དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས། ཀོང་པོ་རྩེ་ལྷ་སྒང་གི་རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས་དང་། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།

ལེ་ཚན་གཉིས་པ། རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས་དང་། ཁྲལ་འུ་ཁྲིམས་འགོ།

གཅིག རྫོང་གཞིས་འགྲོ་སྟངས།

རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་གི་སྲིད་འཛིན་གྱི་གནས་གཞི་ལྟེ་བ་ནི་དེང་ཉང་ཆུ་དང་ཡར་ལུང་གཙང་པོ་འདྲེས་མཚམས་ཀྱི་གསུམ་མདོའི་སྣེ་མོར་ཆགས་ཤིང་། འཛིན་སྐྱོང་གཞུང་ལས་ཁང་དེ་བཞིན་རྫོང་ཁང་ཐོག་རྩེགས་གསུམ་ཅན་རྒྱལ་སྒོ་ལྷོ་བལྟས་ཀྱི་མཁར་རྫོང་ཞིག་ཡིན་པ་དང་།[1] སྲིད་འཛིན་སྒྲིག་གཞིའི་ཐད་དང་ཐོག་རྫོང་དཔོན་སྐྱ་བོ་ཞིག་དང་ཕྱིས་སྐྱ་སེར་གཉིས་དབུས་གཞུང་ནས་བསྐོ་བཞག་མཛད་ཅིང་།

དེའི་འོག་ཏུ་ས་གནས་རང་ནས་ལས་དྲུང་དང་། བཀར་རྒྱ་ཡོངས་བསྡུས། གཉེར་པ། ཁང་གཉེར། རྩྭ་གཉེར། གད་པ། རྟ་གཡོག་སོགས་ལས་གནས་རིམ་པར་བསྐོ་འཇོག་གིས་གཞུང་ཞབས་ལས་ཀྱི་སྣེ་མོ་བའི་གྲུབ་ཆ་འཐུས་ཚང་མཆིས། དེ་མིན་རྫོང་དེའི་མངའ་ཞབས་སུ་གཏོགས་པའི་གཞུང་སྒེར་གྱི་གཞིས་ཀ་ཨོ་རོང་གཞིས་དང་། ལྕང་གྲོང་གཞིས། དགའ་ཆགས་གཞིས་སོགས་ཡོད་ཅིང་། དེ་རྣམས་ཀྱི་ཁོངས་སུའང་གཞུང་སྒེར་གཉིས་སུ་གཏོགས་པའི་གཞིས་ལག་ཆུང་གྲས་ཁ་ཤས་མཆིས་པ་ཡང་ཤར་ལྕོག་དང་། འབའ་་རང་། སྐད་གདོང་། མི་ཁོང་། ཀ་གསར། སྦྱར་གཞིས་སོགས་ཡིན། གཞིས་ཀ་དེ་དག་གི་འཛིན་སྐྱོང་དུ་ལོ་གསུམ་རེ་ནས་བརྗེ་ལེན་བསྐོ་བཞག་བྱེད་པའི་གཞིས་སྡོད་དང་། དེའི་འོག་སྡེ་པ། དྲུང་ཡིག འགོ་པ། ལུང་ཚན་སྤྱི་མི། རྒན་པོ་བཅས་མཆིས།

