་བོད་ལ་དབང་ལུང་སྐབས། ཕྱི་ལོ་ ༡༦༥༩ དང་ཕྱི་ལོ་ ༡༦༩༨ སོ་སོར་གུར་ཤྲི་བསྟན་འཛིན་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་སྔ་ཕྱིར་ཀརྨ་སྒར་ཆེན་དང་ཕན་བདེ་སྤྲུལ་སྐུར་དམག་བརྒྱབ་ནས། ཁུལ་དེའི་ཆབ་འབངས་མི་སེར་དང་ས་གཞིས་མཁར་དབང་ཐམས་ཅད་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་བཀའ་ལུང་འོག་ཐད་འཇུག་བྱས།[16] དེང་གི་ཀོང་པོ་ཉིང་ཁྲི་ས་ཁུལ་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་བྲག་ཡིབ་(བརྒྱད་གཅིག་གྲོང་རྡལ་)གྲོང་རྡལ་དུ་ཇོ་མོ་གཡུལ་རྒྱལ་རབ་བརྟན་རྫོང་གསར་དུ་བཙུགས་པ་དང་། ༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་བདུན་པའི་སྐུ་དུས་སུ་བཀའ་ཤག་གི་ལམ་ལུགས་གསར་གཏོད་གནང་སྐབས། ཇོ་མོ་རྫོང་ནི་རིམ་པ་དྲུག་པའི་རྫོང་འགོ་འབྲིང་གྲས་ཤོད་དྲུང་སྐྱ་བོ་གཅིག་གིས་སྐྱོང་བའི་རྫོང་གཞིས་ཤིག་ཡིན།[17] དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་ཁོངས་ཀྱི་སྲིད་འཛིན་རྒྱ་ཁྱོན་ཐད་ནུབ་བྱང་ཞོ་ཁ་དང་འབྲེལ་ཞིང་ཤུ་མན་དང་། ལྷོ་ནུབ་ང་ཕོད་དང་འབྲེལ་ཞིང་རྒྱས་སྡིང་ཟམ་པ་མན་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ས་སྡེ་དང་། ཤར་ངོས་རྩེ་ལྷ་སྒང་དང་འབྲེལ་ཞིང་བྱང་ཤར་སྟག་རྩེ་དགོན་གྱི་ཤར་ངོས་ཀྱི་རི་གདོང་བྱེ་སྡེ་བྱེ་དཀར་ཡན་དང་ལྷོ་ངོས་དོམ་རུལ་ཡན་གྱི་སྡེ་རྣམས་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ས་སྡེ་ཡིན་པའོ།[18]

༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་ཙམ་ལ་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་རྫོང་སྡོད་དུ་མྱུག་པ་དང་། རྒྱག་ཡག་པ།[19] ཁང་དམར་བ།[20] ཞེས་པ་སོགས་བཀོད་མངགས་གནང་བའི་ལོ་རྒྱུས་འདུག་ལ། ༸གོང་ས་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་སུ་ཀུན་བཟང་རྩེ་སྲས་ཚེ་དབང་དོན་གྲུབ་དང་། རམ་པ་སྲས་རྣམ་རྒྱལ་རིན་ཆེན།[21] དོན་གྲུབ་ཁང་གསར་བསོད་ནམས་སྟོབས་རྒྱལ། དོན་གྲུབ་ཁང་གསར་བསོད་ནམས་དབང་ཕྱུག ཕྱི་ལོ་ ༡༩༣༨ ལོར་དཀར་ལྡན་བཀྲ་ཤིས་རྡོ་རྗེ།[22] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༢ ཡས་མས་སུ་བསོད་ནམས་མགོན་པོ། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༣ ལོར་བྱང་གྲོང་གཞིས་ཀའི་སྐུ་ངོ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ལོར་རྩེ་དྲུང་ཐུབ་བསྟན་འགྲོ་དོན་ལགས་བཅས་ཀྱིས་རྫོང་སྡོད་གནང་ཡོད།[23] བོད་ལ་དུས་འགྱུར་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ ནང་དེ་སྔའི་རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་དང་། དེ་མོ་རྫོང་ངམ་གཞིས། ཇོ་མོ་རྫོང་བཅས་ཟླ་བསྒྲིལ་ནས་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་ཀྲོན་ཧྲུའུ་བཙུགས་པ་དང་།[24] ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༤ ལོར་ཉིང་ཁྲི་ཀྲོན་ཧྲུའུ་གཏོར་ནས་ལྷ་ས་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་འོག་ཏུ་བཅུག་མོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༦ ལོར་སླར་ཡང་ཉིང་ཁྲི་ས་ཁུལ་བསྐྱར་གསོ་བྱས་ཤིང་།[25] དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་གི་ཡུལ་སྡེ་ཕལ་མོ་ཆེ་དེང་གི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་འོག་ཏུ་བཞག་ཡོད། དེ་ཡང་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༠ ལོར་དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་འོག་གི་ཤར་ཕྱོགས་ཡུལ་སྡེ་རྣམས་ད་ལྟའི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་འོག་ཏུ་བཅུག་པ་མ་ཟད། དེ་སྔའི་ཇོ་མོ་རྫོང་རང་ཉིད་ཀྱང་ད་ལྟའི་ཉིང་ཁྲི་རྫོང་ཇོ་མོ་ཤང་གི་ཁོངས་སུ་བཞག་འདུག