གཞིས་ཀའི་གཞུང་ཞབས་སྣེ་མོ་བ་དེ་དག་ལས་གཞིས་སྡོད་ནི་རང་ཁོངས་གཞུང་སྒེར་གཉིས་ཀྱིས་ཐད་ཀར་མངགས་གཏོང་བྱེད་ཅིང་། དེ་བཞིན་ལུང་ཚན་སོ་སོའི་འགོ་པ་ཡང་ས་གནས་དེ་གའི་མི་ཞིག་མ་གཞིས་རང་ནས་བསྐོ་སྲོལ་ཡོད་ཀྱང་། སྤྱི་མི་དང་རྒན་པོ་བཅས་ནི་ལུང་ཚན་སོ་སོའི་གཞིས་ཁོངས་ཡུལ་མིས་འོས་འདེམས་ཀྱི་ལམ་ནས་བསྐོ་སྲོལ་ཡིན་པར་བཤད།[2] གཞིས་ཀའི་སྣེ་མོ་བ་དེ་རྣམས་ཀྱི་ལས་འགན་གཙོ་བོ་ནི། གཞིས་ཁོངས་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུ་ལེན་བྱ་རྒྱུའི་སྟེང་གྱོད་དོན་ཁ་མཆུ་སོགས་ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བྱ་བ་གཉེར་རྒྱུ་དེ་ཡིན། གཞི་རིམ་གྱི་གྱོད་དོན་ཆུང་རིགས་རྣམས་ལུང་ཚན་སོ་སོའི་རྒན་པོས་ཐག་གཅོད་དབང་ཚད་ཡོད་ཀྱང་། ཁྲིམས་གནོན་གྱི་བྱ་བ་གཙོ་བོ་འགོ་པས་བྱེད་ཅིང་། དེས་ཀྱང་ཐག་མི་གཅོད་པ་རྣམས་གཞིས་སྡོད་ལ་སྙན་སེང་དང་། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་རྫོང་དང་བཀའ་ཤག་བར་ཞུ་སྙན་གཏུགས་བཤེར་ལམ་ལུགས་ལྡན། གོང་གསལ་རྫོང་དང་གཞིས་ཀ་དེ་རྣམས་ཀྱི་ལས་སྣེའི་ཡོངས་སྒོར་ཁྲལ་རྟེན་ས་ཞིང་ལ་ཁྲལ་ཆག་དང་ཁྲལ་བསྡུའི་སྐབས་ཡོང་སྒོ་ཕྲན་བུ་ལས་དམིགས་བསལ་གླ་ཕོགས་སྤྲོད་སྲོལ་མ་མཆིས་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༤ ལོར་གཞུང་འཛིན་བུམ་པ་སིབ་བླུགས་ལམ་སྲོལ་གཏོད་པ་ནས། གོ་འབབ་ལས་འགན་མཐོ་དམན་གྱི་རྩིས་གཞི་ལྟར་ཕོགས་ཐོབ་གཏན་འབེབས་བྱུང་བ་ཡིན། རྩེ་ལྷ་རྫོང་དུ་རྫོང་སྡོད་རིམ་བྱུང་ལས་ཆེས་མཐའ་མའི་རྫོང་དཔོན་ནི་རྩེ་དྲུང་བླ་མ་རྒྱ་བོ་དང་ཤོད་དྲུང་ལུང་བ་མཚན་པ་ཞུ་ཁོང་གཉིས་ཡིན་པ་བཅས་སོ།།

གཉིས་པ། ཁྲལ་འུལ་ཁྲིམས་འགོ

རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་གི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་གྱི་རྐང་འགྲོ་ལག་འདོན་གྱི་ཁྲལ་འུལ་གྲངས་འབོར་ཐད་དུས་སྐབས་ཀྱི་འགྱུར་བ་ཆུང་ངུའི་རིགས་ཙམ་ལས། སྤྱི་ཡོངས་སུ་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༣༠ ལོར་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་《ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་།》ནང་གསལ་ལྟར་རང་གནས་སུ་རྒྱུན་འཇགས་ལག་བསྟར་བྱས་པར་སྣང་། ཞིབ་གཞུང་དེ་ལྟར་ན་རྫོང་དེར་མཆོད་གཞིས་འདོན་ཕྱེད་བཞི་བརྒྱ་ཉེར་ཤུ་རྩ་བཞི། སྒེར་པ་འདོན་ལྔ་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་དང་གསུམ་ཆ་གཅིག གཞུང་རྒྱུག་འདོན་བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ་རེ་ལྔ་དང་བཞི་ཆ་གཅིག་བཅས་ཡོད་པར་གསལ།[3]  ཞིབ་གཞུང་དེར་རྩེ་ལྷ་རྫོང་གི་མངའ་ཞབས་གཞུང་རྒྱུག་མི་སེར་གྱི་ཁྲལ་པ་དང་དུད་ཆུང་སོགས་ཀྱི་ཁྲལ་འབབ་སྒྲུབ་བསྣོན་འཕྲི་གང་ཙམ་བྱས་ཡོད་པ་ལས། རྩེ་སྒང་སྒེར་ཆོས་ཀྱི་འདོན་འབབ་དེ་སྔའི་མེ་ལུག་ཞིབ་གཞུང་དང་ལྕགས་ལུག་ཞིབ་གཞུང་། མེ་འབྲུག་ཞིབ་གཞུང་སྔ་སོར་ཞིབ་གཞུང་གི་རྩ་བ་མནན་པའི་སྟེང་། གཙོ་བོ་ལྕགས་ལུག་ཞིབ་གཞུང་ནང་གསལ་ཆ་བཞག་ཐོག་སྒྲུབ་འདོན་གཏན་འཁེལ་བྱས་པར་གསལ།

ཡིག་ཚགས་དེར་རྫོང་དེའི་གཞུང་སྒེར་ཆོས་གསུམ་ཇི་ཡོད་སོ་སོར་རྐང་འདོན་གྱི་ངོ་གྲངས་ཇི་ཐོབ་ཀྱང་གསལ་བར་བཀོད་ཡོད་མོད་ཡིག་ཚོགས་ལ་འཇིགས་པས་མ་བྲིས། འོན་ཀྱང་། ཞིབ་གཞུང་དེ་ནི་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དུས་སྐབས་ཀྱི་གཞུང་འབྲེལ་དཔྱད་ཞིབ་འབྱེད་ཁྲ་བཀའ་གཏན་འགོ་མཆན་དུ་བཀོད་པ་མཐའ་མ་དེ་ཡིན་ལ། དུས་ཕྱིས་གཞུང་འཛིན་རིམ་པར་འཕོ་འགྱུར་བསྣོན་འཕྲི་ཆེ་རིགས་གང་ཡང་མ་བྱུང་བར་ཞིབ་གཞུང་དེ་ཉིད་རྩ་འཛིན་ཕྱག་བསྟར་གནང་འདུག་པས། འོག་ཏུ་ལེ་ཚན་ལོགས་སུ་དུས་སྐབས་དེར་རྫོང་དེར་གཞུང་སྒེར་ཆོས་ཇི་ཙམ་ཡོད་མེད་དབྱེ་གསེས་ཀྱིས་འབྲི་བར་བྱ། དེ་མིན་དུས་ཕྱིས་རྫོང་དེའི་ཁྲལ་འུལ་རྐང་གདོན་སྐོར་འགྱུར་བ་ཆུང་ཙག་རིམ་བྱུང་གི་ཞིབ་ཕྲའི་གྲངས་འབོར་ཇི་ཡོད་འཁོད་པའི་ཡིག་ཆ་གཞན་ཞིག་ཀྱང་།《བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ལོ་རྒྱུས་རྟོག་ཞིབ།(藏族社会历史调查 四)》ཅེས་པའི་རྒྱ་ཡིག་དེབ་ཕྲེང་བཞི་པའི་ནང་། གཞུང་རྒྱུག་ཁྲལ་བསྡུའི་ཁོངས་སུ་འོ་ཐང་ལྡིང་ཁག་འདོན་དྲུག་ཅུ་རེ་གསུམ་ལ་གྲོང་ཚོ་དྲུག་ཡོད་པ་ནི་འོ་ཐང་གྱེ་དང་། དམག་དཔོན། རྩེ་ལ། ཨ་ཤག སྨད་རྡོ། སྤྲིན་འཁོར་བཅས་དང་།[4] སྐར་མ་ལྡིང་ཁག་འདོན་སོ་དགུ་ལ་གྲོང་ཚོ་ལྔ་ཡོད་པ་ཡང་སྐར་མ་དང་། གྲོང་གསར། རྒྱ་ར་ཁ། ཕོག་རྩེ། སྨད་གླིང་བཅས་ཡིན་ཞིང་།[5] ད་དུང་ཁུ་ལྕགས་ལྡིང་ཁག་འདོན་སོ་བདུན་ལ་གྲོང་ཚོ་ལྔ་ཡོད་པ་ནི་ཟ་ཡུལ། ཐང་ཁ། སྒང་མཁར། ཕྱིན་པ་མདོ། བྱེ་མ་གླིང་བཅས།[6] ཡིན་པར་གསལ།