ལུང་ཁུངས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

[1] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༢༦༨།

[2] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་གསུམ་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༡༦༩།

[3] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༢༦༨།

[4] (1)武振华. 西藏地名. 中国藏学出版社 1995年.Pg 229.

(2) བོད་ཀྱི་ས་མིང་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་རིགས་བསྡུས་བསྒྲིགས། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་གསར་བརྗེ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་ཐིག་རིས་ཅུས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༧༩། ཤོག ༢༢།

[5] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༧༦༡།

[6]  བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༤༠།

[7] བསོད་ནམས་དབང་འདུད། བོད་ལྗོངས་ས་མཐོའི་གནའ་རྫས་བརྟག་དཔྱད་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པར་དྲན་གསོ་དང་མ་འོ་སྔོན་དཔག་བགྱིད་པ། རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཚོགས་ཆེན་ ༩ པའི་ཆེད་རྩོམ།

[8] ཨན་གཡིང་མིན། ཁ་བ་རི་པའི་རིགས་རྒྱུད་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག ཕྱི་ལོ། ༡༩༨༢།༤ ཤོག་ ༡༠༠།

[9] ཨན་གཡིང་མིན། ཁ་བ་རི་པའི་རིགས་རྒྱུད་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག ཕྱི་ལོ།  ༡༩༨༢།༤ ཤོག་ ༡༠༠།

[10] ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༧།༤ ཤོག ༣༣།

[11] https://zh.wikipedia.org/zh/%E6%9E%97%E8%8A%9D%E5%B8%82

[12] ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས། ཀྲུང་གོའི་བོད་ལྗོངས་དུས་དེབ་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༩།༡༡ ཤོག ༡༡།

[13] འབྲི་གུང་སྐྱབས་མགོན་ཆེ་ཚང་། བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས། ཨ་རིའི་དྷརྨ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༥།

[14]  བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་དེབ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤།༣ ཤོག ༥༡།

[15] 林芝地区志,林芝地区地方志编纂委员会编，中国藏学出版社。2006.pg 140

[16] སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རབ་གསལ་གསེར་གྱི་སྙེ་མ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༧༦༡།

[17](1) བཀའ་དྲུང་ནོར་ནང་། དེབ་ཐེར་ལོང་བའི་དམིགས་བུ། དཔེ་གཟུགས། ལྕགས་པར། རྡི་ལི། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༡། ཤོག ༢༤༠།

(2)多杰次仁，西藏封建农奴制社会形态，中国藏学出版社。2005.Pg 337.

[18] སྐུ་ངོ་བྱམས་པ་ལགས། ས་གནས་ལ་ཀིན་བ་ལ། དེ་སྔ་ཇོ་མོ་དགོན་པའི་གྲྭ་པ། བཅར་འདྲི་ཞུས་ཚེས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཟླ་ ༣ ཚེས་ ༡༦།

[19] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་གསུམ་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༡༦༢།

[20] རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་དང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་གྱི་མཛད་རྣམ། སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོའི་རྣམ་ཐར། དེབ་ལྔ་པ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣། ཤོག ༡༨༢།

[21] F .Williammson, political officer in Sikkim.Who’s Who in Tibet .Calcutta Government of India Press 1933. Pg 76.

[22] F .Williammson, political officer in Sikkim. Who’s Who in Tibet.Calcutta Government of India Press  1933. Pg 35/57. Richardson,h.e(hugh edward) Who’s who in Tibet .1945.Pg 14/20.

[23] སྐུ་ངོ་བྱམས་པ་ལགས། ས་གནས་ལ་ཀིན་བ་ལ། དེ་སྔ་ཇོ་མོ་དགོན་པའི་གྲྭ་པ། བཅར་འདྲི་ཞུས་ཚེས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཟླ་ ༣ ཚེས་ ༡༦།

[24] 林芝地区志,林芝地区地方志编纂委员会编，中国藏学出版社。2006.pg 140.

[25] 林芝地区志,林芝地区地方志编纂委员会编，中国藏学出版社。2006.pg 140.

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།