དེ་མིན་གོང་གསལ་རྒྱུ་ཆ་དེར་རྩེ་ལྷ་སྒང་རྫོང་ལ་ཐད་སྐྱོང་གཞིས་ཀ་གསུམ་ཡོད་པ་ལས། ཟུར་གདོང་གཞིས་ཀར་སོན་འགྲོ་ཁལ་ལྔ་བཅུ། གྲོང་རྩ་གཞིས་ཀར་ཁལ་ལྔ་བཅུ། ལྗོངས་མོ་གཞིས་ཀར་ཁལ་བརྒྱ་ཐམ་བཅས་ཀྱི་ཁྲལ་རྐང་ས་ཞིང་ལྡན་པར་བཤད་ཅིང་།  དབུས་གཞུང་བཀའ་ཤག་གིས་ཐད་སྐྱོང་བྱེད་པའི་གཞིས་ཀའང་གསུམ་ལས་གླུ་ཞྭ་གཞིས་ཀར་ཁྲལ་འབབ་འདོན་བཅུ་གསུམ་དང་། གཟེངས་ཕུ་གཞིས་ཀར་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག རྒྱལ་སྒོར་གཞིས་ཀར་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་བཅས་འཁྲི་ཞིང་། དེ་དག་ལས་གཟེངས་ཕུ་གཞིས་ཀའི་འོག་ཏུ་ཁྲལ་པ་དུད་ཚང་བཞི་ཡོད་པ་ནི། རྡོ་གྲོང་དང། ཀྱེ་ང། བཅུ་རོང་ཕུ། བཅུ་རོང་ཞོལ་བཅས་དང་།  རྒྱལ་སྒོར་གཞིས་འོག་ཏུ་དུད་ཚང་དྲུག་ཡོད་པ་ནི་ལྡེ་བ་སྲང། འཐིམ་པ། ཕུ་པ། གཏམ་སྙག རྒྱལ་སྐོར་ཞོལ། ཉ་ལུང་གོང་བཅས་མཆིས། དེ་མཚུངས་ལྷ་ས་བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ཐད་སྐྱོང་པི་རྡོ་གཞོང་གཞིས་ཀར་འདོན་བཅུ་གསུམ་ཡོད།[7] རྫོང་དེའི་མངའ་ཞབས་སྒེར་གཞིས་ལ་མཚོན་ནའང་སྒེར་རྒྱ་ལར་འདོན་བཅོ་ལྔ་དང་། སྒེར་ཨོ་རོང་ལ་འདོན་བཅོ་བརྒྱད། སྒེར་དགའ་ཆགས་ལ་འདོན་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ། སྒེར་ལྕང་གྲོང་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་དགུ། སྒེར་བརྟུལ་པ་ལ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་ཡོད་པ་དེ་རྣམས། ཕྱིས་གཞུང་གིས་ཡབ་གཞིས་གཡུ་ཐོག་ལ་གནང་འདུག་པས་གཡུ་ཐོག་གཟིམ་ཤག་གིས་གཞིས་སྐྱོང་དོ་དམ་བྱས་འདུག གཞན་ཡང་། སྒེར་ཁང་གསར་ལ་འདོན་དྲུག་དང་། སྒེར་དགུ་རྨིག་གཞིས་ཀར་འདོན་བརྒྱད་ཀྱི་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་པ་བཅས་སོ།།[8]

དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་རྫོང་དེའི་དགོན་སྡེ་བླ་བྲང་ཁག་གི་ཆོས་གཞིས་མངའ་འབངས་ཀྱི་ཁྲལ་དུད་ལ་གཞིགས་ནའང་། ཆབ་ནག་དགོན་པར་འདོན་བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ་རེ་གཅིག་ཡོད་ཅིང་། དགོན་དེའི་ཆོས་གཞིས་སུ་ཁྲལ་སྡེ་ཤོག་ཁག་ལྔ་ཙམ་མཆིས་པ་ལས། དང་པོ་སྤང་སྣེ། ཆུ་འཁོར། ཁ་སིར་མོ། ཞོལ་བཅས་ཀྱི་ཁྲལ་དུད་དང་། གཉིས་པ་ལྡེ་པ་ཤོག་ཁག་ལ་གཡུང་དྲུང་འཛིན། སྟག་སྣེ། སྒང་ཕྱོགས། མར་ཁུ་རྡོ། སལ་སྒོར་ལ། སྨན་རི། ཤར་གྲོང་བཅས་གྲོང་ཚོ་བདུན་ཡོད། དེ་བཞིན་གསུམ་པ་གསང་བདེ་ཤོག་ཁག་ལ་གྲོང་ཚོ་བཞི་ཡོད་པ་ནི་ཀོ་འཕྲེང། གསང་པ། བདེ་ཡངས། བདེ་ཡངས་གྲོང་གསར་བཅས་དང་། བཞི་པ་རྟ་དཀར་ཤོག་ཁག་ལ་གྲོང་ཚོ་བཞི་ཡོད་པ་ནི་སུ་གསུམ་དང་། གཡུ་གསུམ། སྙག་སྡེང་། ལིང་པ། ལྔ་པ་ཆབ་ཤོག་ཤོག་ཁག་ལ་གྲོང་ཚོ་དྲུག་ཡོད་པ་ནི་བྲག་དམར། གསལ་ངོས། བར་གྲོང་། སྟེང་རྩ། ཚེ། གནས་ཡུལ་བཅས་སོ།[9] དགོན་དེ་བཞིན་གཞུང་དགོན་དུ་གཏོགས་པས་གཞུང་ས་ནས་སེར་མོ་བ་ཞིག་མངགས་གཏོང་གིས་གཞིས་སྐྱོང་དང་བཅས། གཞུང་ལ་མར་ཁྲལ་གཙོ་བོར་བྱས་པའི་ཁྲལ་རིགས་གཞན་དང་གཞན་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས།

རྫོང་དེར་ཆགས་པའི་འབྲས་སྤུངས་སྒོ་མང་གྲྭ་ཚང་གི་མངའ་ཁོངས་བཀྲིས་རབ་བརྟན་དགོན་ཞེས་པར། ཁྲལ་འདོན་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ་འཁྲི། དགོན་དེའི་ཁོངས་ཁྲལ་བརྟེན་བཅུ་ཤོག་ལྔ་ཡོད་པ་ནི། སྟོད་བཅུ་དང་(དེར་གྲོང་ཚོ་ཧ་ཅང་མང་ཡང་གཙོ་བོ་ཕང་མཁར་དང་། ལྕང་ར། ཆབ་མདའ་བཅས་སོ།) ཀླུ་བདུང་། ཚལ་མི། འོད་གསལ་(དེར་སྲིད་འཛིན་གྲོང་ཚོ་གཉིས་ཡོད་པ་ནི་རྡོ་ཁ་དང་གསལ་ཟུར།) སྨད་བཅུ། (དེར་སྲིད་འཛིན་གྲོང་ཚོ་གསུམ་ཡོད་པ་ནི་དཀར་ལ་དང། ཉང་ཁྲི། ཀོ་རས།) བཅས་སོ།[10] དེ་བཞིན་དེ་མོ་གླིང་བླ་བྲང་ལ་ཆོས་གཞིས་ཕྲ་ཞེས་འབོད་པ་གོང་འོག་གཉིས་ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་ལ་ཁྲལ་འུལ་འདོན་དགུ་བཅུ་གོ་བརྒྱད་དང་བཞི་ཆ་གསུམ་འཁྲི། དེ་ལས་ཆོས་གཞིས་ཕྲ་གོང་ལ་གྲོང་ཚོ་བཞི་ཡོད་པ་ནི་ཉ་ངོ་གྲོང་གསུམ། སེབ་རྡེ། བུ་ཆུ། གྲ་མདའ་བཅས་དང་། ཕྲ་འོག་ལ་བདེ་བ་དང་ཀླུ་ནང་གཉིས་ཡོད་པ་ལས། བདེ་བའི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་གྲོང་ཚོ་བཅུ་ཡོད་པ་སྟེ། བོན་གྲོང་། བྲོ་སྒྲ། སྐྱིད་སྟེང་། སྟེང་ར། ཐེང་པ། མི་ཉག་སྨད། གྲོང་གསར། བྱ་རུང་། བཀའ་གསར། གླང་སྟེང་བཅས་དང་། ཀླུ་ནང་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་གྲོང་ཚོ་དྲུག་ཡོད་པ་ནི་ལྡུམས་པ་ཚལ། གནམ་གླིང་། ནང་སྨད། གྲོགས་པོ། བཀྲིས་སྒང་། ཀླུ་ནང་འོག་བཅས་སོ།[11]

དེ་མོ་གྲྭ་ཚང་ལ་རྟ་དཀར་བྱེ་འོག་ཏུ་འབོད་པའི་ཆོས་གཞིས་སུ་གྲོང་ཚོ་གསུམ་ཡོད་པ་ནི། རྟ་གླིང་དང་། སྐུ་མཁར། སྙེ་མ། གྲོག་ཁང་སྟེང་མཆོད་གཞིས་བཅས་ལ། ཁྲལ་འབབ་འདོན་སུམ་ཅུ་སོ་ལྔ་དང་གཉིས་ཆ་གཅིག་འཁྲི་ཞིང་། དེ་མིན་གྲྭ་ཚང་དེའི་མངའ་ཞབས་ཀོང་པོ་དགའ་ཆགས་བམ་མ་གྲོང་སྨད་གྲོང་ཚོ་ནས་འདོན་གསུམ་ཆ་གཉིས་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས། རྫོང་དེའི་ཚེ་སྨོན་གླིང་བླ་བྲང་གི་མཆོད་གཞིས་སུ་གསལ་བྲག་ཕུ་ཞེས་པར་ཁྲལ་འདོན་བརྒྱད་ཡོད། དེ་མིན་དགའ་ལྡན་ཆོས་གླིང་མཆོད་གཞིས་འདོན་བཞི་དང་བཅུ་གཉིས་ཆ་གཅིག རྩ་གོང་མཆོད་གཞིས་འདོན་གཅིག་བཅས་ཡོད་པར་བཤད།[12] གཞན་ཡང་ཨ་དར་པདྨ་རྡོ་རྗེ་ལགས་ཀྱིས་དེ་མོ་རྫོང་འོག་གམ་(དེ་མོ་དགོན་གྱི་མཆོད་གཞིས་སུ་) འོ་ཐང་གྲོང་ཁག་བཞི། བུ་ཆུ་གྲོང་མང་། རྟ་ཐོག་ཁ་གྲོང་པ། སྐྱིད་སྟོད་གྲོང་སྡེ། ཀི་དཀར་གྲོང་ཚོ། དྲི་སྦད་གྲོང་ཚོ་གཉིས། རྟ་གླིང་གྲོང་སྡེ། ཀླུ་ནང་གྲོང་ཁག རྙིང་དགོན་རྩེ་ལེ་དགོན། གཏན་རག་གྲོང་། མི་ཉག་སྨད་གྲོང་ཚོ། གྲོང་གསར་གྲོང་ཚོ། སྐྱིད་སྟེང་གྲོང་ཚོ། གློ་གནས་གྲོང་པ། བ་དཀར་གྲོང་ཚོ། ཉ་མགོ་གྲུ་གསུམ་གྲོང་ཁག་བཞི། བོན་གྲོང་གྲོང་སྡེ་བཅས་དང་། ཆབ་ནག་རྫོང་འོག་གམ་(ཆབ་ནག་དགོན་གྱི་མཆོད་གཞིས་སུ་) བདེ་ཡང་གྲོང་ཁག་ལྔ། བྱང་ལོགས་གཞིས་ཀ། གཡུ་གསུམ་གྲོང་ཚོ། རྒྱ་འབག་གྲོང་སྡེ། གསང་པ་གྲོང་ཁག་གསུམ། སྨོན་ལོ་གྲོང་ཚོ་། སྲུ་གསུམ། སྟག་རྫ། ཆབ་མདོ་སྙང་། གསོར་ངོར། གླིང་པ་གྲོང་ཚོ། མི་གཉིས་གྲོང་སྡེ། སྤང་སྣ་གྲོང་། ཆུ་འཁོར་གྲོང་ཚོ། གཡུ་དྲུང་འཛིན། གོ་འཇོ་གྲོང་པ། མུ་ཐོག སེ་བའི་གོ་ར། སྨན་རི་གྲོང་སྡེ། ཤོ་གྲོང་གྲོང་ཚོ་བཅས་དང་། རྒྱལ་སྒོག་རྫོང་འོག་གཏོ་སྙན་གྲོང་སྡེ། བེ་རླག་གྲོང་པ། འཛིང་པ་གྲོང་སྡེ། ཐིམ་རྦད་གྲོང་པ། རྡོ་གཞོང་གཞིས་འོག་ཏུ་ཤོ་ཀ་གྲོང་པ། ཕད་པ་གྲོང་སྡེ། རྒྱལ་ལ་སྡེ་པའི་འོག་ལང་སྦས་གྲོང་སྡེ་བཅས་ཡོད་པར་གསུངས།[13]

མདོར་ན་རྩེ་ལྷ་རྫོང་ལོ་རེའི་གཞུང་རྒྱུག་ཁྲལ་བསྡུའི་དཔལ་འབྱོར་ཡོང་སྒོའི་རྣམ་གྲངས་དང་གྲང་འབོར་ལ། ལོ་རེར་གཞུང་པ་ཁྲལ་དུད་སོ་སོའི་ལོ་རེའི་ཁྲལ་རྐང་འཁྲི་འབབ་གྲངས་འབོར་ལས་དང་པོ་ཐང་ལྡིང་ཁག་ལ། མར་ཁལ་དྲུག་ཅུ་རེ་བཞི་དང་། ཀོ་བ་དྲུག་རྐང་དྲུག་ཅུ་རེ་གསུམ། ཟོམ་དྲུག སྣོག་དྲེད་ཁལ་བཞི། དབང་ལག་ཁལ་གསུམ། སྣམ་བུ་འདོམ་པ་དྲུག་ཅུ། ཟེ་ཚ་ཁལ་གཅིག བྱ་གཞུག་ཟེར་རྐང་ཉིས་རྒྱ་ལྔ་བཅུ། ཐབ་གཡོག་བཞི། གྲོང་རྩ་གཞིས་གཡོག་སུམ་ཅུ། ཨར་སྤང་རྐང་གསུམ་བརྒྱ། སོམ་སྤང་རྐང་བརྒྱ། དམག་གླའི་ཐད་གཟིམ་དམག་དང་ལྡིང་དམག་ལ་ལོ་རེར་བོད་དངུལ་སྲང་ ༡༥༠ དང་། ས་དང་དམག་མི་བཅོ་ལྔ་ལ་དམག་གླ་ངེས་མེད་དུ་སྤྲོད་དགོས། ད་དུང་རྒྱ་གསོས་དང་། ཤིང་དངུལ། སྨོན་དངུལ། ཤ་དཀར་ཕག་ཤ ཕག་དངུལ། ཞལ་ལས་ཤེ་མར་སོགས་ཁྲལ་རིགས་ཁག་སྣ་ཚོགས་ཤིག་མཆིས།[14] ད་དུང་ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་དུ་རྩེ་ལྷ་རྫོང་ཞོལ་དུ་སོང་བས་རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་སོགས་ཀྱི་གཞུང་ཁྲར་མ་གསལ་བས་རྒྱ་ཤིང་བརྡལ་འདོད་ཆག་མུས་ཡིན་ཚེ་སྔར་གནས་ཞེས་བྱུང་བ་ལས། རྫོང་དང་རྫོང་གཞིས་ཁྲལ་ཁུངས་ཁག་ནས་གཞུང་འབུལ་རྒྱ་ཤིང་བརྔོད་ཀྱི་ཁྲལ་འཇལ་དང་། རྫོང་སྐྱེལ་ཆེ་ཆུང་ལ་ཁྲལ་འདོན་ཕྱེད་ནས་འཁྲི་སྒྲུབ་བྱེད་དགོས་ཀྱི་འདུག

གཉིས་པ་སྐར་མ་ལྡིང་ཁ་ལ་སྒོ་འབྲུ་ཁལ་བརྒྱ་དང་། སྒོ་དམར་ཁལ་ཉི་ཤུ། སྣ་དྲེད་ཁལ་གཉིས། དབང་ལག་ཁལ་གཉིས། ཟེ་ཚ་ཁལ་གཅིག ཀོ་བ་རྐང་སུམ་ཅུ་སོ་གསུམ། ཟོམ་གསུམ། ཨར་སྤང་རྐང་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ། སོམ་སྤང་དྲུག་ཅུ བྱ་གཞུག་མེ་རྐང་ཉིས་བརྒྱ། དམག་གླ་གཟིམ་དམག་དང་ལྡིང་དམག་ལྔ་ལ་ལོ་རེ་བོད་དངུལ་བརྒྱ་དང་བཅུ་མེད་ལྔ་དང་། ས་དང་དམག་མི་དྲུག་ལ་ངེས་མེད་དངུལ་སྤྲོད་དགོས།[15] གསུམ་པ། གུ་ལྕག་ལྡིང་ཁ། སྒོ་འབྲུ ཐ་བོགས། བསམ་རྩམ། སྒོ་མར་ཁལ་གསུམ་བརྒྱ། ལ་མར། ཨར་སྤང་རྐང་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ། དབང་ལག་ཁལ་གཉིས། ཟེ་ཚ་ཁལ་གཅིག སྣག་དྲེད་ཁལ་གཉིས། ཀོ་བ་རྐང་གསུམ། ཟོམ་བཞི། བྱ་སོབ་སུམཅུ། རྟ་གཡོག་གཅིག བ་གཡོག་གཅིག དམག་གླའི་ཐད་གཟིམ་དམག་ལྡིང་དམག་ལྔ་ལ་ལོ་རེར་བོད་དངུལ་བརྒྱ་དང་བཅུ་མེད་ལྔ། ས་དང་དམག་དྲུག་ཅུ་རེ་གཅིག་ལ་ངེས་མེད་ཀྱི་དམག་གླ་སྤྲོད་དགོས་པ་སོགས་ཡོད།[16] དེ་མིན་རྫོང་གི་ཡོང་སྒོའི་ཕྲན་ཚེགས་ཀྱི་རིགས་ལ་ཐད་སྨད་གླིང་དང་། བྱེ་མ་གླིང་། ཕྱིན་པ་མདོ། གནས་ཡུལ་གཞིས་སོགས་ནས་རྫོང་ལ་སྟག་པགས་གྲངས་བཅུ་གསུམ། ཆུ་སྲམ་པགས་གཅིག དམར་ཚོས་གྲངས་ལྔ་བཅུ། གནས་ཡུལ་ནས་མར་ཁལ་དྲུག མདོ་ཁ་གཟན་ཆག་ཁལ་ལྔ། ནང་གྲ་ནས་གཟན་ཆག་ཁལ་ལྔ། ཆབ་ནག་ནས་འབྲུ་ཁལ་བཅུ་དྲུག་དང་། རྟ་སྒ་བརྒྱད། མར་ཁལ་གཅིག ཀརྨ་སྡིང་ཁ་ནས་སྒོ་རྩྭ་ལྕང་མ་བཞི་བརྒྱ།། སྒོང་ཤིང་ལྕང་མ་ལྔ་བརྒྱ་སོགས་བསྡུ་ལེན་བྱེད།[17]

རྫོང་རང་གི་ལོ་རེའི་དཔལ་འབྱོར་གཏོང་སྒོའི་ཐད་ལོ་ལྟར་བོད་གཞུང་ལ་མར་ཁལ་ཉིས་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་དང་། ལྷ་ས་བླ་ཕྱག་ལས་ཁུངས་སུ་མར་ཁལ་གསུམ་བརྒྱ་སུམ་ཅུ། ཕུ་ཆུ་དགོན་པར་འབྲུ་ཁལ་གསུམ་བརྒྱ་བདུན་བཅུ་དང་མར་ཁལ་བཅུ་གཉིས། ཁང་གཉེར་ལ་འབྲུ་ཁལ་ཉེར་བཞི། གསར་སྐབས་འབྲུ་ཁལ་ལྔ་བཅུ་དང་མར་ཁལ་གསུམ་ཁ་བཏགས་ཉི་ཤུ། ཞབས་རྟེན་གནང་མཁན་སྐུ་ཞབས་གཉིས་ལ་འབྲུ་ཁལ་ཞེ་བརྒྱད་དང་མར་ཁལ་བཅུ། བླ་མ་གླིང་དོན་འགྱུར་རིན་པོ་ཆེར་འབྲུ་ཁལ་གསུམ་བརྒྱ་སོགས་གཏོང་འབུལ་བྱེད་དགོས་འདུག གཤམ་དུ་བཀྲ་ཤིས་རབ་བརྟན་དགོན་པ་དང་འབྲེལ་བའི་བཀའ་རྩ་ཞིག་ངོ་སྤྲོད་ཞུ་རྒྱུར།

དཔར་རིས་དང་པོ། ཉང་ཀོང་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེ་ཚོར་བཀྲ་ཤིས་རབ་བརྟན་གྱི་ཆོས་གཞིས་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་གྱི་བཀའ་རྩ།

༄༅། །ཉང་ཀོང་གིས་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེ་རྣམས་ལ་སྤྲིང་པ། བཀྲིས་རབ་བརྟན་པར། དགོན་གསར་ལ་མཆོད་གཞིས་ཕྲན་བུ་འཇག་གནས་བྱས་པའི་༧བཀའ་ཤོག་སྔ་སོར་ནས་བྱིན་ཡོད་པས་ཚིག་དོན་བཞིན། ད་ཆ་ནས་ཀྱང་གནས་དགོས་རྒྱུ་ཡིན་པས་ངེས་པར་བགྱིས། ཤིང་སྤྲེལ་ཧོར་ཟླ་བརྒྱད་པའི་ཚེས་ལ་ལྷ་ལྡན་སྤྲུལ་བའི་གཙུག་ལག་ཁང་ནས་བྲིས། ཐམ་ཀ[18] ཞེས་འཁོད་པས་ཀྱང་གཞིས་ཀའི་ས་ཞིང་བདག་དབང་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་ལམ་ཙམ་རྟོགས་ཐུབ་ངེས་སྙམ།

ལུང་ཁུངས་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།

[1] སྐུ་ངོ་བྱམས་པ་ལགས། ས་གནས་ལ་ཀིན་བ་ལ། དེ་སྔ་ཇོ་མོ་དགོན་པའི་གྲྭ་པ། བཅར་འདྲི་ཞུས་ཚེས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཟླ་ ༣ ཚེས་ ༡༦།

[2] བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་དཔྱད་གཞིའི་རྒྱུ་ཆ་བདམས་བསྒྲིགས། འདོན་ ༡༠། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༨། ཤོག ༧༥།

[3] ལྕགས་སྟག་ཞིབ་གཞུང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩། ཤོག ༢༧༩།

[4] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 66.

[5] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 66.

[6] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 66.

[7] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 66.

[8] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 66.

[9] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 56.

[10] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 68.

[11] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 68.

[12] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 68.

[13] ཨ་དར་པདྨ་རྡོ་རྗེ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ལོ། ས་གནས་པ་ཀུལ།

[14] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 69.

[15] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 69.

[16] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 58页.

[17] 藏族社会历史调查 (四) 西藏社会历史调查资料丛刊编辑 民族出版社。2009. pg 69.

[18] Document 0795_A_2_1_1630795_AA_2_1163

དབུས་གཙང་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ་ལས་བཏུས་པའོ།།